Физика п?нінен ашы? саба? Дене импульсі. импульсті? са?талу за?ы. 9-сынып

Сабақтың тақырыбы: Дене импульсі. Импульстің сақталу заңы
Сабақтың мақсаты:
а) оқушыларға импульс туралы түсінік беру. Импульстің сақталу заңын енгізу.
ә) ізденімпаздыққа, өз бетімен еңбектенуге, ғылымға қызығушылығын арттыру.
б) оқушылардың ой-өрісін кеңейту, ізденімпаздығын арттыр, өз бетімен жұмыс жасауға дағдыландыру.
Сабақтың түрі:
Сабақтың әдісі: баяндау, практикалық.
Сабақтың көрнекілігі: карточкалар, цифрограмма плакаты, слайд, импульсті көрсетуге арналған құралдар.
Сабақтың барысы:
Ұйымдастыру кезеңі.
Жаңа сабақты түсіндіру.
Мысалы, ұшып келе жатқан теннис добы адамға қатты тисе де, адам оның әсерін ауырсынбайды. Ал қатты тебілген добының кездейсоқ тиіп кетуінен әркім-ақ сақтанады.
Дененің массасы мен оның қозғалыс жылдамдығының көбейтіндісіне тең болатын физикалық шама дене импульсі деп аталады. (грек тілінен «impulses» - соққы дегенді білдіреді).
p=mϑp - ϑ жылдамдықпен қозғалып келе жатқан массасы дененің импульсі.
Масса – скалярлық шама, ал жылдамдық – векторлық шама, дене импульсі де векторлық шама болып табылады. Дене импульсі векторының бағыты жылдамдық бағытымен сәйкес келеді.
Өлшем бірлігі – кг*м/с.
Қандай да бір дене бастапқы жылдамдықпен қозғалып келе жатсын делік. Белгілі бір уақыттан кейін оның жылдамдығы өзгерсін делік. Егер үдеу жылдамдықтың өзгеру шапшаңдығын сипаттайтынын ескерсек, онда Ньютонның екінші заңын өрнектейтін формуласын мына түрде жазайық.
a=ϑ-ϑ0∆t.F=ma бұдан F=mϑ-ϑ0∆tF=mϑ-ϑ0∆t не F∆t=mϑ-mϑ0p0=mϑ0, ал p=mϑ депбелгілейміз.Сонда p-p0=F ∆t∆p=F ∆tКүш пен оның әрекет ету уақытының көбейтіндісі күш импульсі д.а.
Күш импульсі бағыты күш векторының бағытымен сәйкес келетін векторлық шама болып табылады.
Өлшем бірлігі – Н*с (Ньютон*секунд).
Импульстік түрдегі Ньютонның екінші заңы:
Дене импульсінің өзгерісі күш импульсіне тең.
Табиғаттағы барлық денелер бір-бірімен әрекеттеседі. Бірақ қарастырылып отырған жүйедегі өзара әрекеттесіп отырған денелерге сырттан күштер әрекет жасамау қажет.
Тұйық жүйе деп сыртқы күштер әрекет етпеген жағдайда жүйеге енетін денелер бір-бірімен ішкі күштер арқала ғана әрекеттесетін жүйені айтады.
Өзара әрекеттесу күштері қандай болса да, олар Ньютонның үшінші заңы бойынша байланысады:
F1=-F2ϑ1/ және ϑ2/ - шарлардың өзара соқтығысқаннан кейінгі жылдам
m1ϑ1/-ϑ1∆t=-m2ϑ2/-ϑ2∆tМұндағы , ϑ1және ϑ2 - шарлардың өзара әрекеттескенге дейінгі жылдамдықтары, дықтары.
m1ϑ1+m2ϑ2=m1ϑ1/+m2ϑ2/Тұйық жүйедегі өзара әрекеттесетін денелер импульстерінің қосындысы өзгермейді (сақталады). – импульстің сақталу заңы. Әрбір дененің импульсі өзгергенімен, олардың импульстерінің қосындысы өзгермейді.
Сабақты пысықтау. Есептер шығару. 17-жаттығу. №1.
6 км/сағ жылдамдықпен жүгіріп келе жатқан массасы 60 кг адамның импульсі қандай?
20 м/с жылдамдықпен түзу сызық бойымен қозғалып келе жатқан массасы 2 кг дене массасы 3 кг денемен соқтығысады да, әрі қарай екеуі бірігіп жылдамдықпен қозғала бастайды. Сыртқы күштер әрекет етпейді деп есептеңдер. Денелердің соқтығысуға дейінгі, соқтығысудан кейінгі жалпы импульстерін және соқтығысудан кейінгі жылдамдығын анықтаңдар.
Массасы 1,5 т автокөліктің жылдамдығы 36 км/сағ-тан 72 км/сағ-қа дейін өсті. Автокөлікке әрекет еткен кездегі күш импульсі нешеге тең?
Үй тапсырмасын тексеру.
1. Дененің пішіні мен көлемі өзгерген кезде пайда болатын күш 1. Масса
2. Үдеудің туындауының себепкері 2. Кавендиш
3. Дененің өзінің алатын үдеуіне ықпал ететін қасиет 3. 1687 ж.
4. Дененің инерттілігінің сандық сипаттамасы 4. Күш
5. Гравитациялық тұрақтының сан мәнін анықтаған ғалым 5. Күш
6. Бүкіләлемдік тартылыс заңының тұжырымдалған жылы 6. Галилей
7. Динамиканың негізгі заңдарын тұжырымдаған ғалым 7. Серпімділік күш
8. Жердің алғашқы серігі ұшқан жыл 8. Инерттілік
9. Салыстырмалылық принципті тұжырымдаған ғалым 9. И. Ньютон
10. Векторлық шама 10. 1957 ж.
Цифрограммамен тақтада жұмыс.
Бағалау :
Үй жұмысы: 19, 20п