Конспект внеклассного урока на тему ?аза?ты? тыйым с?здері

JазаKтыS тыйым с™здері
(т‰рбие саCаты)

СабаKтыS маKсаты: ХалKымыздыS ‰дет-Caрып, салт-д‰ст_рі арKылы жеткіншек aрпаKты адалдыKKа, адамгершілікке, жаKсылыKKа _ндеп, олардыS сана-сезімін, д_ниетанымдыK Kабілетін дамытуCа ыKпал ету.
СабаKтыS барысы:

МaCалім: €р aлттыS тарихи дамуында ерте заманнан Kалыптасып, бірге жасап келе жатKан рухани асыл мaрасы ‰дет-Caрпы, салт-д‰ст_рі бар.
€дет-Caрып, салт-д‰ст_р арKылы халыKтыS к_нк™рісі, тaрмыс-салты, мінез-KaлKы, ерекшеліктері мен д_ниетанымыныS сыр-сипаты айKын к™рінеді. Ата-бабларымыз ™здері тіршілік етіп отырCан орта, табиCат, тaрмыс-тіршілік болмысын, ел-жaрт арасындаCы Kарым-Kатынас, ел басынан ™ткен Kилы кезеSдерді, жаKсы-жаман жаCдаяттарды ой елегінен ™ткізіп, ‰р кез оCан деген ™з к™зKарасын білдіріп отырCан.
ХалKымыздыS ‰дет-Caрып, салт-д‰ст_рі жеткіншек aрпаKты адалдыKKа, адамгершілікке, жаKсылыKKа _ндеп, олардыS сана-сезімін, д_ниетанымдыK Kабілетін дамытуды к™здейді.
ХалKымыздыS Cасырлар бойы жасасып, бізге жеткен асыл мaраларыныS бірі – тыйым с™здер. Олардан халKымыздыS ‰дет-Caрпы, наным-сенімін Cана біліп Kоймай, бойымызCа т‰лім-т‰рбие сіSіреміз. Тыйым с™здер мазмaны мен маKсатына Kарай тaрмыстыK-шаруашылыK, еSбек, м‰дени-гигиена машыCынп, экологиялыK т‰рбие, ‰деп м‰дениетіне т‰рбиелейді.

1-оKушы: ТaрмыстыK-шаруашылыKKа байланысты ырым-тыйымдар
1. Нан _стіне зат Kойма.
2. Нанды бір KолыSмен _збе.
3. Нанды лаKтырма.
4. С_тті т™кпе.
5. СыпырCышты тік Kойма.
6. ОтKа т_кірме.
7. Тaзды баспа.

2-оKушы: М‰дени-гигиеналыK машыCын Kалыптастыратын ырымдар мен тыйымдар
1. Шелектегі суCа аузыSды салма.
2. СаусаCыSды аузыSа салма.
3. Бас киіммен ойнама.
4. ТаSдайыSды KаKпа.
5. БасыSды шайKама.
6. Екі езуіSді керме.
7. ШашыSды аяK астына тастама.
8. ЖаCыSды таянба.

3-оKушы: ЭкологиялыK т‰рбие беретін тыйым с™здердіS т_рлері
1. ЖалCыз аCашты жaлма.
2. К™кті жaлма.
3. Малды теппе.
4. СуCа д‰рет сындырма.
5. JaстыS aясын бaзба.
6. Су шашып ойнама.

4-оKушы: €деп м‰дениетіне т‰рбиелейтін ырымдар мен тыйым с™здер
1. ^лкенніS алдын кеспе.
2. Адамды айналма.
3. Кемтар адамCа к_лме.
4. АдамCа Kарап т_кірме.
5. Жаман бaзаKы с™зден тыйыл.
6. Кісіге Kару кеземе.
7. ^лкенніS жолын кеспе.
8. ЖаKсыдан т‰б‰рік ал, жаKсылыCы тиеді.
9. АнаCа зекіме, азабын тартасыS.
10. Барды жоK деме, барыS жоK болады.

5-оKушы: Ырымдар мен тыйымдардыS баланы Kауіптен саKтандыратын т_рлері
1. Отпен ойнама.
2. Оттан аттама.
3. ПышаKты шалKасынан Kойма.
4. ПышаKтыS ж_зін жалама.
5. АяK-KолыSды жіппен байлама.
6. Т_нде суCа барма.

МaCалім: JазаK халKы осындай ырымдар мен тыйым с™здер арKылы aл-KыздарыныS оCаш та осал KылыKтарын сынап, тыйым, т‰ртіпке салып, т‰рбиелеп отырCан.
Ырымдар мен тыйым с™здер – халKымыздыS айнала KоршаCан орта, табиCат, ™зара Kарым-Kатынас туралы ™мірдіS ™зінен т_йіндеген пайымдаулары мен KаCидалары, философиялыK тaжырымдары, ‰леуметтік ж‰не м‰дени тaрмымыныS к™рсеткіші.

6-оKушы: Ырымдар, тыйымдар ж‰не экология.
Ежелгі халыKтардыS туCан топыраK, атамекен, табиCат, жан-жануарлар туралы aCым-т_сініктері, таным-талCамдары ырымдар мен тыйым с™здерден ерекше орын алCан. Jазіргі мекен-тaраCымыз, жеріміз экологиялыK апат аймаCына айналып, экологиялыK сырKатымыз асKынып, даCдарып отырCан кезеSде де ата-бабаларымыздыS мыS жылдыK т‰жірибесінен _йренеріміз к™п. JазаK халKыныS aрпаCына экологиялыK білім мен т‰рбие беретін ырымдары мен тыйым с™здерініS м‰н-маCынасына ой ж_гіртіп к™рейікші. Олар негізінен жер мен суды, ™сімдіктерді, Kaстар мен жануарларды, аSдар мен ж‰ндіктерді KорCауCа, оларCа раKымшылыK етуге, обал, сауап дегенді сезінуге т‰рбиелейді.

7-оKушы: ХалKымыз «К™кті жaлма» деген, «К™кті жaлсаS к™ктей соларсыS» деп жаман ырымCа жорып, жaлCызбаCан.
«Нанды бір KолыSмен _збе», «НанныS _гіндісін аяKKа баспа» деген с™здерде д‰мге, оны дастарханCа келтіретін еSбекке деген Kaрмет сезімініS ізі бар. Сондай-аK ата-бабамыз «Тал кескенше, KолыSды кес», «JараCай кессеS, KаSCырып Kал» деп ™сіп тaрCан аCашKа тигізбейді. От жаCуCа тек KараCай мен шыршаныS кеуіп кеткенін, малдыS Kиы мен тезегін пайдалануында к_нк™ріс Kамынан да басKа себеп болса керек.

8-оKушы: ХалKымыздыS тобылCылы сайCа Kой т_сіртпей, ши атаулыны KорыK Kылып, к_зет KоюыныS ™зі к_нк™ріс Kамы Cана емес, табиCатты KорCау, аялау ‰рекетінен туындаса керек. Jазір орындалып ж_рген халыK ‰ндерініS бірініS «ТобылCы сай» аталуы тегін емес.
€н орындалады.
9-оKушы: JазаK халKыныS жер, су туралы aCым-т_сініктеріне назар аударалыK. «Обал болады» деп егінді, шалCынды жерді бет алды бастырмаCан, «АCын судыS арамы жоK» деп суCа д‰рет сындырмаCан, «СудыS да сaрауы бар» деп аCынды суды бaрCызбаCан.

10-оKушы: Jaстар мен аSдарCа жасаCан раKымшылыCын мынадай aCымдардан білеміз: «JaстыS KарCысына aшырайсыS» деп KaстардыS aясын бaздырмаCан, «БетіSе шaбар т_седі» деп жaмыртKасын жарCызбаCан. ХалKымыз Kыран Kaсты атKызбаCан, «АKKу Kaс киелі» деп оCан Kaс салуCа, оны атуCа тыйым салCан. Сондай-аK KарлыCашты киелі деп aKKан. Егер KарлыCаш киіз _йдіS шаSыраCыныS шандуында aя салса, балапандары aшып кеткенше к™шпей отырCан.

11-оKушы: Ата-бабаларымыз малды тепкізбеген. «JойдыS с_ті KорCасын, Kойды тепкен оSбайды» деген, «Jaты Kашады» деп малды басKа aрCызбаCан, балаCаттамаCан. «Сиыр мен KойдыS желіні ісіп кетеді» деп т™гілген с_тті аяKKа басKызбаCан.

12-оKушы: БіздіS халKымыз аSдарCа да раKымшыл болCан. АS аулаудыS ж™ні осы екен деп оларды бейберекет ™лтіре бермеген. Jажетіне Kарай _немдеп аулап, KалCандарыныS ™сіп-™нуіне жаCдай жасаCан.

МaCалім: Сол сияKты ж‰ндіктерге де раKымшылыK жасаCанын мынадай aCымдар арKылы сезінеміз «БаKаны ™лтірсеS жаSбыр жауады» деп ™лтіртпеген, абайсызда жылан _йге кіріп кетсе оны ™лтірмей, басына аK Kaйып, ептеп шыCарCан. ХалыKтыS педагогикалыK т‰рбие Kaралдары мен тыйымдарын ж_йелі т_рде пайдаланып, с™зіміздіS Kадірін арттыру ™з Kадірімізді арттырумен пара-пар.
Ертеде д_ниеден ™ткен данаг™й аталарымыз бен ‰желеріміз айтып кеткен ескертпелерін ‰р кезде есімізде саKтайыK.
15