Метин. Метиннинъ эсас аляметлери.

Дерс мевзусы. Метин. Метиннинъ эсас аляметлери.
Дерснинъ макъсады: 1. Метин акъкъында башлангъыч сыныфларда
берильген бильгилерни пекитюв. 2.Бильгилерини
систематизирлев. 3. Талебелернинъ агъзавий ве язма нутукъларыны зенгинлештирмек, инкишаф
этмек. 4. Ана тилине севги ашламакъ.
Дерс теминаты: таблица, дерслик.
Дерснинъ кетишаты.
Текрарлав ве пекитюв.
1. Дерснинъ мевзу ве макъсадынен таныш этюв.
- Бир джумленен гъае ве мевзуны анълатмакъ пек къыйын. Шу себептен джумледен гъайры метин олмакъ керек.
Метин - грамматик вастанен, гъае ве мевзунен багълангъан джумле топламыдыр. Джумлелер метинде тертипнен топланалар.
2. Парчаларны окъунъыз. Къайсы бири метин? Джевабынъызны исбатланъыз.
1. Балаларнынъ ресимлери чешит тюрлю мевзуларгъа багъышлангъан эди. Оджамыз бизге меракълы вакъиа айтып берди. Китапнынъ биринджи къысымы пек меракълы. Меним вакътым аз олса да санъа кельдим.
2. Мектептен кельген талебе бабасындан сорай:
- Баба, сен ич бир шейден къоркъмайсынъмы?
- Ёкъ!
- Ич бир шейден къоркъмайсынъмы?
- Ёкъ, дедим де!
- Айса куньделик дефтеримни окъу да бакъ, оджапчем санъа не язып ёллады!
3. Метинни окъунъыз.
«Бизим аилемиз буюк. Биз муаббет яшаймыз. Бабам айдавджы. О, автобус айдай. Анам эв бикеси. Меним къартбабам ве къартанам бар. Къартбабам къой бакъа, къартанам чорап оре. Осман агъам мектепке бара. Мен бешинджи сыныфта окъуйым. Назифе къардашым исе даа кичкене. О къартанамнынъ масалларыны динълемеге пек севе.
Метиннинъ талили. Тахтада я да плаката язув.
1. Метинде къач сёз бар? (44 сёз)
2. Не ичюн бу джумлелер метинни тешкиль этелер?
( Джумлелер бири-биринен манаджа багъланалар).

3. Метиннинъ серлевасы ёкъ, лякин оны тапмакъ къолай. Бу метинге насыл серлева къоймакъ мумкюн. Метинни насыл къысымларгъа больмек мумкюн?
Пекитюв.
4. Окъунъыз. Бу джумлелерни метин деп саймакъ мумкюнми? Не ичюн? Джумлелерни тертипнен язып, метин тизинъиз.
О бир бардакъ коре. Сувгъа еталмай. Бардакъ ташнен тола. Къаргъа пек сувсагъан экен. Къаргъа башыны узата. Не япмалы? Бардакънынъ ичинде сув пек аз экен. Сув юкъары котериле. Къаргъа уфакъ ташчыкъларны ала ве бардакъкъа ташлай. Сувсагъан къаргъа сув ичип тоя.
( Л. Толстой)
5. Нетидже. Дефтерлерине яздырув.
Метиннинъ аляметлери:
- мевзу ве гъае;
- серлева;
- джумлелер бири-биринен багълы;
- джумлелер бир тертипнен келир;
- джумлелер арасында тиль васталарынынъ багъы.
6. Мешгъулиет беджерюв.
Не ичюн бу джумлелерни метин деп саймагъа мумкюн дегиль? Язып алынъыз, джумлелернинъ сонъунда керек токътав ишаретлерини къойынъыз.
Къартананынъ торуны бар эди торуны кучюк олгъанда чокъ юкълай эди къартана исе торунына отьмек пишире, эв сипире, чамашыр юва, тике, юнь ишлей ве токъуй эди сонъ къартана пек къартайды, торуны исе осьти балабан къыз олды энди о къартанасына отьмек пишире эв сипире, чамашыр юва, юнь ишлей ве токъуй эди.
(Л.Н. Толстой)
- Метиннинъ бири-бирине багълы олгъан къысымлары олур. Эр бир къысымы янъы сатырдан башлай (абзац).
7. Эвге вазифе.
Метинни окъунъыз. Серлевасыны тапынъыз. Абзацларгъа болюнъиз. Метинге эсасланып план тизинъиз.
Авалар бозулды. Кунеш аз корюле, эп ягъмур ягъа. Рузгяр исе токътамадан эсе. Тереклернинъ япракълары сарарды ве къызарды. Узакътан бакъкъанда, махсус боялгъан киби корюнелер. Буюклер багъ-багъчаларда тереклерни пытай ве иляджлайлар, юзюм кутюклерини комелер. Тракторджылар кузьлюк топракъ сюрелер. Тюневин акъшам бабам азбардан бизни чагъырды. Биз эпимиз азбаргъа чапып чыкътыкъ. Бабам элинен кок юзюни косьтерди. Онда сыра-сыра турналар учмакъта эди. Демек, турналар сыджакъ мемлекетлерге авушалар.