Баяндама Ал?аш?ы медициналы? к?мек
АлCашKы к™мек к™рсетудіS негізгі шарттары
БаKытсыздыK жаCдайCа aшыраCан адамCа бірінші болып Kол aшын берген азамат дереу оныS негізгі себебі мен м‰нісін аныKтап, алCашKы к™мек к™рсетуге кірісуі керек. Ж‰не ісініS с‰тті аяKталуы _шін мaндай к™мек бастан-аяK бір адамныS басшылыCымен жасалануCа тиіс. К™мек к™рсетуші адамныS асыл-саспай, барынша сабырлылыKпен д‰л Kимылдап, aKыптылыK к™рсеткені ж™н. Кейде адамды ауыр салмаKты заттардыS жаншыл Kалуы м_мкін. Оны босатып аларда мейлінше саK болCан ж™н. Ал Kолайсыз Kимылдан Kатты ауырсынCан адамныS жалпы жаCдайы к_рт нашарлап, к_тпеген жайсыз жаCдайCа душар болуы да ыKтимал.
КездейсоK баKытсыздыKKа aшыраCан адамды жайлы жатKызып, орналатырып болысымен-аK киімдерініS т_ймесін аCытып, белбеуін босатуды aмытпаCан ж™н. ЖараKаттанCан адамныS жалпы к_рт нашарлап кетсе, ж‰рдем берушініS оCан ‰уелі салKын су жaтKызып, бар болса валерьян тамшысын ішкізіп, тез арада Kолдан дем алдыруCа кірісуі-кезек к_ттірмейтін іс. АлCашKы к™мек к™рсетіліп болысымен адамды дереу жаKын жердегі д‰рігерлік мекемеге жеткізуі Kажет.
АдамныS жалпы жаCдайы к_рт нашарлаCанда к™рсетілер к™мек. Т‰жірибеде мынадай жаCдайлар да жиі кездесіп тaрады. Кейде жараKаттанCан адамныS Kатты KорKып, соншама шошынуы салдарынан тамырыныS білімі жоK ж‰рдемшілер не істерін білмей, жараKаттанCан адамды «ж_ріп кетті» деп те ойлайды. Адам жараKаттанCан кезде аCзадаCы жан т™згісіз ауырсынудыS салдарынан естен тану, ылыKсу, шок, коллакс, сияKты тіршілікке аса Kауіпті кезеSдер болады. Міне, осы с‰тте п‰рменді к™мек к™рсетудіS ™зі _лкен ерлік.
ТалыKсу ж‰не естен тану дегеніміз, еS алдымен, адам аCзасындаCы к™птен бері білінбей ж_рген кейбір сырKаттардыS алCашKы белгілердіS бірі, еш себепсіз соCып тaрCан ж_ректіS бір Kалыпты KозCалыс ритмініS бaзылуы м_мкін емес. ЖайбараKат ж_ріп келе жатKан адам кездейсоK оKыс Kaлап талыKсып кеткенін байKамасымен-аK, ж‰рдем беруге ж_гіріп жеткен кез келген азамат бірден ж_рек-Kан тамырларыныS Kызметін жаKсартуCа ‰сер ететін шараларды KолдануCа тиіс. Ол _шін талыKсып кеткен адамды бас жаCын барынша т™менірек, аяK жаCын 35-40см-дей к™теріSкі, жайCастырып жатKызCан ж™н. Бірден барлыK т_ймелерін аCытып, кеуде жаCын ашып, киімдерін жеSілдету керек. ^й жаCдайында есік-терезелерді ашып, бар болса д‰кеге немесе маKтаCа тамызып м_с‰тір спиртін иіскетіп, жоK болса салKын су б_ркіп, м_мкінді болса таза ауаCа шыCару Kажет. Егер адам Kaлап т_сіп бір жері мертіксе, сынCан м_шесі KозCалмастай етіп таSып байлап, дереу ауруханаCа жеткізу керек.
Естен тану немесе талыKсып кетуі к™п жаCдайда аCзадаCы Kан м™лшерініS азаюынан, ми мен нерв талшыKтарыныS Kажыуынан, жараKаттанCан с‰ттерде ™те Kатты ауырсынып, Kиналудан немесе жан к_йзеле жабырKаудыS салдарынан болады. Мaндай кездерде Kан тамырлары тарылып ми Kабатын _здіксіз Kоректендіріп тaратын Kан м™лшері азайып кетеді.
ТалыKсудыS негізгі белгілері; адамныS ™Sі Kашып, бозарып кетеді, денесінен, ‰сіресе маSдайы мен танаудыS _стіне суыK тер шыCады, тынысы тарылып, ж_рек KаCысы нашарлайды. С™йтіп сан Kилы, аса Kатты шошу, к_йзеле KайCыру, іш KaрлысындаCы м_шелерден Kан кету, аш ™зегі талып, aзаK ашыCу, діSкесі Kaрып шаршап-шалдыCу, Kаталап Kатты ш™лдеу ж‰не таCы басKалар. СырKат адам жоCарыда, айтылCан алCашKы к™мек к™рсетілгеннен кейін біраз сергіп, басын к™терісіменен, оCан дереу ыстыK Kою шай ішкізіп, ал егер ж_рек жaмысын жаKсартатын д‰рі-д‰рмектер жоK болса, онда 50-60 грамдай аK араK немесе коньяк беруге болады. Егер сырKат адамныS тыныс алуы бaл жасалCан к™мектерден де оSала Kоймаса, онда бірден Kолдан дем алдыруCа кіріскен ж™н.
Шок пен коллекс дегеніміз адам аCзасыныS ™кпе, ж_рекке ми, Kан тамырлары ж_йесі сияKты басты мм_шелерініS жaмыс істеу KабілетініS к_рт нашарлауы. Ол жаCдайларда ж_рек, Kан тамырлары ж_йесініS оKыс бaзылып, кенет ауруCа к_рт нашарлануы. Ондай аурулар: миокард инфаркы, стенокардия, атKылап аKKан Kан адам аCзасыныS улануы. КоллапстыS барлыK белгілері талыKсу мен естен тануCа ж‰не шокKа aKсайды. Мaнда да адамныS ™Sі-т_сі Kашып, ерні кезеріп, к™кпеSбек болып кетеді. Jол аяCы мaздап, денсін суыK тер басады, тынысы тарылады. Ал шокта адам психикасы Kатты ‰лсіреп, бірден естен айырылып Kалады. ‰рине, д‰рігер емес адамдар бaл екуін бір-бірінен ажырата алмауы м_мкін. СондыKтан бaл екуіне де талыKсып есінен танCан адамдарCа к™рсетілетін алCашKы к™мекті Kайталап, бар болса ж_рек- Kан тамырларыныS жaмысын жаKсартатын д‰рілерді (камфара, к™к д‰рі тамшыларын беріп, жан т™згісіз ауырсынуды басу _шін люминал немесе кодени, пирамидон сияKты д‰рілердіS екі таблеткасын бірден ішкізуге болады. ТаCы да бір есте саKтайтын жай-сырKат адамныS Kалтырай денесіне грелка немесе Kaм Kыздырып басын, Kымтап жауып тастауды aмытпаCан ж™н. Осыдан кейін барып бір сынCан болса, оны таSып байлайды, ал Kан аKKан жаCдайда оны б‰рінен бaрын тоKтату Kажет.
Асфексия –тыныс тарылып, ж_рек KызметініS ‰лсеруі. МaныS да ‰р т_рлі себептері бар. К™п жаCдайларда дем алудыS ауырлауы тыныс жолдарыныS бітелеп, сыртKы ауа алмасуыныS Kиындауы салдарынан болады. М‰селен, адамдардыS к™бінесе араKты есінен тана ішіп, мас болCан кездерінде KaсыCына KаKалып, шашалатыны белгілі, осы с‰тте оныS тыныс жолдарына KaсыK кетуінен ж‰не протез жасалCан тістердіS босап, абайсыздан тыныс жолын бітеп Kалуы асфиксияCа aшыратады. Мaндай жаCдайда адамныS аузын ашып, к™мекейін тексерген ж™н. Егер онда ештеSе байKалмаса деру Kолдан дем алдыруCа кірісіп, д‰рігер Kажет.
Jолдан дем алдыру т‰сілдері
АдамныS тынысы тарылCанда немесе дем алуы кенет тоKтаCан с‰ттерде алCашKы Kолданылатын к™мек-Kолдан дем алдыру. БaCан кірісер алдында сырKаттыS аузхын, тыныс жолдарын тексеріп алCан ж™н. Егерде оныS аузында жасанды жаCы, таSдайы, тісі немесе танауында aйып KатKан Kан, топыраK _гінділері болса, оларды мaKият ‰дісі бар, олар т™мендегідей:
Бірінші ‰діс (СильвестрдіS ‰дісі). Дем ала алмай ауыр азапKа aшыраCан адамды шалKасынан жатKызып, сырKаттыS ™з _стіндегі киімдерінен намесе басKа да заттан бел тaсына биіктетіп т™сеніш т™сеу керек. Осыдан соS к™мек к™рсетуші адам сырKаттыS бас жаCына тізерлей отырып, оныS екі білегінен (шынтаCынан с‰л т™менірек) aстап, « бір, екі» дегенде кеуде Kуысын Kос Kолдай Kысып, ™кпедегі бар сыртKа шыCарады, ал «_ш, т™рт» дегенде сырKаттыS Kолдарын жайлап жоCары к™теріп, ™зіне Kарай серпе тартып созады. Сонда бірденкеSейген кеуде Kуысына сыртKы KысымныS ‰серімен лап етіп кірген ауа, ™кпеніS Kатпар-Kатпар б™лшектеріне барынша кеулеп еніп, толыK дем алуына м_мкіндіе жасайды. Осылайша дем алдыру т‰сілі бірKалыпты ритммен минутына 10-15 реттен KайталауCа тиіс. Мaнда есте болатын бір жаCдай, ол сырKат адамныS тілі к™мекейіне кетіп, тыныс жолын бітеп тастамауы _шін тілін бет орамалмен aстап тaру керек. Бaл ‰дістіS екі адам алма-кезек орындауына болады. СондыKтан да Kолдан дем алдырудыS басKа т‰сілдеріне KараCанда, бaл ‰діс ‰лдеKайда тиімді саналады.
Екінші ‰діс (ШеффрдіS ‰дісі). СырKат адамды етбетімен бір Kырындата жатKызып, оныS бір Kолын шынтаCынан иіп, басыныS астына жастау керек. Ж‰рдем беруші сырKат адамныS аяK жаCынан мінбелей кеп, Kарама-Kарсы тізерлеп отырады. Міне, осыдан кейін кеуде KуысыныS т™менгі жаCынан Kапсыра уыстап (бас бармаCы жоCары баCытталCан), «екі, екі» дегенде бірKалыпты сыCымдай Kысады. Сонда сыCылCан ™кпе жиырылып, ішіндегі KалдыK ауа сыртKы шыCады. «^ш, т™рт» дегенде сол Kалпында саусаKтарымен лыKыта кеуде Kуысын Kайыра босатады. Осы кезде жазылCан ™кпе Kатпарларына кеулей кірген ауа тереS тыныс алдырады. Бaл т‰сілдіS ритмі минутына 16-18 рет Kайталанады. Егер ™те жылдам немесе баяу жасалынатын болса, Kажетті н‰тижеге жету KиынCа т_седі. Jолдан дем алдыру ‰рекеті Kандай т‰сілмен жасалмасын, сырKат адам ™з бетінше тыныстаCанша ж_ргізіле беруге тиіс.
^шінші ‰діс(ГоварттыS ‰дісі). Дем алысы бaзылып, ‰лсіреп жатKан адамды белдеме тaсына жастыKша Kойып, с‰л к™теріSкіреп шалKасынан жатKызып жайCастырады. Мaнда да ж‰рдем к™рсетуші адам сырKаттыS аяK жаCынан мінбелей келіп тізерлеп отырады. АлаKандарын сырKаттыS т™с с_йектеріне тірей, бар салмаCымен «бір,екі» дегенде кеуде Kуысын Kабастыра Kысады. Сонда, сыCылCан ™кпе тканіндегі ауа KалдыKтары Kотарыла сыртKы шыCады. «^ш,т™рт» дегенде Kайыра босатып кеуде KуысыныS керіле дем алуына м_міншілік береді. С™йтіп, жаныштай барып босатылCан кеуде Kуысына еркін кірген ауамен тыныс алу актісі орындалады. Бaл ‰діс те белгілі бір Kалыппен істелуге тиісті.
Т™ртінші ‰діс (ЛабордтыS ‰дісі). Бaл тыныс бітіп, сырKаттыS дем алысы кенет то™таCан с‰тте Kолданылатын еS Kолайлы ж‰не ™те н‰тижелі ‰діс. СырKат адамныS аузын кере ашып, тілін орамалмен aстап алCа Kарай соза тартып, Kайыра кері итеру арKылы к™мекейдегі нерв талшыKтарын KытыKтау н‰тижесінде тыныс алу актісі Kалпына Kайта оралмаK. Мaнда да бір Kалыпты ырCаKпен, минутына 16-18 рет Kайталанады. Jолдан дем алдырудыS жоCарыда аталCан ‰дістерініS ішінде Kазіргі кезде бірінші ‰дісі ™те жиі Kолданылады. Ж‰не бaл ‰дістердіS Kай т_рінде болсын, сырKат адамды жылындыру ‰рекеті Kатар ж_ргізілуге тиіс. Ол _шін м_с‰тір искетіп, денесін ысKылап, ыстыK су Kaйып грелка Kою сияKты шаралар жасалады. Ал ж_рек пен Kан тамырларыныS соCуы жаKсара Kоймаса, дереу ж_ректіS тaсынан массаж жасау Kажет. К™мек к™рсетуші оS KолыныS алаKанын ж_рек тaсына Kойып, бір Kалыпты ырKаKпен 15-20 секунд ішінде кеудені 20-30 рет Kысып Kайыра босатып, ж_рек-Kан тамырларыныS жaмысын жаKсатруCа к™мектеседі. К™мекті Kандай т_рі болсын жасалына бастаCаннан-аK міндетті т_рде д‰рігер шаKыру Kажет.
ЖaмсаK ет талшыKтарыныS жаншылуы. Деніні Kатты затKа соCып алу к_нделікті ™мірде жиі кездеседі. ЖараKаттанCан м_шелердіS жaмсаK ткань талшыKтары мыжылып, _щзілген aсаK Kан тамырларынан кеткен Kан, егер тері Kабаты б_лінбесе, мыжылCан тканьніS ™зіне сSіп сол ауырсыну пайда болады. ЖаншылCан м_шелер Kалайда ™зініS азды-к™пті жaмыс істеу Kабілетінен айырылады. М‰селен, белгілі бір буындар жараKаттанса, с™з жоK, оныS б_гіліп-жазылу KозCалыстары тежеледі. Jай кездерде тіпті Kатты тиген соKKыдан с_йектіS жарыKшаKтана сынып кетуі де ыKтимал. М_лдем опырылып сынбаCан с_йекті д‰л басып біле Kою ™те Kиын. СондыKтан жараKаттыS азамат, жараKаттыS бaл т_ріне де aKыпты KараCан ж™н. Мaндай жаCдайда алCашKы к™мек к™рсетуші азамат, жараKаттанCан м_шені таSып байлап, сыртына міндетті т_рде суыK зат басуы Kажет.
БастыS жaмсаK ет Kабаттары жаншылCанда бірден тері Kабаттары к™лкілдеп ісіп кетпегенімен, бірнеше к_ннен кейін бастыS солKылдап ауруы, ж_регі айнып Kaсуы, тамыр соCысы нашарлап, естен тануы сияKты Kолайсыз жаCдайлар жиі кездеседі. Мaндай жараKаттыS еS негізгі емі-екі,_ш к_ндей толыK тыныштыK саKтап жату. Д‰рігерді _йге шаKыртKан ж™н. СырKаттыS бас жаCын к™теріSкіреп жатKызып, т™бесіне мaздай су KaйылCан грелка Kойып, аяCын жылы aстау Kажет. Егер ж_регі айнып, сырKаттыS KaсKысы келсе, оны т™сегінен тaрCызбай, басын бір жаCына еSкейтіп ыдыс ‰кеп KaстырCан ж™н.
Кеуде жаншылCанда... К™пшілік жаCдайда кеуденіS осылай заKымдалуы KабырCа сынуымен Kос Kабат келуі м_мкін. СоныS салдарынан Kатты ауырсынCан сырKаттыS тынысы тарылып, дем алуы Kиындайды. Кейде тіпті ж_рек-Kан тамырларыныS жaмысы да ‰лсірейді. Мaндайда науKасты т™секке жайлы орналастырып, т_ймелерін аCытып, белбеулерін шешіп, кеуде жаCын жеSілдеткен ж™н.
БайлаудыS т_рлері мен ‰дістері
ЖоCарыда айтылCан, жараKаттыS Kандай т_рлері болмасын б‰рі де д‰кемен, ш_берекпен, орамалмен ж‰не т.с. таSып байланады. Ал байлаудыS да ™зіне ерекшелігі мен ‰дістері бар...
^ш бaрышты орамалмен байлау. Бaл ‰діс к™бінесе бастаCы ж‰не жамбас пен KaйрыK _стіндегі жараKаттарCа Kолданылады. Орамал т™рт бaрышты болса оныS Kарама-Kарсы екі бaрышын бір-біріне келті‰ріп _ш KиыKтап алып, жараны бастыра таSып байлайды.
БайлаудыS ноKта т‰різдес т_рі-к™біне мaрыннан Kан кеткенде, желке мен иектегі жараKаттардаKолданылады. Ол _шін жалпаKтау бинттіS не д‰кеніS д‰л ортасын былайша айтKанда, жараKаттыS _стіне келер тaсын б_тін Kалдырып, екі шетін aзыннан KаK айырып(Kайшымен немесе жыртып( б™леді.
БайлаудыS Kандай т_рі болмасын Kажетіне Kарай тиімді орап таSуCа ыSCайлы Kарапайым болуы керек. К_нделікті т‰жірибеде _лкен сыннан ™ткен, сан Kилы байлаудыS т_рлері Kажетіне Kарай, ешуаKытта бірін бірі алмастыра алмайды. М‰селен, Т т‰різдес байлау басKа байлау т_рлерімен ауыстырылуы м_мкін емес. К™бінесе бaл шат пен KaйрыK асты жараKаттарында кеS т_рде Kолданылады.
Бинтпен байлау. К_нделікті тіршілікте ™те к™п пайдаланылатын материалдыS еS негізгісі-м‰рліден жасалCан бинт. Бинт еніне Kарай _ш т_рге б™лінеді. СаусаKтар мен бармаKты байлау _шін Kолданылатын бинттіS ені 5см болады да, онымен жоCарыдаCы айтылCан м_шелерді таSып байлау ™те ыSCайлы.
Басты, иыKты, білекті ж‰не балтырды, ені 7-9см бинтпен байлайды, адамныS денесін ені 15-20см бинтпен байлау Kолайлы.
БайлаудыS таKия т‰різді т_рі. К™бінесе бастаCы жараKаттарды таSу _шін пайданылады. Ол _шін бинттіS KысKа _зіндісін т™беден т™мен салбырата жіберіа, оныS алды-артынан алып, салбырай ілінген aшы иек астынан Kыса байланады. ББастаCы жараKаттарды осылайшща ™те ыSCайлы да орныKты етіп байлауCа болады. Т™менгі суреттен иаKия т‰різді байлау т‰сілін к™ріп, aCып алуларыSызCа болады. Сол сияKты Kолды, саусаKтарды, байлаудыS да ™зіне ыSCайлы ерекше т‰сілдері бар. Сырт KараCанда осы айтылCандардыS барлыCы да оп- оSай, тіпті с™з етудіS де Kажеті жоK сияKты. Солай болып к™рінгенімен байлай білмейтін адамдардыS таSCаны, Kаншама тырысKаныменен, артынша сусып тарKатылып жатады. СондыKтан осы жайларды еріксіз ескеруге тура келеді. Міне, т™мендегі суреттерде саусаKты, басбармаKты, алаKанды Kалай байлау т‰сілдері к™рсетілген.
Емшек безін байлау ‰дісі. ‰сіресе к_нделікті тaрмыста ™те жиі кездесетін аурулардыS бір т_рі балалы ‰йелдердіS емшек безініS Kабынып ісінуі болып табылады. Бaл аурудыS осыншама жиі кездесетін себебі, жас босанCан ‰йелдер кейде ™зін ке_ту т‰ртібін жаKсы біле бермейді. АяK астынан салKын тигізеді, не болмаса баланы емізгеннен кейін артынан KалCан с_тті сауып тастамайды. Ал бaл артылып іркіліп KалCан с_ттіS іритіндігіне к™пшілік жаCдайда к™п м‰н берілмейді. СондыKтан емшек безініS KабынуыныS т_бегейлі себептерініS бірі осы болып есептеледі. ЯCни жас босанCан аналардыS есінде болатын жай, бала еміп болCаннан кейін емшекті KаKтап сауып, босатып отырулаоры керек. БіраK мaныS екінші бір ыSCайсыздыCы да бар: _немі соза берген емшектіS aшы жарылып кетеді. Олай болса ана с_тініS м™лшерін азайту _шін д‰рігермен аKылдаса отырып, тамаKты режиммен ішу арKылы да тежеу ге болады. Мaндайда сaйыK тамаKтыS м™лшерін барынша азайтKан ж™н. ЖаSа босанCан аналар к™біне осы айтылCандарды біле тaрса да, немKaрайлы KарауыныS салдарынан емшек бездерініS Kабынуы сырKатына жиі aшырайды. Кейде олар емшектіS сызхдап белгі бергенінен бастап, азды-к™пті ауырCанына Kарамай сарKа сауып, KыздырCыш компресс басып, алдын ала табанды к_ресе білсе, с™з жоK, дерттіS бетін жылдам KайтаруCа болады. Білмеген адамCа компресс KойCан кездерде оны таSып байлау да аса Kиын.
15