?аза? тілі Баяндауыш. ??рамды? т?рлері Баяндауыш болатын с?з таптары

Сабақтың тақырыбы: Баяндауыш. Құрамдық түрлері.
Баяндауыш болатын сөз таптары
Сабақтың мақсаты:
Баяндауыш туралы толық мағлұмат беру. Баяндауыштың дара, күрделі, үйірлі деп бөлінетін құрамдық түрлерін түсіндіру, жасалу жолдарына талдау, баяндауыш болатын сөз таптары жайында мысалдармен дәлелді түрде ұғындыру;
Жаттығу жұмыстарын орындау барысында басқа сөйлем мүшелерімен шатастырмай анықтай білуге, өз беттерімен жұмыс жасауға дағдыландыру;
Білімділікке, ұқыптылыққа, сауаттылыққа тәрбиелеу.
Сабақ түрі: жаңа білім беру
Әдіс- тәсілдері: түсіндіру, талдау-жинақтау, сұрақ-жауап, жаттығу, бақылау
Қосымша материалдар: Балақаев, Қордабаев «Қазіргі қазақ тілі»1-бөлім.
Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі (амандасу, оқушыларды түгендеу, тақырыпты және мақсатын хабарлау)
2. Үй тапсырмасын сұрау. (бастауыш, құрамдық түрлері, бастауыш болатын сөз таптары).
3. Жаңа сабақ.
Бяндауыш –сөйлемдегі тұрлаулы мүше, сөйлем құрауға негіз болатын сөйлем мүшесі. Бяндауыш
Сөйлемдегі бастауыштың іс-әрекетін, қимылын, жай-күйін, оқиғаның қай шақта болғанын білдіреді. Баяндауыш-
Сөйлемдегі тұрлаулы мүшенің бірі;
Сөйлемді тиянақтап тұрады;
Бастауыштың іс-әрекетін, жай-күйін, оқиғаның қай шақта болғанын білдіреді;
Бастауышпен қиыса байланысады;
Кейде бастауышсыз-ақ сөйлем жасауға ұйытқы бола алады;
Қай сөз табынан болса, соның сұрағына жауап береді.
Баяндауыш құрылысына қарай:
Дара (бір ғана сөзден жасалған баяндауыш) мыс.: Келемін тау ішінде түнделетіп.
Күрделі (тіркесу жолымен жасалады) мыс.: Ол үндемей келе жатыр.
Үйірлі ((екі, не одан да көп сөзден жасалады) Мыс.: Қайғырып уайым жеді.(зат е.+ет.)
Бастауыш болатын сөз таптары:
Етістіктен Мыс.: Шаршағаннан көп ұйықтаппын.
Сын есімнен Мыс.: Бұл сыныптың тәртібі тамаша.
Зат есімнен Мыс.: Сен-8-сыныптың оқушысысың.
Сан есімнен Мыс. Бес жерде бесім-жиырма бес.
Есімдік түрлерінен Мыс.: Бұл жерде ең кінәлісі – мен.
Көмекші етістік пен еліктеуіш сөз Мыс.: Бейтаныс әйел оқиғаны естіп сылқ етті.
4. Жаттығу жұмыстарын орындау. 38- жаттығу (жазбаша, кесте бойынша)
Бастауыш Баяндауыш
тұрлаулы мүше
атау септігінде тұрып, оқиғаның иесін білдіреді
Кім? Не? КІмдер? Нелер? Кімім? Нем? Кімің? Нең? т.б. сұрақтарға жауап береді.
тұрлаулы мүше
бастауыштың іс-әрекетін, қимылын білдіреді
Не істеді? Қайтті? Не қылды? т.б. сұрақтарға жауап береді.