Калмыцкий чай — почитаемое блюдо национальной кухни

Владение современными образовательными технологиями и методиками, эффективность их применения
Конспекты уроков:
Урок 1 7класс
Кичәлин төр: Хальмг цә – хотын дееҗ
Кичәлин күцл: Күүкд хальмг авьяс медүллһн, цәәһин чинр медүллһн, келлһ өргҗүлһн.
Кичәлин дөңцл: компьютерн презентац, зургуд.

Кичәлин йовуд.
I. Мендллһн
- Мендвт, күүкд!
- Тадн ямаран бәәнәт?
- Эндр долан хонгин ямаран өдр?
- Теңгрин бәәдл ямаран?
- Күүкд, эндр өрүн тадн ю уулат?
II. Нә, тиигәд эндр мана кичәлин төр: «Хальмг цә- хоотын дееҗ»
А) Багшин үг
- Хальмг улст күүндтә хотнь – цә болна, тиигәд чигн мана өвкнр хальмг цә – хоотын дееҗ гиҗ келснь учрта. Хальмгуд ямаран чигн кергиг цәәһәр эклдмн. Ширә эргәд суусн улст хамгин түрүнд цә бәрүлҗ өгдмн. Эн хальмг авъяс гиҗ тоолгдна. Гиичиг бас затьта зандн цәәһәр тоодг… Хойр һарарн бәрҗ өкх кергтә.
Ахрар цәәһин тууҗ келҗ өгсүв. Цәәһин төрскнь – Китд. Энүг 4600җил хооран олзлдг болсмн. 1818-гч җил Крымд түрүн болҗ цә тәрсмн. Цә урһдг модн 8-9 метрт күрч өндртнә, зуг энүнә бүчринь керчәд, нег метрәс үлү урһахш. Цәәһин хамтхасдынь җилд хойр дәкҗ мөрн болн ноха сармудт таслна.
Хар, ноһан, үүрмг, бүлү цә бәәнә.
1. Күүкд, цә альдас ирснә тускар кесг домгуд бәәнә
1-2 слайд
- Кен домг меднә?(сурһульчнрар келүлх – хальмг болн китдин домг )
3слайд
-2.Күукд, цә ямаран болна? (җомба, хурсн цә, цаһана цә, зулын цә)
4слайд
-3. Цәәг ямаран аһд өгнә? (агч, чолун)
- Нә, күукд, бостн, бийән сергәтн. Фонозарядкан эклтн.
4. Күүкд, ямаран цәәһин авъясмуд меднәт?
5слайд
Зөв өргүлҗ самрдмн
6слайд
Цәәһәр дееҗ бәрнә,цәәг 99 дәкҗ самрдмн
7слайд
Күүнд хойр һарарн ааһ бәрҗ өгдмн, зүн һарарн тоха доңнҗ өгдмн
8слайд
Медәтә күн аль гиичд ирсн күн нерн уга хурһарн цацл цацад йөрәл келнә
5. Нә, күүкд, кен цәәһин йөрәл келнә?
Сурһульч: Улан цәнь зандрҗ,
Уухин дееҗ болҗ,
Уусн таднд аршан болҗ,
Ут нас, бат кишг.
Олн деедс заях болтха!
Йөрәлин хөөн: «Тиигтхә! Йөрәл шиңгртхә!» - гиҗ келдмн.
Цә усна хөөн: «Аршан болтха!» - гиҗ келдмн.
6.Күүкд, цәәһин тускар үлгүрмүд бәәнә. Кен меднә?
1. Цә шиңгн болвчн идәни дееҗ.
2. Цә самрх, дотран зальврх.
3. Җомбаһас оңгдан хот уухшив,
Җораһасоңгдан мөр унхшив.
Күүкд, цәәднерәдснолншүлгүдбәәнә. Умшчөгтн.
9 слайд
1 сурһульч. КалянСанҗ. «Цә».
Хальмгтеегинтаһуд
Халун һаң догшн
Ундасад ирсн күүнд
Уух цәәһинь өгтн.
10 слайд
2 сурһульч. Бадмин Серәтр. « Хальмг цә».
Өрмәр үсләд чандг
Өткн хальмг цә
Атх тос тәвдг
Ачта хальмг цә
3 сурһульч.Увшин Иван. «Цәәгәс ахнь уга».
Цәәһәр дееҗ бәрдг
Цәәһәр цацл цацдг
Цәәһәр гиичән тоодг
Цәәһәр хот кедг
11 слайд
8. Цә күүнд ямаран тус күргнә?
(унд хәрүлнә, дулална, чидл өгнә, сергәнә)
12 слайд
9. Цә ямаран чинртә болна?
(үстә, тоста, давста, затьта, зандрсн, амтта, шимтә, каңкнсн, таалта, соньн, туста)
- Йир сән, цәәһин тускар домгуд, йөрәлмүд, үльүрмүд, шүлгүд чигн сәәнәр медг бәәҗит.
10. Көгҗмин завср.
- Не, ода Цаһана цәәһин тускар ду дуулчктн.
Цаһан Сар, Цаһан Сар
Цәәһәр дееҗән бәрийә…
III. Бичмр көдлмш
- Күүкд, бичүрән авад, цәәһин тускар хошад зәңг тогтаһад, девтртән бичтн.
(хойр сурһульчнр самбрт һарад бичнә, бичснә хөөн зәңгсән умшҗ өгнә)
IV. Ашлвр:
- Күүкд, эндрк кичәлдән бидн юуна тускар келвидн? (хальмг цәәһин тускар келүвидн)
- Цә күүнд ямаран тус күргнә? (унд хәрүлнә, дулална…)
- Эндр кесн көдлмштн нанд йир икәр таасгдв. Би таднд ик ханлтан өргҗәнәв.
V. Герин даалһвр:
Хальмг цәәһин тускар нег шүлг чеежәр дасч иртн.
VI. Темдг тәвлһн.