Технологическая карта урока по культуре народов Республики Саха (Якутия) (5 класс)

Национальнай култуура5а аьа5ас урок технологическай каартата5 кылаас . Учуутал Иванов Дьулустаан Спиридонович. 12.09.2014с.
Тема Сэргэ –ытык итэ5эл маспыт
Үөрэтии сыала Сэргэ туһунан өйдөбүлү, араастарын үөрэтии, сэргэ5э сүгүрүйэргэ, убаастыырга иитии
Предмет сыала Уерэнээччини бэйэтин национальнай култууратыгар, уус-уран айымньытыгар уерэтии
Тус бэйэни иитэр сыал 1.Уерэтэр:сиргэ, дойдуга, сэргэлэргэ үчүгэй сыһыанна, оту-маһы убаастыырга үөрэтии;
2. Иитэр: олоххо, сиэргэ-туомна иитии;
3. Сайыннарар: о5о ырытар, толкуйдуур, бэйэ санаатын толлубакка сааьылаан этэр дьо5урун сайыннарыы.
Салайыныы Бэриллибит сорудахтарга сирдэтэн урут барбыты чиңэтии, чинчийии ньыматын туттан бэйэ5э саңа өйдөбүлү үөскэтии, саңаны арыйыы.
Билии Норуот үгэстэрин өйдөөн бэйэлэрэ быһааралларыгар сөптөөх түгэннэри тэрийии; сааһылыыр, толкуйдуур, саңарар дьо5урдарын сайыннарыы; түмүгү онорорго кө5үлээһин.
Бодоруһуу Сиргэ, дойдуга, сэргэлэргэ үчүгэй сыһыанна, оту-маһы убаастыырга үөрэтии
Уруок хаамыыта
Туьумэхтэр ньыма, көрүн. Учуутал үлэтэ Үөрэнээччи үлэтэ Хонтуруол
көрүнэ
Тугу
онороллоро Туохха үөрэнэллэрэ Тэрээьин: Киирии тыл, сыал – сорук туруорунуу
Тылынан үлэ Утуе кунунэн!
Уруок сыалын-соругун кытта билиьиннэрии, сана тиэмэни, чыыьыланы суруттарыы, ким баарын-суо5ун бэлиэтээьин. Уруокка төһө бэлэмнэннигит?
Ыалдьыттары, учууталы кытта эҕэрдэлэһии. Эйэҕэс, элэккэй буолуу
Дорооболоьоллор, бол5омтолорун учууталга хатыыллар, сана тиэмэни тэтэрээттэригэр суруналлар.
Хатылааьынсорудах - Ааспыт уруокка ханнык тиэмэни уерэппитий? Ким тугу ейдеете?
- Сеп, о5олоор, анны билигин кылгас хатылааьын оноруохпут. А5ыйах боппуруостаах тургутук-тест (илиис тунэтэр)
1. Сиэр-туом диэн тугуй?
2. Ыһыах сэирэ-туома хайдах буоларый?
3. Алаһа дьиэ5э киирии сиэрэ-туома?
4. Уруу сиэрэ-туома?
5. Булт-сиэрэ туома? Эппиэтин талан ылыы
А5ыйах боппуруостаах тургутук-тестСэһэргэһии
бодоруһуу Эппиэттэр
Тиэьи тургэнник толороллор.
Сана тиэмэни уерэтииСэьэргэьии
Сэһэргэһии:
- чэ эрэ, илииспитин бары биэрдибит. Сана тиэмэ5э киирэбит. Бэйэ5ит да5аны керен-истэн билэргит буолуо сэргэ диэн хайда5ын. Кэпсэтии, бэйэ санааны этинии Анааран керер Ыйытыылар
Кэпсээһин
Кэпсэтии Сэргэ торутэСэргэлэр уратылара (Классификациялара)
Сэргэни туруоруу сиэрэ – туомаТэлгэhэ сэргэлэр, коруннэрэИччи туhунанСэргэ иччитэ«Дьулуруйар Ньургун Боотур» олонхоттон сэргэлэри ойуулааьын (Герменевтическэй ырытыы) Истии
Толкуйдаан таһаарыы
Бол5ойон истии
ЧинэтииОйуулаан керуу Бугун уерэппиппититтэн тугу ейдеебуппутун чинэтэр, ейбутугэр инэрэр сыалтан сэргэни уруһуйдаан көрүөхпүт Сөбүлэһии
-Ойуулаан керуу Атын киһи санаатын ылына үөрэнии
Оҕолор эппиэттэрэ
Бодоруһуу О5олор уруһуйдууллар, сэргэ хайдах буолуохтаа5ын уонна тугу уруһуйдаабыттарын көмүскүүллэр
Тумук онорууДьиэҕэ үлэ. Санааларын этинии Сэргэ диэн сахаларга сурдээх элбэх материальнай культура, итэ5эл туох барыта сахаларга сэргэ быьаарар. Урут уруккаттан сахалар сэргэннэн дьарыктаналлара биллэн турар, сэргэни туохха барытыгар тутталлар холбура араас ыьыахтарга, урууга, о5о торооьунугэр уо д а кэрэ бэлиэ куннэргэ сугуруйуулэргэ тутталлар.
Дьиэ5э улэ5э биир сэргэ туһунан алгыс иһитиннэрии.
Боппуруостарга этинии
Дьиэ5э улэни сурунуу Бэйэ санаатын толору этинии. Сыаналааһын. Эппиэттэьэллэ, санааларын этэллэр.
Дьиэ5э улэни сурунуу
Маладьыастар о5олор! (Кохтоохтук кыттыбыт о5олорго сына туруортаатым). Сайа5ас саха о5олоро, өбүгэ5ит үтүө ыалдьытымсах үгэһинин эрэллээхтик толорбуккут иһин махталбын тиэрдэбин. Корсуоххэ диэри! Туттуллубут литератуураларАйыыьыт. Иэйэхсит / (авт. Книги: Р.И.Бравина и др.; ответ. Ред У.А.Винокурова). – Якутск: Бичик, 2006.
Алексеев Н.А. Традиционные – религиозные верования якутов 19 в начале 20 в. – Новосибирск, 1975 – 197стр.
Бравина Р.И. Погребальный обряд якутов (17 – 19 в) – Якутск., 1996.
Васильев И.Г. Саха сэргэтэ. – Якутск, 2001.
Гоголев А.И. Историческая этнография якутов. – Якутск, 1980. – 105-106 стр.
Зыков Ф.М. Поселения, Жилища и хозяйственные постройки якутов 19 в начале 20 в историко – этнографическое исследование – Новосибирск изд. “Наука” 1986.
Зыков Ф.М. Происхождения сэргэ. /Полярная звезда/ Якутск., 1974, №5, 119-123 стр.
Иванов С.В. Якутские коновязи. /материальная культура Сибири и Севера/СПб., 1976., 213-224 стр.
Кулаковский А.Е. Научные труды. – Якутск, 1979.
Ньургун Боотур Стремительный. Якутский героический эпос олонхо. Воссоздал на основе народных сказаний Платон Ойунский. Перевел на русский язык Владимир Державин. – Якутск. Кн.изд., 1975. – 432 стр.
Ойунский П.А. Айымньылар. Дьулуруйар Ньургун Боотур. Олонхо. – Якутск, 1960.
Попова Г.С. Итэ5эл. – Якутск: изд. СГУ. – 2003.
Романова Е.Н. Якутский праздник ысыах: истоки и представления. – Новосибирск, 1994. – 160 стр.
Серошевский В.Л. Якуты. Опыт Этнографического исследования. – 2-е изд., - М., 1993. – 736 стр.
Яковлев В.Ф. Сэргэ (Коновязь) Часть 1 – Якутск, 1992.
Яковлев В.Ф. Сэргэ (Коновязь) Часть 2 – Якутск, 1993.
Яковлев В.Ф. Ысыах: Туймаада – Эллэй – Ус Хатын. /Яковлев В.Ф., - Якутск, - 2005.
Золотые руки: Пособие для учителя / Сост. Л.С. Захарова. – Якутск: Нац.кн.изд. “Бичик”, 1993. – 5-12 стр.
Федоров А.С. Обугэ сиэрэ – туома /А.С. Федоров. – Дьокуускай: Бичик, 2011. – 108 стр.
Афанасьев Л.А. – Тэрис, Айыы уорэ5э. Министерство культуры РС(Я), Якутск, 1993. – 103 стр.
Краткий русско – якутский словарь=Нууччалыы – сахалыы кылгас тылдьыт: учебный словарь /Сост. Т.И. Петрова. – Якутск: Бичик, 2008. – 368 стр.