Экономико — географическая характеристика США

АҚШ-қа экономикалық географиялық сипаттама Жоспары:Географиялық жағдайына жалпы түсінік.Табиғат жағдайы мен табиғат ресурстары.Халқы.АҚШ –қа экономикалық сипаттама.Отын – энергетикалық ресурстары.Ауыл шаруашылығы. Географиялық орны Территориясы – 9,4 млн км2Халқы – 278,2 млн адамАстанасы – Вашингтон Географиялық жағдайына жалпы түсінік. Жер көлемі бүкіл Батыс Еуропаны, бірақ Ресей Федерациясын алға салады. Экономикалық – территориялық құрылысы жағынан 50 штаттан, 1 Колумбия федерациялық округынан тұрады. 48 штат Солтүстік Америка континентінің орталығында Канада мен Мексика аралығында. Атлант және Тынық мұхиты суымен шайылып жатыр. Аляска штаты континенттің солтүстік – батыс, Тынық және Солтүстік Мұзды мұхитының суымен қоршалып жатыр. Гавай аралдары мұхитының бір архипелагтары болып табылады. 48 штат 25 ̊ және 48 ̊ с.е. аралығында, 3 млн км батыстан шығысқа қарай созылып жатыр. АҚШ – жас мемлекет. Территорияның меңгерілуі мен дамуы XVI ғасырда ХХ ғасырға дейінгі кезеңді қамтиды. Алғашында АҚШ құрамына 13 британдық колония. 1776 жылы өз тәуелсіздігін алып Англиядан бөлінді. 1867 жылы Россиядан Алясканы алды. Гавай аралдары Аляска сияқты 50- жылдың соңына дейін АҚШ –тың колониясы болып келді. Қазір АҚШ – федеративті республика. Елде 1867 жылы қабылданған конституция, кейбір өзгерістер енгізілді. Мемлекет басшысы – президент. Заң шығарушы орган – конгресс. АҚШ-тың Мемлекеттік Елтаңбасы АҚШ-тың Мемлекеттік Туы Өкіл Палатасы АҚШ үкіметі үш тармаққа бөлінеді:Заң шығарушы: АҚШ Парламенті – Конгресс деп аталады. Конгресс тұрақты негізде жұмыс істейтін екі палатадан: Сенаттан және Өкілдер Палатасынан тұрады.Атқарушы: АҚШ Президенті – мемлекеттің басшысы, бас әскери қолбасшы, ол заң жобасын жою құқығына ие боладыСот: Жоғарғы Соты және федералдық соттар.Үкімет түрі - Федерациялық конституциялық республикаПрезидент— Барак Обама (D)Вице-президенті — Джозеф Байден (D)Палата спикері (төрағасы) — Нэнси Пелози (D)ТәуелсіздікҰлыбританиядан жарияланған — 4 шілде 1776 Мойындалған — 3 қыркүйек 1783 АҚШ-тың географиялық картасы АҚШ аумағы Табиғат жағдайы Әртүрлі табиғат жағдайы мен табиғат ресурстарына бай. Территориясы таулы – басым бөлігі құрғақ батыс (Кордильер таулары алып жатыр) және жазықты, ылғалды шығыс деп бөлінген. Батыс бөлікті тұтастай Кордильер алып жатыр. Олар таулы үстірттер мен ішкі тұтастай үстірттерінен тұрады.Ең жоғарғы нүктесі Мак – Кинли (6193 м, Аляскада). Колдильердің шығысында Скалистый таулары, батысында Тынық мұхиттық тізбектер (Жағалық жоталар, Каскад таулары, Съерра – Невада таулары) кетеді. Шығысында Атлант мұхитының жағалауында орташа биіктікті Аппалач таулары, елдің орталығында жазықтар – Орталық және Ұлы жазықтар кетеді.Ішкі үстірттердегі белдеу Юкон үстіртінен (Аляска), Колумбия үстіртінен, Үлкен бассейн мен Колорадо үстіртінен тұрады. Тау аралықтарындағы Тынық мұхиттық жоталарда Уилламет және Колифорния аңғары жатыр.Кордильер таулары климаттық барьер болып есептеледі. Табиғат ресурстары Пайдалы қазбаларға бай, әсіресе отын – энергетикалық ресурсқа бай. Қара және түсті металлургияға, кен химия шикізатына. Көмірге бай провинциялар (Шығыс, Ішкі Оңтүстік, Ұлы көлдердің солтүстігі, Скалистый тауы, Тынық мұхиты). АҚШ – ның 10% территориясын алып жатыр. Негізгі қоры – дүние жүзілік қордың ј. Шығыс провинцияларда – Аппалач және Пенсильвания бассейндері жатыр. Ұлы жазықтардың солтүстігі ең ірі қоңыр көмір бассейні – Форт Юнион. Скалистый тауларында – Юнита бассейнінде (Юта, Колорадо штаттары). Аляскада көмірдің қоры мол. АҚШ мұнай мен табиғи газға бай.Осы республикадан дүние жүзі 2 – ші орынды алады. Мұнай – газ кен орындары Аляскада (ең ірісі Придхо –Бей), елдің оңтүстігінде (Техас және Луизиана) және Тынық мұхит жағалауы (Колифорния штаттарында).Темір рудасы Жоғары көлдер (Мичиган және Миннесота). Молибден мен вольфрам таулы штаттарда кездеседі. Негізгі мыс рудасы батысында Миссисипиден (Аризона, Юта, Нью – Мексико, Монтана штаттары). Мырыш рудасы Теннеси мен Нью – Джерсиде кездеседі. Қорғасын шығаруда дүние жүзілік лидерлердің Австралия мен Канаданың қатарында. Қорғасын – мырыш рудасы – Айдахо, Юта, Монтана, Миссури штаттарында кездеседі. Бағалы металлдар (алтын,күміс, платина) Колдильердің облысында кездеседі. Уран қоры жөнінен АҚШ дүние жүзілік алғашқы орындардың бірінде. АҚШ рудалы емес шикізат көздеріне де бай. Негізгі қорлары: фосфориттің: Флорида, Солтүстік Королина, Айдахо штаттарында кездеседі. Мексика бойы ойпаты күкіртке бай. АҚШ барлық минералды ресурстарға бай. АҚШ сыртқа никель, марганец, кобальт, боксит, қалайы, калий тұзы т.б. шығарады. АҚШ - қа экономикалық сипаттама. Көбінесе Американы қарапайым Америка, ал АҚШ әуелеттерін американдықтар. Бір – біріне ұқсамайтын екі дүниенің Солтүстік және Оңтүстік деп бөлген.Физикалық географиялық ерекшелігі бойынша Солтүстік және Оңтүстік деп бөлсек, экономикалық жағынан англосаксондық және Латын Америкасы деп аталады. Екеуінің арасында Мексика, Орталық Америка, Вест Индия (Кариб елдері), мезомерикалық (Орта Америка), Венесуэла, Колумбия, Эквадор, Чили, Перу, Боливия – Анд елдері, Уругвай, Парагвай, Аргентина, Бразилия – Ла – Плата елдері немесе Атлант елдері деп атаған. Солтүстік Америка (англосаксондық америка) АҚШ – ІЖӨ – өнеркәсіп және ауыл шаруашлық өнімдерінен ешбір ел теңеспейді. Бірақ екі ел бірін – бірі толықтырып, АҚШ, Канада, Мексика арасында Солтүстік америкалық ассоциациясы еркін сауда (НАФТА) ұйымы жұмыс жасайды. дамыды.50 штат,1федералды округ – Колумбия. 48 штат континенттік, 2 штат жеке орналасқан. Аляска – 1867 жылы Ресейден алынған, Гавай аралдары – 24 үлкен емес аралдардан тұрады. АҚШ дүние жүзі рынокқа шығуы XIX ғасырдың басынан, Ұлибританның өнеркәсіп өндіруінің көлемінен асып түсуі байқалды.АҚШ экономикасы тез қарқынмен дамыды.Екінші дүние жүзілік соғыстан кейін АҚШ бәсекеге түсуіне ешқандай әріптес болмады, Германия мен Жапония экономикасы қирады, ал СССР, Ұлибритания және Франция өте әлсіз.Қазір АҚШ – дамыған нарықтық экономикасы дамыған ел. Әкімшілік құрылысы АҚШ-тың саяси картасы Штаттар АидахоАиоваАлабамаАляскаАризонаАрканзасВайомингВашингтонВермонтВирджинияВисконсинГавайиДелавэрДжорджияБатыс ВирджинияИллиноисИндианаКалифорнияКанзасКентуккиКолорадоКоннектикутЛуизианаМассачусетсМиннесота МиссисипиМиссуриМичиганМонтанаМэнМэрилэндНебраскаНевадаНью-ГэмпширНью-ДжерсиНью-ЙоркНью-МексикоОгайоОклахомаОрегонПенсильванияРод-АйлендСолтүстік ДакотаСолтүстік КаролинаТеннессиТехасФлоридаОңтүстік ДакотаОңтүстік КаролинаЮта Штаттар картасы Халқы. Халқы – 278,2 млн адамХалқының саны жөнінен үшінші орында (Қытай мен Үндістаннан кейінгі). Халқының қалыптасуында иммиграцияның ролі зор. XIX ғасыр соңына дейін Батыс Еуропадан келгендердің саны өсті, кейіннен Шығыс Еуропадан келгендер саны өсті.2001 жылғы көрсеткіш бойынша 278,1 млн адам. Өсу деңгейі – 0,9%, туу коэффициенты 1000 адамға 14 тен, өлу 1000 адамға - 8,7 адамнан. Өмір сүру деңгейі – 73 жас еркектерде, 80 жас әйелдерде. Қазіргі халқында негізгі этникалық топтары: италияндық, канадалықтар, мексикандықтардан шыққандар. Аборигендер қатарына – үндістер, эскимостар,алеуеттіктер, гавайлықтар тұрады. АҚШ –тың жалпы халқында европалықтардан шыққандар халықтың 75% құрайды. Немістерден шыққандар 20- 25%, халықтың 60 млн. Американ ирландықтары екінші орында (20 млн). АҚШ –ғы ең ірі ирландықтар көп тұратын қала – Бостон, Массачусетс штаты.Үшінші топ бұл британдықтардан шыққандар (Ұлыбритания, Шотландия, Уэльстен шыққандар). Төртінші және бесінші топта америка итальяндықтары (12 млн) және польшадан шыққандар. АҚШ –та ұлттық этникалық топта негрлердің үлесі жоғары, 90 жылдың соңында олардың саны – 30 млн адам (халықтың 12% құрады).Латынамерикандықтары халықтың 8% , ал байырғы халқы үндістер 0,9% құрайды. Кейбір этникалық топтар үлесі жоғары бөліктер жаңа Англияда – франко – канадалықтар, жерорта теңіздік штаттарда – италяндықтар, оңтүстік – батысындағы штаттарда – мексикандықтар, солтүстік – батысында орталықта – немістер.АҚШ халқының орташа тығыздығы басқа дамыған елдермен (Еуропа) салыстырғанда төмен. Европа – 1 км2 – 28 адам.Халық біркелкі қоныстанбаған. Халық тығыз қоныстанған солтүстік – шығыс штаттарында , оңтүстік шекаралары мен таулы штаттарда халықтың тығыздығы 1 км2 – 2 ден 11адамға, Аляскада одан да төмен.Халықтың көп тұратын штаттары Калифорния, Нью –Йорк, Техас, Флорида. Халықтың көп бөлігі өнеркәсіптік Солтүстік экономикалық аудандарында тұрады. АҚШ – урбандалу жоғары. (қала халқы 75%).АҚШ –та миллионер қалалары: Нью-Йорк, Чикаго, Лос –Анджелес, Хьюстон, Филодельфия, Детройт, Даллас, Сан – Диего.Қалаларда қалалық агломерация көрсету –АҚШ – да «метрополитендік статистикалық ареал» деп аталады. (метрополитический статистический ареал) – МСА. Ірі қалалар мен кіші қалалардың ешқандай айырмашылықтары жоқ.Қала мен селолық елді мекендердің ешқандай айырмалықтары жоқ.Ірі урбандалған аудандар:Босваш: Бостон – ВашингтонЧипитс: Милуоки – Питсбург (Ұлы көлдер маңайында) Сансан (Калифорнияда) Сан – Франциско – Сан – Диего.Кейінгі жағдай елдің батысында және оңтүстігінде агломерацияның саны өсті (әсіресе Калифорнияда, Аризонада, Техаста, Флоридада). Шаруашылығы АҚШ дүние жүзіндегі ең ірі өнеркәсіп және ауыл шаруашылық өнімдірін щығаратын мемлекет.АҚШ –химия, түсті металлургия,автомобиль мен самолет, электроника, электротехника, аэрокосмостық өнімдер шығарады. АҚШ шығарудан екініші, ауыл шаруашылық өнімдерін шығарудан бірінші орынды. АҚШ экономиканың, негізгі өндірістің және капиталдың жоғары концентрациялығы. Дүние жүзінде 500 ірі ұлтаралық корпорациялардың 100 АҚШ –та.Дженерал моторс,Эксон форд, Интернэшнл бизнес мэтинз (ИМБ).АҚШ - халық шаруашылығының салалалары: электронды,авиакосмос,соғыс ,биотехнология, энергетика.АҚШ қуатты отын энергетикалық өнеркәсіптің орталығы. Оның негізі энергоресурстар байлығы көмір, мұнай, табиғи газ. Қара металлургия. Ірі компаниясы – Юнийтед Стейтс стил корпорейшн.Жылдан жылға қара металлургия қорыту үлесу азаюда, негізгі орталықтары Питтсбург және Ұлы көлдер маңындағы Гэри, Кливленд, Детройт, Милуоки, Пуффчело. Түсті металлургия. Түсті металлургия негізгі шығарушы мемлекет, шикізат пен энергия барысына сүйенеді.Негізігі аудандары таулы штаттар ол жерде мыс, мырыш қорлары бар. Монтана, Юта, Айдахо, Аризона. Металлургиялық аудандар – Тынық мұхиттық солтүстік – батыс. Атлант мұхиты бойындағы аудандарда сырттан келетін шикізатқа (Канада) заводтары: Балтимор, Нью – Йорк, Филодельфия, Иллинойс, Теннеси, Миссури, Арканзас – энергетикалық шикізатқа (боксит) және бай энергетикалық базаға сүйенеді.АҚШ – та алюминий өнеркәсібі (дүние жүзіндеге 3 млн т алюминий қорытылады) бірінші орында, сырттан келетін шикізатқа (Ямайка, Гайана, Гвиана) сүйенеді.Мексика шығанағын жағалауында алюминий қорыту (Корпус – Кристи, Тильмет), Тенниси аңғарыда : (Алкоа), Огайо өзенінде (Лейвенсвуд), Тынық мұхиты жағалауының солтүстік – батысында – Такома. Машина жасау мен металл өңдеу. Американ өнеркәсібінің негізгі саласы.10 мыңнан астам кәсіпорындар мен фирмалар бар.Автомобиль жасауда – Дженерал Моторс, Форд мотор. Авиақұрылыста – Боинг, Макдонел – Дуглес, Локхид. Электротехника мен электрон – Дженерал электрик компьютер шығаратын – Интернэшнл бизнес мэтинз және т.б. Автомобиль жасау – «үлкен үштік» корпорациясы – Дженерал моторс, форд мотор, Крайслер. АҚШ – тың ішкі рыноктың 75% өтейді. Дженерал моторс – дизельдер, авиадвигатель, электрон шығарады (20 елде филиалы). Форд мотор – 300 мыңдай жұмысшы жұмыс істейді. Электротехника мен электроника.Калифорниядағы «Силикондық сервер» электроника өнімдердің Ѕ бөлігін шығарады. Химия өнеркәсібі – Дюпон де Немур, Доу кликл, Монсанто. Пластмасса, химиялық талшық,синтезды каучук, минералды тыңайтқыштар, бояу заттары, түрлі химия өнімдері, фармацевтика мен косметика өндірісі.Солтүстік штаттар, химия металлургиямен, машина жасауда, тігін, ауыл шаруашылығымен байланысты. Бұлар: Нью – Йорк, Огайо, Филодельфия, Арканзас, Уиллинстон. Тамақ өнеркәсібі. Ауыл шаруашылығына сүйенеді.Тамақ индустриясы Солтүстікке тиеді, мұнда ірі егістіктері заводтары өнеркәсібі батыстағы Сент –Пол, Сент – Луис, Оклахома – Сити т.б. шығарады.Батыс штаттарда сүт белдеуі – Висконсин мен Миннесота – негізгі сүт өңдейтін штаттар. Көкөніс пен жеміс – Калифорния мен Флорида. Ірі ұлттар қоры Кока Кола, Пепсико. Өнеркәсіп солтүстігінде (Нью- Йорк, Чикаго, Детройт, Филадельфия) – машина жасау, металлургия, химия өнеркәсібі. Мексика шығанағы жағалауында (Техас, Луизиана) – мұнай өңдеу, мұнай химия.Автомобиль жасау АҚШ –тың 20 штатында. Негізігі ауданы – Ұлы көлдер маңы , Мичиган штаты; автомобиль астанасы – Детройт. Автомобиль орталығы: Тохидо, Чикаго, Кливленд, Пуффало. Авиация өнеркәсібі.Ірі монополиялары: Боинг, Юнийтед, Текнольджиз, Макдонел – Дуглас, Локхиу. Орталықтары: Харуфорд, Сент – Луис, Даллас, Форт – Уэрт, Уичито, Хьюстон, Атланта. Кеме жасау басқа салалардан төмендеу.Кеме жасаудан Жапония, Оңтүстік Корея, Бразилия, Тайвань алға салауы. Орталықтары Атлант мұхиты жағалауында, Мексика шығанағында. Электроника және электротехника өнеркәсітік және тұрмыстық бағытта шығарылады. Ауыл шаруашылығы АҚШ экономикасында агроөнеркәсіптік кешен маңызды рольге ие. Бұл салада ел экономикасындағы жұмысшылардың 18%-ы, яғни 23 млн адам жұмыс істейді. Ел дәнді-дақылдар, сүт және құс шығарудан 1-ші орында. АҚШ дүниежүзілік экспортқа 33% астық, 40% ет өнімдерін аул шаруашылығы береді. Ауылшаруашылық өндірісінің көлемі жөнінен АҚШ дүние жүзінің кез келген басқа елінен әлдеқайда озық тұрады. АҚШ бірінші болып агробизнеске көшті. Өнеркәсіптегіге қарағанда, аграрлық-өнеркәсіптік кешен саласындағы еңбек өнімділігі тіпті тезірек өсуде. Көп салалы ауыл шаруашылығы елдің қажетін қамтамасыз етіп қана қоймастан, сонымен бірге экспорт үшін де айтарлықтай өнім береді. Сыртқа шығарылатын дүниежүзілік астықтың жартысына жуығы АҚШ-тың үлесіне келеді.АҚШ-тағы ауылшаруашылық кәсіпорнының негізгі түрі — өнімнің басты бөлігін сатуға шығаратын ферма. Оның үстіне агробизнес жағдайында сатылық мамандану өте жақсы дамыған, мұнда біртұтас өндірістік процесс жекелеген буындарға жіктеледі.Фермалардың бұлайша мамандануы табиғат жағдайларының ерекшеліктерін барынша тиімді пайдалануға, жоғары сапалы әрі арзан өнім өндіруге мүмкіндік береді. Алайда ол да өнімді өткізу рыногы мен бағаның ауытқуына тәуелді болады.