Картотека на тему Алтайские игры
Этнокультурный компонент
(на занятиях и в режимных процессах)
"Мен кем керегинде айдадым таныгар"
Амадузы:Баланы а1арынкай болорына уредер,таскадаачынын !артаганын ондоорына темиктирер.
Таскадаачы кандый бир солдаттын будумин куучындап !урайт. Балдар сананып , бедиреп !ат.
Темдектезе," Таныкта отурат-бу кем? Корабльдагы солдат-ол кем?о.о."
Балдар таныйт,турген таныган баланы мактап ,кокидер
«Кобук ле салкынак»
Амадузы:Текстин состорин угуп, ого cуунип, отконорине уредер.
Таскадаачы-салкынак.Балдар кобуктер.
С.Сартакованын »Кобук «
«Мен !араш»-деп , Самынга Балдар кыптын ичиле ары-бери
Кобук кооркоп мактанган. Кокип !угурижет.
Учуп чыгып салкынга Бу состордин кийнинде,
Урдуреле, туттурткан. Отургыштарына тургендейт.
Таскадаачы олорды тудаачы болуп суружет
Физкультминутка.
бастыс, бастыс,
Тийингатты бистаптыс,
Суучакты ажыра калыдыс,
Онон ары бастыс.
Агаш ортозы келдибис,
Ак мешкени таптыбыс,
Бир мешке, эки мешке Коногиске салдыбыс
«Аттар ла ат кабыраачы»
Амадузы: Балдар таскадаачынын айтканын ондоп,онын айтканын будурип,суунер ле кокидер.
Таскадаачы- ат кабыраачы, балдар-аттар.
Таскадаачы-Минген адым !угурик
Казаладып !елдигер-
Деп айтса, балдар аттар болуп, кыптын ичиле ары-бери !угуружет
!ажыл олон отойло,
!емзенип адым амыраар-
Деп айткажын, балда олон !улаачы, отоочы болуп
«Кискечек» Л.Тактаева
Бу ла бистин кискеде
Тоны бар –бы!ыраш.
Сагалы онын !ап-!араш,
Кози дезекуп-курен,
Тижи онынап-апагаш
« !астыраны тап».
Амадузы:Балдарды а!арынкай болорына уредер
Кыш келди.Андардын !уруми башкарды.Тулку берлогазында уйуктайт.
Айу койондор бедиреп аралда !урет.Тийиндер тоормоштордын алтында !ажынгылайт
« Мала – ажынын темдектерин айт»
Амадузы: Балдардын созлигин кату , узун, амтанду, болчок деп состорло байыдары ла кандый ? деп суракка карууны чокым берерине уредер.
Таскадаачы корзинадан кандый бир мала- ажын кодорып ( картиналар болор аргалу), баланан сурайт: « Бу не?» ( Моркоп) Моркоп кандый? Узун, сары, тату.
Онойып ок свекланы, картошконы, капустаны коргузер ле сураар
« Откоништер»
Амадузы: Бой- бойынын кыймыгын отконип билерине, а!арынкай болорына ла ойынга суунип каткырарына экелер.
Балдарды удура- тедире тургузар. Бир !анында балдар нении коргузер, экинчи !анындазы оны ла отконор. Онон рольдорын толыжар.
Ойынды катап ойноорго !араар
« Колотко»
Амадузы: Бой- бойынын кыймыгын отконип билерине ле ойынга cуунип каткырарына экелер.
Куу ойнойт. Эки бала бой- бойынын кийнинен келет: бирузи бажында, экинчизи – эки- уч алтам кийнинде. Баштапкы бала нени эдер, экинчизи онойып ок отконор. ( Чечек узет, бир бутла секирет, мыкынданып тайанат ла онон до оско кыймыктаныштар эдет).
« Бойынды коргузип бер!»
Амадузы: Бала бойын канайып коруп турганын наадай ажыра корзузип билерине уредери ле 2-3 эрмекле бойы керегинде куучын айттыртып тилин темиктирери.
Бала бойынын кууниле кандый бир наадайды алып, оны бойына кандый болгоны керегинде айдар. Темдектезе: Менин адым Айабас. Мен кара чачту , кок штанду , сары свитерлу.
« Мен кем керегинде айдадым, таныгар!»
Амадузы: Баланы а!арынкай болорына уредер, таскадаачынын !артаганын ондоорына темиктирер.
Таскадаачы кандый бир баланын будумин куучындап !урайт. Балдар а!ыктап , бедиреп табат. Темдектезе, « Бугун бистин кыбыста теп- тегерик !усту , узун кара чачту , сары !икпелу , ак чамчалу бала бар. Ол кем? Таныгар. Турген адагар.
Балдар таныйт , турген таныган баланы мактап , кокидер
« Айылчы келген»
Амадузы: Улус кундулейтен !анла таныштырары. Улусты кундулеп билери. Айылдын ижиле таныштырары.
Айак – казан керек. Айылдын ээлери !алакай болор. !алакай состор тузаланар: быйан болзын, ажаныгар… айылдын ээлери айылчы келерине белетенип , туразын !азайт. Столды !азап, айактар тургузат
« Мечиртке»
Амадузы: Балдарды ар- буткеннин !аражын кайкап, оны суурине ле чеберлеерине теииктирер.
Мечиртке уйазында !адат. Арткан балдар – куштар , коболоктор , коныстар. Олор бугун зала учат. Таскадаачы «тун» дезе ле, куштар, коболоктор , коныстар тонуп калат. Мечиртке уйазынан чыгып , учат. Не кыймыктанат- уйазына аппарат. « Туш» дезе, балдар- куштар ойгонып учкулайт
« !ааш»
Амадузы: Балдар !ааштын табыжын угуп , араай ла тын деп ондомолдорды ондозын, ого отконзин деп уредер.
!ааштын табыжын аудиозапистьен угар. Бу кандый !араш ? ( тын урган !ааш па айса араай табырайт па)? Тын !аан угулза , алакандарын тыныда чабынзын деп сураар, араай !ааш болзо , араай чабынар. Ойынды 3-4 катап ойноорго!араар
« Корбоочон»
Амадузы: Балдарды сезимге уредер.
Балдар куреелей турат. Ойын баштаачы бала « корбоочон» болот. Онын козин арчулла танаар. Балдар корбоочонго ууланып айдат:
Корбоочон , корбоочон,
Капшай мени тутсан .Корбоочон, корбоочон,
Капшай мени танызан.
«Корбоочон» баланы тудуп- сыймап таныыр учурлу
«!алакай сос айт»
Амадузы: Бой- бойынын куун- санаазын кодурип билерине уредер.
Балдарга Ира ла Сынару деп наадайлар келет. Олордын куун санаазы коомой. Олордын куун санаазы кодурерге !алакай, !араш состор айдар керек. Нени айдарыс? Балдар сананып табар.
« Радио»
Амадузы: Кижинин тыш будуми !артаарына ла оны таныырына уредери.
Балдардын бирузи « диктор» болуп, !ылыйган баланын тыш будумин !артайт . Оско балдар кем керегинде айдылганын танып айдат
« Мен кем , таны!»
Амадузы: Баланы кандый бир тындуга отконип билерине уредер.
Бала кемге ( ол эмезе неге) бойынын кыймыгыла отконот ( карганакка, клоунга, кожончыга , тындуга, кушка). Оско балдар кемге ( неге) отконип турганын танып айдар
стихотворения Б Кушкулина « Чибичек»
Соок !ыбарлу аралда,
Бир чиби !уртаган.
!аны !ылдын алдында,
Айылдап биске келген.
Чиби,чиби,чибичек
!ажыл бурлу !аражай.
Солун-собур айылчы,
Биске дезе ол cуунчи
Торго оны кычырадыс,
!араш эдип !азадыс.
Удабас ла !аан Байрам,
Кожон-комыт башталар.
Соок-Таадак келгежин,
Биске сыйлар Экелер
Э/С Таныспай Шинжин
Вертолетчик ,вертолет!
Над землею ты легко лети,
Пастухам посылочку вези.
Отправляясь в добрый путь,
Всем приветы не забудь
«Шофер» К.Тепуков
Рассекая Чуйский тракт
Машины быстрее летят.
На стоянку пастуху
Соль везут , муку.
А тебе, малыш, конфеты
Грузовик везет в пакетах
Поэт сказал когда-то:
«Все работы хороши,
Выбирай на вкус!»
Это,друг, мотай на ус
Тортто терен учур бар,
Тооны башка салып ал.
Торт тала ла торт кем!у,
!ееним, оны санан !ур
Чабан ла уурчы
Амадузы:Балдарды улустын иш-тожыла таныштырып,уурданып, шок кылык этпезине темиктирери
1-чабан,1-уурчы арткан балдар койлор.
Тунде Чабан уйуктап !атса уурчы келип койлорын уурдайт. Таскадаачы»ТУШ» деп айтса,Чабан туруп койлорын тоолойт-канча артканын.Койлор уурчыга тутуртпаска !угургилер
«Айылчы келген»
Амадузы:Улус кундулейтен !анла таныжары.Улусты кундулеп билери.Айылдын ижиле таныштырары.
Айак-казан керек.Айылдын ээлери !алакай болор.
-Быйан болзын,ажаныгар…
Айылдын ээлери айылчы келерине белетенип, туразын !азап,Столды !азап, айактар тургузат.
Б.Суркашева
Тенери бийик, кей ару,
Кырлар алтын сыргалу.
Кеткин куштар бийикте
Туштук !аар учкулайт.
6
Бистин столдо канча бут?
Оны тоолоп короктор:
1, 2, 3,
База биру, айдарда, торт
«Куски !албырактар»
Амадузы:Таскадаачынын айтканын ондоп,будурип билерине таскадаары ла тилин темиктирери.
-!албырактар !енил , олор агаштын сабынан арай !айканып тужет.Слер,балдар,!албырактар канайыптужуп турганын коргузип беригер.
!ажыл-кызыл !албырактар
!айканыжып айланат.
Салкынак араай согордо,
!айым,!енил учкулайт.
Салкынак тымый берерде
!ерге араай отурат
Состорди 2-3 катап айдып, балдарды ойнодоор
Созлик
Дуб-эрмен,
Береза-кайын,
рябина-беле.
Ива-cуу тал
Тополь-терек
Сосна-карагай,
Тыт- лиственница,
Кедр-мош
Ель-чиби,
Пихта-!ойгон
Мырч-перец моркоп-морковь
Картап-картошка согоно-лук
Огурчын-огурец ускум-чеснок
Тату чалкан-репа мырчак-горох
Ойын «А!арынкай бол»
Амадузы:Табыштарды чокым тындарына ла анычактарга отконип кыймыктанарына уредер.
-Мен бубен ойнозом, слер базараар.Кандый бир тындуны адазам, ого отконип кыймыктанар
Балдардыбой-бойынын кийнинен куреелей бастырып, тунурди табыштандырат. Онон тунурди токтодып, «койоноктор»деп айдат. Балдар койондор болуп !угурет….
Физкультминутка
Бу бир кол, база бир кол
Таныжыгар,таныжыгар!
Бу бир бут,база бир бут
!угуригер, !угуригер!
«Киске ле кискечектер»
4-5 бала киске болор, арткандары-кискечектер. Куу ойноп баштаза, кискечектер кыптын ичиле ойноп !угурер,куу токтозо,кажы лакискенин !анына 3 кискечектен турар.Кем !ер !ок артар , ол киске болор
стихотворения Б.Суркашева «Алтын кус».
Тенери бийик,кей ару,
Кырлар алтын сыргалу.
Кеткин куштар бийикте
Туштук !аар учкулайт
Счет в пределах 3.
Мендеш !октон экиге
База бирди кош ийдис,
Оны тоолорго эмеш куч-
Бир,эки,уч
«Уч»деп тоны
Таныйлы бис!
Очок буттарын
Тоолойлы бис
«Беш садар-бек биле»
Амадузы:Балдарга сабарлардын кожоны ажыра «Биле» деген ондомолды онон ары билерине Экелер.Сабарлардын ойынын куунзепойноп,ого ceeypby деп таскадаар.
Баш сабарым-таадам,
!аан сабарым-!аанам,
Бажы Кырлу-ол адам,
Обо Чечен-энейим,
Кичу баайы-мен!
Бежулебис биле!
Бала кажы ла сабарды !ыгып,!удурукты туунеле-бу биле деп айдат
«Алама-шикирдин темдектерин айт»
Амадузы: Балдардын созлигин кату, узун, амтанду, болчок деп состорло байыдары ла кандый? Деп суракка карууны чокым берерине уредер.
Корзинанан кандый бир алама-шикирди кодорып (картиналар болорго аргалу)-Бу не?
-Банан кандый? Узун,сары,тату
Амтамынан таны»
Амадузы:Курсакты амтамынан таныырына уредер
Кажы ла баланын козин арчуулла танала, оозына(колына) бир чайнам берип, курсакты амтамынан таныдар.Темдектезе:яблоко,груша,банан
Бир деп тоны кем билбес, Эки дегени бирден коп:
Бир дегени -сок !аныс. Эки кол,эки кос.
Учуп чыкса, саныскан Эки талбак кулукту
!аантайын !аныскан Уулчак тоолор уренет
Ойын « Бир – коп».
Балдар курелей турат.Таскадаачы балдарга мячик чыбалап предметти бир тоодо айдат. Балдар удура чыбалап предметти коп тоод айдар. (огурчын-огурчындар)
«Бакачактар»
Амадузы:Табыштарды чокым-!арт тындарына ла состордин айдылганыла тен кыймыктанып билерине уредер.
Балдар куреелей турат.С.Саракованын »Бакалар»(узук) кычырар
Энирги саста бакалар-
Табыжына бажын айланар.
Пак-пак-пак!Пак-пак-пак!Кучыйактар Эместе болзо,
!е туней ле кожончылар.
Пак-пак-пак!Пак-пак-пак!
Бакалардын ундерине балдар отконижет.Бир баланы куреенин ортозына тургузала, !акылта берет:сен козинди !умала тур, а мен улгерди кычырарым.Кандый бир бала баканы отконор, арткандары унчукпай тургулар. Ол отконгон баланын унин таны.Ойынды 3-4 катап откурерге !арар
»Менин cууген ойынчыгым»
Амадузы:Балдар бойынын ойынчыгы керегинде куучын тургузып билерине уредип баштаар.
Кажыла баланын колында 1 ойынчык.
-Балдар, слер меге ойынчыктарар керегинде куучындап берзер.
-Сенин ойынчыгыннын ады кем?
-Сен ненин учун бу ойынчыкты cууйдин?
-Канайып ойноорго сеге !арайт?
Балдардын куучынынын кийнинде, ойынчыгына туней кыймыктанып ийзен деп сураар, кокидер.
Э.Тадыкина «КУС»
Алтын-кумуш будугын,
Чачып ийди кус бугун.
!аныс ла чиби санааркайт,
Ол не алтынла будулбайт
"Мен кем керегинде айдадым таныгар"
Амадузы:Баланы а!аренкай болорына уредер,таскадаачынын !артаганын ондоорына темиктирер.
Таскадаачы кандый бир баланын будумин куучындап !урайт. Балдар а!ыктап, бедиреп !ат.
Темдектезе,"Бугун бистин кыбыста теп-тегерик !усту,узун кара чачту,сары !икпелу, ак чамчалу бала бар. Ол кем? Таныгар.Турген айдыгар."
Балдар таныйт,турген таныган баланы мактап ,кокидер
Ойын «Кыш,!ай,!ас,кус»
Койонок кийер кеп кийим экелген.Айдыгар оны качан кийер?
(Бычкак борук,башмак одук,тере тон, платье,чамча
Чтение стихотворений о лете.
«Кичинек Изу !ай-чечектерге !ай»
Кызыл чечек,кунучек,
Кузуни деп кок чечек
-Ончолоры !аланда,
!аан ойын !ыргалда.....
!ардак унду энелер
!аланнан !иилек экелер.
С.Суркашев
!айгы !анмыр кенейте
!ажыл !ерди сугарат.
!акшызынып чечектер
!ааш суузыла !унунат.
Бу улгерде не керегинде айдылган?(чечектер)
!. Кыдыева
«Мешкелер»
Бу мешкелер кайда барган?
Кечеле толтыра болды не?
Айса бистен олор качкан
Аркада кайындар тозинде?
Чыйрак, шулмус ол тийиндер
!ууй берди Эмеш пе узезин ?Анан-мынан бедиректер,
Артырган болор бо кезигин
игры «Кол узуш»
Балдарды эки тен болукке болиир. Одыра тедире эки кур болуп турар. Кажы ла кур экинчи курда тургандардан кижи кычырар. Кыс баланы кычырса кыйгырар:
Табыл-тубул камчылу,
Табылгазы !ин!илу,
Актай-коктой атту
Борки торко чачакту,
Буткен бойы бу сурлу(адын адайла)бери бол!
Уул баланы кычырза мынайда кыйгырар:
Табыл-тубул камчылу,
Табылгазы !ин!илу,
Актай-коктой атту
Туйук киш кийимду,
Буткен бойы бу сурлу(адын адайла)бери бол!
Кычырткан кижи !угуруп барала,курды узер. Узуп ийзе, эки кижини бойынын куруна кожуп алар,узуп болбозо,артып !ат
«Сокорок»
Амадузы:Балдардын куучын-эрмегин таскадып,бой-бойы ортозында нак болорына экелер.
Балдар кууреелей туруп ийер. Ортозында козин арчуулла танып салган сокорок. Балдар оны сосло чагып !ат:
«сокор ийтке ток !етпес,сокороко соок !етпес»
Сокорок бу состорго ачынып,оны айткан балдардын бирузин де болзо,тудуп аларга тап эдет.Сокорок кемди-кемди тудуп алза, козин танып арчулды ого берет