Т?рбие са?аты Та?ырыбы:?аза?ты? салт д?ст?рін ??рметтеу

ТаKырыбы:JазаKтыS салт д‰ст_рін Kaрметтеу
МаKсаты:
1.JазаK халKыныS Kанына сіSген ізгі адамгершілік KасиеттерініS халыKтыS салт-д‰ст_рлерімен сабаKтастыCын т_сіндіру, кейбір халыK ‰ндерін, маKал-м‰телдерін _йрету.
2.ИмандылыK, инабаттылыK, ізеттілік Kасиеттерін Kалыптастыру.
К™рнекілігі:
Суреттер, даналардан шыKKан с™з

Барысы:
«ДaшпанCа Kатал,
ДосKа адал - халыK»
Кіріспе
МaCалім: Jай заман болсын адамзат алдында тaратын басты міндет – адал, білімді, еSбек с_йгіш aрпаK т‰рбиелеп ™сіру. Бaл міндетті ‰р халыK салт-д‰ст_ріне орай іске асырады. ЯCни ‰р халыK Cасырлар бойы сыннан ™тіп, сaрыпталCан озыK салт-д‰ст_рлерін жас aрпаKты т‰рбиелеуде пайдаланып келген.

Бала т‰рбиесі тек мектеп KабырCасында Cана берілмейтіні аныK. АнаныS бесік жырынан бастап, адамныS жер Kойнына берілгенге дейінгі ™зі к™ріп-білген салт-д‰ст_рлер, ‰дет-Caрыптар барлыCы да адамныS д_ниетанымын Kалыптастыратын ™мір сабаKтары.
Салт-д‰ст_р, ‰дет-Caрып атадан балаCа Kалып отыратын мол мaра. €р aлттыS ™зіне т‰н салт-д‰ст_рі бар. Салт-д‰ст_рдіS пайда болып, Kалыптасу тарихына к™з жіберсек, олар халыKтыS ‰л-ауKат, тaрмыс-тіршілік болмысынан туып Kалыптасатынын к™реміз.

Шілдехана – с‰би д_ниеге келген соS бір жеті бойы ана мен баланы к_тіп, оныS к™Sілін к™теріп, оныS Kасына дастархан жаю ‰деті. JазаK елініS ‰р т_кпірінде бaл р‰сім ‰р Kалай ™теді. Сол к_ні баланы шілде суына шомылдырып, сыSCырлаCан тиындар салады, балаCа денсаулыKпен бірге байлыK та тілейді. Шілдехана ™ткізілетін к_ні ана ‰бден сорпаланып ™зініS шілде терін шыCаруы тиіс.

JырKынан шыCару – б™бек д_ниеге келген соS 40 к_ннен соS оныS алCаш рет шашы мен тырнаCы алынып, бесікке салу р‰сімі орындалады.
40-к_нніS ™зі ананыS бой к™теріп, денсаулыCы т_зелген кезде болады. Жалпы осы уаKыт ішінде ананыS да, баланыS да денсаулыCы ™те мыKты к_тімді Kажет етеді. АнаCа кіндік шеше к™мек беруі тиіс. Бaл дастархан басына тек ‰йел адамдар келіп Kатысады.

Есімін атау (ат Kою) – бaл р‰сім aлаCатты кісіге ж_ктеледі. JазаK аттарыныS к™птігі басKа халыKтардан ерекшелігі. Jыз балалардыS есімдері олардыS к™ркемдігі. Ат Kою «к™з тимесін» деген оймен Kойылады. Ат таSдалCаннан кейін баланыS KaлаCына 3 Kайтара айтылады.

Бесікке салу – бaл кішігірім той ретінде ™теді. Келушілер тарту, шашу, жоралCыларыналып келеді, бесікке салу немесе б™леу т‰жірибелі ‰жеге немесе анаCа ж_ктеледі. Бесікті т_бегімен, жабдыCымен кіндік шеше алып келеді, сумен бала шыланады, ыдыстары отырCандарCа таратылып беріледі. БаланыS «ит к™йлегі» ж_гіртіледі, яCни т‰тті д‰м толтырылCан кішкене дорба иттіS мойынына к™йлегімен байланады да ж_гіртіледі, соSынан Kуып жеткен бала дорбаCа ие болады. БесіктіS т_бегі орналасKан жерден кішкене бaршаK т‰різді тоKаштар ™ткізіліп, оны «тыштырма» деп айтады. Осы жерде жиналCан аналар бесік жырларын айтады.
Бесік жырыныS с™здері естияр балалардыS ой-Kиялына жыр етіп, ананыS мейір-шапаCатын арттырады. Ондай отты жырларды балалар да жаттап алу керек.
Тaсау кесер – бір жасKа толып еркін ж_ре бастаCан бал б™бектіS басKан Kадамы Kaтты болып, одан ‰рі жаны жамандыK к™рмей жаKсы ж_ріп кетуіне тілек білдіру салтанаты ретінде ™теді. Б™бектіS тaсауын ата-ананыS Kалауы кеседі. Тaсауы кесілген баланы «АK жол болсын» деп аK орамалдыS _стімен немесе жaмсаK болсын деп кілем _стімен ж_ргізеді.
Тaсау кесер жырлары айтылады.

... Jаз, Kаз балам, Kаз балам,
JадамыSды жаз, балам
€некей, аK бесік.
€лдиіме баK бесік.
Ш_мегіSді салайын,
СылдырмаCын таCайын.
Жібек к™рпе жабайын,
БауыK барKыт п_ліштей
БалдаKтарыS к_містей,
ЖабдыCыSмен сыйлысыS.
Жатса б™пем жайлысын,
К™сем сенен ™седі
Жайлы болсын т™сегі.

Баланы атKа мінгізу салты – баланыS буыны бекіп, 4-6 жасKа келгенде ат _стінде ™зін-™зі aстап отыра алатын жаCдайCа жеткенде, атKа мінгізу салтын жасап, ат KaлаCында ойнайтын денсаулыCы зор, мыKты, шымыр жауынгер, еSбекKор, KиыншылыKKа т™зімді aрпаK т‰рбиелеудіS бір т_рі.
БалаCа ер-тaрмандарын сыйлап (ашамай, жандарба, тоKым, ж_ген, ноKта), атKа мінгізіп той жасайды.
Бaл ‰рекет ер баланыS ендігі азамат болуCа дайындалCаныныS белгісі болып саналады.

Jорытынды.
«Ата к™рген оK жонар, ана к™рген тон пішер» дегендей, ата-бабаларымыз aл-Kыздарын жасынан бастап сан алуан іс-‰рекетпен, жауапкершілікті талап ететін еSбекпен т‰рбиеленген. Ер баланы бес жасынан тай жалын тартып мінуге жараCаннан бастап, оны KолCанат деп есептеген. «Жігітке жеті ™нер де аздыK етеді» деп халKымыз ер баланы т™рт т_лік малды баCып-к_туге, жер Kыртысын, ™сімдік т_рлерін білуге, KараSCы т_ндерде жaлдызды аспанCа Kарап баCыт-баCдарды белгілеп, Kоныс-суды д‰л табуCа _йреткен.

€кеніS баласына аKыл айтып, жауапкершілікке ж_ктеп, оны бес-жиырма жасында енші беріп, жастарды ™з бетімен шаруа Kaрып, ™мір с_руге дайындаCан. Аталарымыз ер жігіттен ауылдыS, рудыS, елдіS м_ддесін KорCауCа ‰рKашан дайын болуды талап еткен. `лдарCа к™кпар тарту, б‰йгеге шабу, аударыспаK, теSге алу, к_рес, сайыс ойындарын _йреткен. Ерлерден садаK тарту, найзагерлік ™нерді, сойыл соCуды білуді талап етіп, дайындаCан.

Жеті атасын _йрету ескіден KалCан аталы с™з, бабалардыS ™негесін, ерлігін, азаматтыCын балаларCа aCындыру - ‰ке міндеті болып есптелген.
«Jыз ™ссе – елдіS к™ркі» дегендей, Kыз баланыS сырт бейнесі, киіне білуі оныS ішкі м‰дениетімен, т‰рбиелік деSгейімен байланысты. Jыз – болашаK ана, аK босаCаныS аруы, шаSыраKтыS береке Kaты. Jыз баланы жасынан т™зімділікке, ‰дептілікке, сыпайылыKKа т‰рбиеленген.
JазаK халKыныS салт-д‰ст_рі болашаKтыS айKын к™рінісіне _лесін тигізеді. Сауатты да, салмаKты, адамгершілік Kасиеті мол жас aрпаK салт-д‰ст_р, ‰дет-Caрыппен ™те тыCыз байланыста.
Кері Kайту
Ілмек с™здер: Ата салтым, асыл Kазынам, т‰рбие саCаты, салт д‰ст_р, ‰дет Caрыптар