Интегрированный урок литературного чтения «С.Я.Маршак сказка-пьеса «Двенадцать месяцев»» и биологии «??рт?ашаштар т??ымдасы. Б?йшешек».

Интегрированный урок
литературного чтения «С.Я.Маршак сказка-пьеса «Двенадцать месяцев»»
и биологии «Құртқашаштар тұқымдасы. Бәйшешек».

Эпиграф к уроку: …эта сказка заставляет
поверить в то, что чудеса обязательно
случаются в жизни, что только захоти, только
будь хорошим, чистым, честным – и зацветут
для тебя подснежники в январе и будешь ты
счастлив…
М . АлигерЦели урока:
– расширить знания детей о творчестве С.Я. Маршака и о подснежнике;
– знать, что такое сказка и чем отличается пьеса от других произведений, учить, самостоятельно искать и проверять новые знания по теме «Құртқашаштар тұқымдасы. Бәйшешек».
– развивать навыки выразительного чтения, умение аргументировать своё мнение, развивать речь;
– способствовать обогащению словарного запаса детей;
– способствовать развитию креативности мышления учащихся, через воплощение в сценическом образе;
– воспитывать интерес к чтению; воспитание личностных качеств учащихся через прочитанное произведение.
Оборудование к уроку: Литературное чтение 7 класс К.Х. Жаданова, Д.К. Исаханова. Видеозапись к мультфильму «»Двенадцать месяцев», презентация к урроку, рисунки детей.
Ход урока
Организационный момент. Добрый день уважаемые гости и ребята! Мы рады вас приветствовать на нашем интегрированном уроке литературного чтения и биологии.
Деление на группы (дети рассаживаются в группы по временам года, на столах лежат корзины, которые наполняются подснежниками, за правильные ответы)
Проверка домашнего задания
- Кто мне скажет, какое было задание на дом? (Правильно, прочитать сказку «Двенадцать месяцев », подготовить сообщение о С.Я Маршаке, найти пословицы о доброте)
Ребята подготовили сообщения о С.Я. Маршаке. (Послушаем Батыра и Дану)
Самуил Яковлевич Маршак – поэт и писатель, один из зачинателей литературы для детей. Родился в 1887 году в г. Воронеже.
С.Маршак показал, что детскими стихами можно рисовать цветные картинки мира, рассказать занимательные и поучительные истории и сказки, научить мечтать о будущем. Маршак уже в 4 года пробует писать детские стихи. В 12 лет он пишет целые поэмы. Он не только писал для детей стихотворения и сказки, но и переводил на русский язык произведения писателей Англии, Италии, Чехии и многих других стран.
Самуил Яковлевич Маршак прожил 76 лет. Больше пятидесяти из них он посвятил литературе.
В 1943 году создает пьесу-сказку «Двенадцать месяцев». Она написана по мотивам словацкой народной сказки о девочке, которая накануне Нового года встретила одновременно двенадцать месяцев. Но Маршак не только пересказал сюжет сказки, а расширил его.
-Что вы узнали о творчестве С. Я. Маршака?
-Когда С. Я. Маршак начинает писать стихи? (в 4 года)
- Когда была создана сказка-пьеса «Двенадцать месяцев»? (в 1943 году).
-По мотивам какой сказки она написана? (По мотивам словацкой сказки).
- Давайте вспомним, что такое сказка? Какие бывают сказки?
-Какая это сказка фольклорная или авторская?
– Докажите, что это произведение является сказкой. (Дети находят в произведении сказочные элементы, говорят о превращениях и волшебстве).
– Но это не просто сказка. Это пьеса-сказка.
– Чем отличается пьеса от других произведений? (это литературное произведение, содержание которого раскрывается в меняющихся действиях.– Назовите действующих лиц пьесы. Старуха -мачеха, дочь, падчерица, двенадцать месяцев.
– Пьеса состоит из картин, раскрывающих место действия.
Проверка домашнего чтения (стр. 88-95)
Работа с текстом.
– А теперь давайте представим, что мы в театре. И сейчас на нашу сцену мы пригласим наших артистов.
1 часть. Глашатаи”(Инсценирование с использованием реквизита:2 ученика Диас и Максат в образе глашатых зачитывают со свитков указ.)
– Какой приказ (или каприз) издала королева? (принести во дворец подснежники к Новому году).
– Как называются люди, которые зачитываю указы королевы?
(Глашатые-патшаның бұйрығын жеткізетін адамдар. Люди, которые зачитывают указы королевы)
2 часть. В зимний лес за цветами.
-Что же произошло в один из холодных зимних вечеров, мы узнаем из инсценировки. (Дети инсценируют эпизод, когда мачеха отправляет падчерицу за подснежниками)
-Куда отправляет мачеха падчерицу? МАЧЕХА – өгей шеше (неродная мать)
ПАДЧЕРИЦА – өгей қыз( неродная дочь одного из супругов
-Кому понадобились подснежники зимой? (Королеве)
-Почему старуха посылает в лес падчерицу? (Тому, кто подснежников наберет, королева целую корзину золота даст)
-Возможно, ли найти в зимнем лесу цветы? (Нет)
-Почему? (Зимой цветы не растут)
-Что можно сказать о поступке мачехи?
Могла ли она просто вернуться домой? (нет, ей было приказано, без подснежников не возвращаться….)
Почему? (Жадность, ведь золото для нее важнее)
3 часть.У костра братьев - месяцев.
- Какому эпизоду сказки соответствует композиция на доске?
  - Итак, далеко меж деревьев сверкнул огонёк, который оказался огоньком надежды для бедной падчерицы.
- Следующий эпизод - сцену встречи падчерицы с братьями месяцами у костра, мы с вами посмотрим на экране. (Просмотр отрывка из мультфильма «Двенадцать месяцев»)
-Подумайте над вопросом: как двенадцать братьев - месяцев выручают девочку из беды? Почему они это делают?
  - Скажите, а на самом деле могут ли месяцы наступить раньше    
положенного срока?
4 часть. Значит, именно подснежник – маленький, хрупкий цветок стал причиной испытаний главной героини.
ПОДСНЕЖНИК – бәйшешек (травянистое растение с цветками светлой окраски, распускающимися сразу после таяния снега).
Учитель биологии: «Бәйшешек құртқашаштар тұқымдасына жататын көп жылдық тамыр түйнекті өсімдіктер. Қазақстанда Іле, Жетісу (Жоңғар), Күнгей Алатауларында, Кетпен жотасында, Қаратауда өседі. Бәйшешектің Алатау бәйшешегі және Корольков бәйшешегі деген түрлері бар. Биіктігі - 10-30 см-дей. Тамыр түйнектері ұзынша немесе шар тәрізді домалақ болады. Шоғырланып біткен таспа жапырақтарының саны 6-9, ұзындығы - 10-12 см. Сары немесе көкшіл түсті дарагүлінің гүл қоршауы қарапайым күлте жапырақшалардан тұрады. Гүл қоршауының ортасынан ұзындығы 15 см-дей түтік шығады да, гүлі сол түтіктің ұшында жетіледі. Аталығы үшеу, аталық жіптері қысқа болады. Аналығы біреу, ол 3 жеміс жапырағынан тұрады. Жемісі - үш ұялы, көп тұқымды қауашақ. Наурыз-мамыр айларында гүлдейді. Гүлдері түнге қарай және бұлтты күндері жабылып қалады. Оларды аралар немесе көбелектер тозаңдандырады. Бәйшешектер негізінен сәндік өсімдіктер».

Бүгінде ғылымға бәйшешектің 80-ге жуық түрі белгілі. Оның ең сирек кездесетін түрлері Орта және Оңтүстік Еуропада, Қырым, Кавказ жерлерінде, Кіші Азия аумағында кең таралған. Гүлдің 6 түрі қызыл кітапқа енгізілген. Біздің еліміздің Іле, Жетісу (Жоңғар), Теріскей Алатауларында, Ұзынқара (Кетпен) жотасында, Қаратауда өседі. 

Crocus longiflorusТабиғатта таралуы
Республикамыздың Шығыс HYPERLINK "https://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD" \o "Қазақстан" Қазақстан, Алматы, Талдықорған облыстарының, жабайы өсетін бұталардың арасында өседі. Дәрілік шикізат ретінде бәйшешектің жапырағы, тамыр – сабақтары және тамырдың өзі пайданылады
Бүгінде ғылымға бәйшешектің 80-ге жуық түрі белгілі. Оның ең сирек кездесетін түрлері Орта және Оңтүстік Еуропада, Қырым, Кавказ жерлерінде, Кіші Азия аумағында кең таралған. Гүлдің 6 түрі қызыл кітапқа енгізілген
Химиялық құрамы
Дәрілік шикізатының құрамында сапониндер, эфир майлары, С дәреумені,глюкозидтер, флавондар және примевериндер бар.
Қолданылуы
Мал дәрігерлігі практикасында бәйшешектің тұнбасы зәр, тер шығаруды үдету үшін, сондай – ақ тыныс алу органдары қабыгнып ауырған малдың қақырығын түсіру үшін пайдаланады. Тұнба 1:10 қатынаста жасалып, бұзауға – 50 – 80 мл, HYPERLINK "https://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%BE%D0%B7%D1%8B" \o "Қозы" қозыға – 10 -15 мл мөлшерінде күніне 3 рет ішкізіледі. Көктем кезіеде бәйшешектің жапырағы төлге дәреумендік шөпиретінде жемге қосып беріледі. Бәйшешектің дәрілік шикізатының малға ешқандай зияны жоқ, дәлірек айтсақ ол улы емес. Сондықтан оның жапырағын дәрумендік – С дәрумені – қоры ретінде бұзаудың, қозының жегенінше беруге болады.
«Бәйшешек құртқашаштар тұқымдасына жататын көп жылдық тамыр түйнекті өсімдіктер. Қазақстанда Іле, Жетісу (Жоңғар), Күнгей Алатауларында, Кетпен жотасында, Қаратауда өседі. Бәйшешектің Алатау бәйшешегі және Корольков бәйшешегі деген түрлері бар. Биіктігі - 10-30 см-дей. Тамыр түйнектері ұзынша немесе шар тәрізді домалақ болады. Шоғырланып біткен таспа жапырақтарының саны 6-9, ұзындығы - 10-12 см. Сары немесе көкшіл түсті дарагүлінің гүл қоршауы қарапайым күлте жапырақшалардан тұрады. Гүл қоршауының ортасынан ұзындығы 15 см-дей түтік шығады да, гүлі сол түтіктің ұшында жетіледі. Аталығы үшеу, аталық жіптері қысқа болады. Аналығы біреу, ол 3 жеміс жапырағынан тұрады. Жемісі - үш ұялы, көп тұқымды қауашақ. Наурыз-мамыр айларында гүлдейді. Гүлдері түнге қарай және бұлтты күндері жабылып қалады. Оларды аралар немесе көбелектер тозаңдандырады. Бәйшешектер негізінен сәндік өсімдіктер».
Қазақ әдебиеттегі орны Бәйшешек – қазақ халқына атам замандардан бері қарай таныс гүлдердің бірі. Асқар тауларды тұрақ, долы асау өзендерді суат етіп, кең сахара төсінде еркін малын бағып, отын жағып, дала гүлдеріне оранып өскен қазақ халқы сол дала гүлдерімен бейне біте қайнап, бірге туысқандай десе болады. Мәселен, қазақ халқының ежелгі хисса-дастандары мен ән-жырларында сан алуан гүлдердің аты мен сұлулығы сыңғырлы жырларға көптен-көп қосылып айтылады. Талай да талай сұлу сымбаттарға теңеледі, асылдарға баланады. 
Қазақтың әдеби тіл ажарындағы «бәйшешектей құлпырды», «қызғалдақтай түрленді», «бәйшешектей әдемі», «жердің мәні – бәйшешек», «бәйшешектей қызылды-жасылды», «бәйшешегімен көктем сәнді», «Көкорай шалғын бәйшешек, Ұзарып өсіп толғанда», «гүлстан даланы бәйшешек одан ары құлпыртып жіберді» деген тәрізді сөз тіркестері қазақ халқының табиғат танымынан туғанын айтпасақ та жалпы жұрт тегіс біледі.
Қазақ бәйшешекті «запыран гүл», «шафран гүл», «сары алаңды гүл» деп атайды. Бәйшешек көктем айы келіп, қар кетісімен-ақ көктеп шығады. Сары түсті гүл жарады. Гүл алғашында басы бірігіп, көктеп барып, артынан жан-жаққа қарай гүл алақандарын жая бастайды. Тіптен әдемі, ерекше, сұлу гүл. Шығыс елдерінде бәйшешектің гүлінен табиғи бояулар алады. Ал қазақ елінде оның түсіне қарай 40-қа жуық түрі үй, бөлме, көшелерде отырғызылып, көктетіп, көркемдік әлеміне қарай пайдаланып жүр.
Бәйшешек – дүние жүзіндегі құнарлы топырақтардың бәрінде көктейді. «Дала сәні – бәйшешек, орман сәні – бәйтерек» деген мақал қазақ халқының бәйшешекті өте жоғары бағалаған көзқарасынан туғаны айдан анық.
Қазақ бәйшешек гүлін қастерлеп, оның суретін сызып, кестелеп, әр алуан сәнді жіптермен көркемдеп тігіп, үйлеріне әсем бұйым ретінде іледі. Бұл көктемнің алғашқы гүлі болғандықтан, әрі әсем де әдемі гүл жарғандықтан оны қазақ жақсы ырымға балайды. Бәйшешек гүлі тұрған үйде сән тұрады. Сән тұрған үйде мән тұрады. Бәйшешек гүлі үйге бақыт, байлық шақырады деп ырымдайды.
Бәйшешек – қазақ халқына атам замандардан бері қарай таныс гүлдердің бірі. Асқар тауларды тұрақ, долы асау өзендерді суат етіп, кең сахара төсінде еркін малын бағып, отын жағып, дала гүлдеріне оранып өскен қазақ халқы сол дала гүлдерімен бейне біте қайнап, бірге туысқандай десе болады. Мәселен, қазақ халқының ежелгі хисса-дастандары мен ән-жырларында сан алуан гүлдердің аты мен сұлулығы сыңғырлы жырларға көптен-көп қосылып айтылады. Талай да талай сұлу сымбаттарға теңеледі, асылдарға баланады. 
Қазақтың әдеби тіл ажарындағы «бәйшешектей құлпырды», «қызғалдақтай түрленді», «бәйшешектей әдемі», «жердің мәні – бәйшешек», «бәйшешектей қызылды-жасылды», «бәйшешегімен көктем сәнді», «Көкорай шалғын бәйшешек, Ұзарып өсіп толғанда», «гүлстан даланы бәйшешек одан ары құлпыртып жіберді» деген тәрізді сөз тіркестері қазақ халқының табиғат танымынан туғанын айтпасақ та жалпы жұрт тегіс біледі.
Қазақ бәйшешекті «запыран гүл», «шафран гүл», «сары алаңды гүл» деп атайды. Бәйшешек көктем айы келіп, қар кетісімен-ақ көктеп шығады. Сары түсті гүл жарады. Гүл алғашында басы бірігіп, көктеп барып, артынан жан-жаққа қарай гүл алақандарын жая бастайды. Тіптен әдемі, ерекше, сұлу гүл. Шығыс елдерінде бәйшешектің гүлінен табиғи бояулар алады. Ал қазақ елінде оның түсіне қарай 40-қа жуық түрі үй, бөлме, көшелерде отырғызылып, көктетіп, көркемдік әлеміне қарай пайдаланып жүр.
Бәйшешек – дүние жүзіндегі құнарлы топырақтардың бәрінде көктейді. «Дала сәні – бәйшешек, орман сәні – бәйтерек» деген мақал қазақ халқының бәйшешекті өте жоғары бағалаған көзқарасынан туғаны айдан анық.

Crocus longiflorusРабота с произведением Найдите в тексте слова, которые можно отнести к этим сюжетным картинкам.
1 гр – Мать отправляет падчерицу с корзинкой за подснежниками. ”(Инсценирование с использованием реквизита)
-Какими вы себе представляете падчерицу и мачеху с дочкой?
Мачеха с дочкой падчерица
злая трудолюбивая
ленивая терпеливый
надменная скромная
бессердечная
2 гр.– 12 месяцев сидят вокруг костра
3гр.– Картинка с изображением зимнего месяца

1 .Какие характеры у мачехи с дочкой и у падчерицы? (Мачеха, дочь – злые, жадные, бессердечные).
– А падчерица? (Послушная, трудолюбивая, добрая, скромная, весёлая).
2. Что же необычного в этом сюжете? (Не могут месяцы года вместе встречаться, да ещё разговаривать между собой и с падчерицей)
– Значит, это ещё раз нам доказывает, что? (Что это волшебная сказка)
– Посмотрите слова из сцены “Встреча месяцев и падчерицы у костра”(Инсценирование с использованием реквизита)
5 часть. Итог.
– С каким произведением вы познакомились?( «Двенадцать месяцев»)
– Что же такое «пьеса-сказка»? (? (Пьеса предназначена для постановки в театре, на сцене, здесь выделены роли)–– Чему учит нас это произведение? (быть добрыми, честными, трудолюбивыми)
– Назовите положительных героев пьесы-сказки. (падчерица, 12 месяцы)
Какое же задание получила Падчерица? (Принести корзину подснежников)
– Какие отрицательные качества людей автор высмеивает в своем произведении? (Жадность, глупость, невежество.)
– Назовите сказочные элементы этого произведения?
6 часть. Дом. задание.
Какие качества характера из этих вы хотели бы воспитать в себе?
Что ещё хотели бы вы дополнить к характеристике девочки?
Постарайтесь, ребята, запомнить какой месяц и за что полюбил девочку?
– И закончить урок я тоже хотела бы словами эпиграфа: …эта сказка заставляет поверить в то, что чудеса обязательно случаются в жизни, что только захоти, только будь хорошим, чистым, честным – и зацветут для тебя подснежники в январе и будешь ты счастлив… М . Алигер …эта сказка заставляет поверить в то, что чудеса обязательно случаются в жизни, что только захоти, только будь хорошим, чистым, честным – и зацветут для тебя подснежники в январе и будешь ты счастлив…
М. АлигерДополнительно: А теперь давайте посмотрим фрагмент м/ф 12 месяцев, чтобы эти весенние изменения в природе увидеть глазами художника-мультипликатора. А вы озвучьте его, найдя описание подснежников в тексте.
– А теперь давайте с помощью листочков? Это техника- оригами сами попрубуем сделать подснежники, которые собирала падчерица и наполним ваши корзины.(Дети работают под музыку). – Отгадайте загадки С.Я Маршака:
В саду щебечут птицы...На одуванчик только дунь - И весь он разлетится.
О каком времени года здесь говорится?
– Представьте, что солнышко согревает ваше лицо, руки, вам приятно.(Расслабление.)
Частый дождик на дворе.На лугах мертва трава,Замолчал кузнечик.Заготовлены дроваНа зиму для печек.
- Отгадайте следующую загадку?
- Теперь идет дождь, вам холодно, что вы чувствуете теперь? (Напряжение.)
Снег - на крыше, на крылечке.Солнце в небе голубом.В нашем доме топят печки,В небо дым идет столбом.
– Подул холодный ветер, вам холодно, вы озябли.(Ещё большее напряжение.)
Пробирается медведьСквозь лесной валежник.Стали птицы песни петь,И расцвел подснежник.
- А здесь, о каком периоде года идет речь?
– Опять засверкало солнышко, которое согревает ваше лицо, руки, вам приятно.(Расслабление.)
- Какое произведение С.Я. Маршака мы изучали ранее? (5 класс Вот какой рассеянный!)
Словарная работа.(Толкование лексического значения слов)
МАЧЕХА – өгей шеше (неродная мать)
ПАДЧЕРИЦА – өгей қыз( неродная дочь одного из супругов
Будьте хорошими, честными, чистыми, трудолюбивыми людьми.