Презентация по якутскому языку на тему Саха тылыгар тирэх таблицалар

Саха тылыгар тирэх таблицалар ( 1 – 4 кылаас) Гаврильева Н.Н. В.Г.Короленко аатынан Амма №1 орто оскуолатын алын сүһүөх кылаас учуутала 2015 с. Рецензеннэр:Романова Елизавета Иннокентьевна, Саха Республикатын үөрэҕириитин туйгуна, алын сүһүөх кылаас учууталаБочугурова Галина Афанасьевна,Саха Республикатын үөрэҕириитин туйгуна, алын сүһүөх кылаас учуутала Таблицаҕа алын сүһүөх оскуола түөрт сыллаах программатын сүрүн боппуруостара киирдилэр. Учууталларга, оскуола алын сүһүөх кылаас үөрэнээччилэригэр уонна төрөппүттэргэ ананар.Матырыйаалы хомуйан оҥордо Надежда Николаевна Гаврильева {8A107856-5554-42FB-B03E-39F5DBC370BA} 1. Алфавит. Аһаҕас уонна бүтэй дорҕоон наарданыыта. 2. Пааралаһар бүтэй дорҕооннор. Тылы дорҕоонунан ырытыы. 3. Сүһүөх. Тылы көһөрүү. 4. Этии. Этии тутаах уонна ойоҕос чилиэннэрэ. 5. Тиэкис. 6. Тиэкис араастара. 7. Тыл састааба. 8. Аат тыл. 9. Аат тыл падеһынан уларыйыыта.10. Туохтуур.11. Туохтуур бириэмэнэн уларыйыыта.12. Даҕааһын аат.13. Солбуйар аат.14. Ахсаан аат.15. Саҥа чааһын ырытыы.16. Этии тутаах уонна ойо5ос чилиэнин быһаарыыга тирэх таблица.17. Этиини этии чилиэнинэн, саҥа чааһынан ырытыы. Иһинээ5итэ {0505E3EF-67EA-436B-97B2-0124C06EBD24} Оскуолаҕа төрөөбүт тыл уруога баһылыыр суолталаах. Төрөөбүт тылы үөрэтии олох саҥа ирдэбилигэр эппиэттиир, билиҥҥи оҕо сайдыытын хааччыйар соруктаах. Алын сүһүөх кылаас учууталлара оҕолорбутугар 4 сыллаах программаны үөрэтэн, биллэрэн орто сүһүөх кылааска тахсан ситиһиилээхтик үөрэнэллэригэр олук уурабыт. Оҕо барыта үчүгэй чиҥ билиилээх тахсыбат. Ол иһин, оҕоҕо көмөлөһөр, билиитин чиҥэтэр сыалтан бу таблица оҥоһулунна. Таблицаҕа маҥнайгы кылаастан саҕалаан алын сүһүөх оскуола түөрт сыллаах программатын сүрүн боппуруостара киирдилэр. Сыала – соруга: - Кыра кылаас үөрэнээччитигэр справочнай литератураны билиһиннэрии, оҕо интэриэһин, болҕомтотун тардыы, сатаан туһанарга үѳрэтии; - саха тылыгар алын сүһүөх кылаас түөрт сыллаах программатын оҕо дириҥник, бигэтик билэригэр көмөлөһүү; - оҕо айар, толкуйдуур, түмүк оҥорор , кэтээн көрөр дьоҕурун сайыннарыы. Оҕо билбэтэх, өйдөөбөтөх боппуруостарын, темаларын түргэнник булан туһанарыгар чэпчэки, табыгастаах буоларын курдук анал бэрээдэгинэн оҥоһулунна: Алфавит. Сүһүөх. Этии. Тиэкис. Тыл састааба. Саҥа чаастара. Саҥа чааһын ырытыы. Этии тутаах уонна ойоҕос чилиэнин быһаарыыга тирэх таблица. Этиини этии чилиэнинэн, саҥа чааһынан ырытыы. Алын сүһүөх кылаас учууталларыгар, үөрэнээччилэргэ уонна төрөппүттэргэ ананар. Оҕо дьиэҕэ үлэтин толороругар, төрөппүт оҕо билиитин хонтуруоллууругар туһаныан сөп. Киирии тыл {0505E3EF-67EA-436B-97B2-0124C06EBD24}Дорҕоону истэбит, саҥарабыт.Буукубаны көрөбүт, суруйабыт. Алфавит Сахалыы алфавикка 40 буукуба баар. {16D9F66E-5EB9-4882-86FB-DCBF35E3C3E4}Аа Бб Вв Гг ҕ Дд Дьдь Ее Ёё Жж Зз Ии й Кк Лл Мм Нн ҥ Ньнь Оо Өө Пп Рр Сс һ Тт Уу Үү Фф Хх Цц Чч Шш Щщ ь Ыы ъ Ээ Юю Яя {0505E3EF-67EA-436B-97B2-0124C06EBD24}Аһаҕас дорҕооннорБүтэй дорҕооннорКиириидорҕооннорКылгас аһаҕасдорҕооннорУһун аһаҕас дорҕооннорДифтонгНьиргиэрдээх Ньиргиэрэ суохбүтэй дорҕооннорХоһуласпытбүтэй дорҕооннорж ш цкуруутун кытаанахтык этиллэр киирии бүтэй дорҕооннорв ф з щь ъ - дорҕоону бэлиэтээбэттэрыауоиэүө(8)ыыааууооииээүүөө(8)ыауоиэүө(4) м н л б п д т г к ҕ х дь ч һ с нь ҥ р й (13) (6)ммннллппттккххччсснньҥҥ(11)Икки дорҕоону бэлиэтииллэря - [йа] ю - [йу]е - [йэ] ё - [йо] (11)Аһаҕас, бүтэй дорҕоон наарданыыта {0505E3EF-67EA-436B-97B2-0124C06EBD24}Кэлин аһаҕас дорҕооннорИлин аһаҕас дорҕооннор Сахалыы этиллэр тылга наар кэлин аһаҕас эбэтэр наар илин аһаҕас дорҕоон дьүөрэлэһэр.ы а у ои э ү өуларытыахтара ( кэлин аһаҕас дорҕооннор )сөтүөлээбиттэр ( илин аһаҕас дорҕооннор ){C4B1156A-380E-4F78-BDF5-A606A8083BF9}Пааралаһар бүтэй дорҕооннор Ньиргиэрдээх Ньиргиэрэ суох бүтэй дорҕооннор бүтэй дорҕооннорб ----------------------------- пд ----------------------------- тг ----------------------------- кҕ ----------------------------- х дь ----------------------------- ч һ ----------------------------- с{22838BEF-8BB2-4498-84A7-C5851F593DF1}Тылы дорҕоонунан ырытыымаас - 1 сүһүөх, 4 буукуба, 3 дорҕоондьиэ-һит - 2 сүһүөх, 7 буукуба, 5 дорҕооныал-лыы-лар - 3 сүһүөх, 9 буукуба, 7 дорҕоонтуун-да-рат-тан - 4 сүһүөх, 12 буукуба, 11 дорҕоон 1 сүһүөхтээх тыллар: от, күөх, баар2 сүһүөхтээх тыллар: ос-туол, ма-ҥан, ту-рар3 сүһүөхтээх тыллар: си-бэк-ки, а-ра-ҕас, бэ-лэх-тиир Сүһүөх түөрт араастаах. Сүһүөх Тыл хас аһаҕас дорҕоонноох да, соччо сүһүөхтээх.{0505E3EF-67EA-436B-97B2-0124C06EBD24}Аһаҕас ( --- ) Көнө ( I---- ) Төттөрү ( ----I ) Сабыылаах ( I----I ) а – лаас үү – нэр ыа –ҕас тэ – тиҥ кии - рэр куо – бах ар – дах аас – пыт ыал – лар тар – бах хаал – быт муос – та {C4B1156A-380E-4F78-BDF5-A606A8083BF9}Тылы көһөрүү Тылы сүһүөҕүнэн көһөрүллэр. Тылы көһөрөргө строкаҕа биир буукуба хаалбат, биир буукуба көспөт. а – лаадьы ньирэй - и Хоһуласпыт, сэргэстэспит бүтэй дорҕооннор сүһүөххэ арахсаллар. сыт - тык олоп – пос тай –ҕа ос – куо - ла Саҥа сүһүөх бүтэй дорҕоонтон саҕаланар. хап – пыыс – та уруй – дуур кы – ра - чаан Тыллар ситимнэһэн этии буолаллар. Биһиги саҥабыт этиилэртэн турар. Этии Этии ситэриллибит санааны биэрэр.{0505E3EF-67EA-436B-97B2-0124C06EBD24}Тэнийбэтэх этии Тэнийбит этии Айсен ааҕар. Кыһын. Барбыттар. Айсен күнүс кинигэ ааҕар. Тымныы кыһын ааста. Уолаттар тыаҕа барбыттар. {C4B1156A-380E-4F78-BDF5-A606A8083BF9}Этии көрүҥнэрэСэһэн этии (туох эмэ туһунан кэпсиир) ( . )Көмүс күһүн кэллэ.Ыйытыы этии(туох эмэ туһунан ыйытар, чопчулуур) ( ? )Эн күһүнү таптыыгын дуо?Соруйар этии(соруйууну, ыҥырыыны, көрдөһүүнү бэлиэтиир) ( . )Күһүн буолла, тыаҕа тахсан отонноо.Күүһүрдүү этии(Киһи санаатыгар иэйии эбилиннэҕинэ сэһэн, ыйытыы, соруйар этии барыта күүһүрдүүэтии буолуон сөп) ( ! )Оо, үчүгэй даҕаны күһүҥҥү айылҕа! {C4B1156A-380E-4F78-BDF5-A606A8083BF9}Этии биир уустаах чилиэннэрэ Биир ыйытыыга хоруйдуур уонна биир тылы кытта ситимнэһэр этии чилиэнин биир уустаах чилиэн дэнэр.Айта, Туйаара, Сардаана оскуола5а бардылар.Кыра быраатым аа5ар, суруйар уонна суоттуур. Хонууга маҥан уонна араҕас сибэккилэр үүммүттэр. ___, ___, ___ (туhаан) ___, ___ уонна ___ (кэпсиирэ)___ уонна ___ (ойоєос чилиэн) {C4B1156A-380E-4F78-BDF5-A606A8083BF9}Этии тутаах чилиэннэрэЭтии ойоҕос чилиэннэрэ Туһаан – Ким? Туох? (ким эбэтэр туох туһунан этиллэр тыл ) Кэпсиирэ – Тугу гынар? Хайыыр? (ким эбэтэр туох тугу гынарын көрдөрөр тыл) Толоруу - төрүт падежтан ураты падежтар ыйытыылара Быһаарыы - Хайдах? Ханнык? Хас? Сиһилии - Хаһан? Ханна? Хантан? Ханан? Хайдах? Тоҕо? ханнык? туох? хайдах? хайаата?Сааскы күн чаҕылыччы тыкта.ха»ан? ханнык? хантан? хайдах? туох? хайыыр?Саас итии дойдуттан араас көтөр кэлэр. Тиэкис Икки эбэтэр хас да ис хоһооннорунан ситимнээх этиилэр.{0505E3EF-67EA-436B-97B2-0124C06EBD24}Тиэкис чаастара Саҕаланыыта Сүрүн чааһа Бүтүүтэ {0505E3EF-67EA-436B-97B2-0124C06EBD24}Тиэкис ааттаахтиэкис ис хоһоонун арыйарга көмөлөһөр темалаахтиэкискэ туох туһунан этиллэрэ темата дэнэр сүрүн санаалаахавтор тугу этиэн баҕарбыта тиэкис сүрүн санаата буолар абзацтаахбиир кыһыл строкаттан атын кыһыл строкаҕа диэри суруллар тиэкис кэрчигэ абзац дэнэр тирэх тыллардаахтиэкис ис хоһоонун арыйар тылы тирэх тыл диибит {C4B1156A-380E-4F78-BDF5-A606A8083BF9}СэһэргээһинОйуулааһынТойоннооһунТуох буолла?(туох буолбутун кэпсиир)Хайдаҕый? (дьон, хамсыыр – харамай, предметтэр, событиелар ойууланаллар)Тоҕо?(туох биричиинэттэн буолара этиллэр) Сылгы чыычааҕа. Сайын биһиги саһааммытыгар сылгы чыычааҕа уйа туттубут этэ. Мин мас хайыта сылдьан чыычаах уйатыгар алта сымыыт баарын көрбүтүм. Уйаны харыстаан, атын оҕолорго эппэтэҕим. Сотору чыычаах оҕолоро тахсыбыттара. Ийэлэрэ күнү быһа бултаан-алтаан оҕолорун аһатара. Сороҕор мин кумаар тутан сиэтэр этим. Сотору ийэ чыычаах оҕолорун көтүтэ сылдьарын көрбүтүм. Чыычаах. Лабааҕа кыракый чыычаах олорор. Түүтүн-өҥүн ыраастанар. Көхсө күрэҥ дьүһүннээх. Харахтара хара оҕуруо курдуктар. Сытыы тумсулаах, кылгас моойдоох, чараас кынаттаах. «Чычып-чыып-чаап» диэн саҥалаах. Чыычааҕы харыстааҥ! Сорох оҕолор чыычаах уйатын булан баран арахпаттар. Оттон чыычаах киһиттэн куттанан көтөн баран хаалар. Ол кэмҥэ сымыыта сойон, оҕото букатын да тахсыа суоҕун сөп. Чыычаах маһы-оту, үүнээйини буортулуур араас үөнү- көйүүрү сиир буолан, киһиэхэ олус туһалаах. Онон мааны айылҕабыт көтөрүн – чыычааҕы харыстыаҕыҥ,уйатын алдьатымыаҕыҥ! Тиэкис араастара уларыйар өлүүскэтэ - сыһыарыыТыл уларыйбат өлүүскэтэ - олох Тыл састааба{0505E3EF-67EA-436B-97B2-0124C06EBD24}ТабаһыттыргаТабаһыттаргатыл төрүт оло5о табатылы үөскэтэр сыһыарыы -һыт, -лартылы уларытар сыһыарыы -га{69CF1AB2-1976-4502-BF36-3FF5EA218861}Элбэх ахсаан сыһыарыыта Идэни көрдөрөр сыһыарыы- лар лор лэр лөр - һыт- һут һит һүт{69CF1AB2-1976-4502-BF36-3FF5EA218861}Тылы үөскэтэр сыһыарыыТылы уларытарсыһыарыы таба таба + һыт таба + лаах таба + чаан таба + лар таба + м таба таба + ны таба + ҕа таба + нан таба + ттан таба + тааҕар Ыйытыыта: Ким? Кимнээх? Туох? Туохтар? Аат тыл предмети, көстүүнү көрдөрөр {16D9F66E-5EB9-4882-86FB-DCBF35E3C3E4} чопчу предмет аата айылҕа көстүүтүн аата хайааһыны көрдөрөр аат тыл суут-сокуон, тэрилтэ аата идэни көрдөрөр аат тыл паараласпыт (ханыы) аат тыл кыыс, остуол, чааскы күһүн, ардах, туман үөрүү, оонньуу, ааҕааччы былаас, почта, депутат табаһыт, куоратчыт, сылгыһыт дьон-сэргэ, ырыа-тойук, барыы-кэлии{69CF1AB2-1976-4502-BF36-3FF5EA218861}Ким? (киһини эрэ ааттыыр аат тылга туһаайыллар)Туох? киһи ийэ булчут быраат ардах ынах сибэкки чыычаах{69CF1AB2-1976-4502-BF36-3FF5EA218861}Биир ахсаан Элбэх ахсаан ыал оҕо кинигэ бөрө ыал + лар оҕо + лор кинигэ + лэр бөрө + лөр{69CF1AB2-1976-4502-BF36-3FF5EA218861}Анал аат Уопсай аат Анал аат улахан буукубаттан суруллар: киһи аата, аҕатын аата, араспаанньата, сир-дойду, куорат, өрүс, күөл, дьиэ сүөһүтүн, кыылын ааттара. Уопсай аат кыра буукубаттан суруллар. Петров Иван Алексеевич Амма өрүс Дьокуускай куорат Муона алаас Баһырҕас Өрүөстээх учуутал өрүс куорат алаас кинигэ дойду {C4B1156A-380E-4F78-BDF5-A606A8083BF9}Падеж (түһүк) Ыйытыыта Тыл олоҕо + сыһыарыытаТөрүт падежАраарыы падежСыһыарыы падежТуохтуу падежТаһаарыы падежТуттуу падежХолбуу падежТэҥнии падежКим ? Туох?Кимнэ? Туохта?Кимиэхэ? Туохха? (Ханна?)Кими? Тугу?Кимтэн? Туохтан? (Хантан?)Киминэн? Тугунан? (Ханан?)Кимниин? Туохтуун?Кимнээҕэр? Туохтааҕар? сылгы сылгы + та сылгы + га сылгы + ны сылгы + ттан сылгы + нан сылгы + лыын сылгы + тааҕар Аат тыл падеһынан уларыйыыта{0505E3EF-67EA-436B-97B2-0124C06EBD24}Этиигэ: тутаах чилиэн - туһаан - кэпсиирэ ойоҕос чилиэн - толоруу - быһаарыы - сиһилии Убайым кэллэ. Ийэм – учуутал. Туоһу (тугу?) хастаатым. Ыраас (ханнык?) иһит. Тыаҕа (ханна?) барда.Аат тыл даҕааһын ааты, туохтууру кытта ситимнэһэр.А.т. + Д.а. А.т. + Т. Ыйытыыта: Тугу гынар? Хайыыр? Туохтуур предмет тугу гынарын көрдөрөр{0505E3EF-67EA-436B-97B2-0124C06EBD24} хайааһыны көрдөрөр туохтуурдар паараласпыт туохтуурдар көмө туохтуурдар хайааһыны дьүһүннүүр туохтуурдар тыаһы үтүктэр туохтуурдарыллыыр, сүүрэр, күүтбул-тал, ыллыыр-туойар, барыа-кэлиэсүүрэ турда, ыһыктан кэбистэтырымныыр, доҕолоҥнуур, тэлибириирхаахыныыр, дьырылыыр, чыып диэ{69CF1AB2-1976-4502-BF36-3FF5EA218861}Туохтуур үөскүүр аат тылтан: күөгү - күөгүлээ отон - отонноо даҕааһын ааттан: күөх - көҕөрөр хара - хараарар{C4B1156A-380E-4F78-BDF5-A606A8083BF9}СирэйэБиир ахсаанЭлбэх ахсаан 1 сирэй мин ыллыыбын биһиги ыллыыбыт2 сирэй эн ыллыыгын эһиги ыллыыгыт3 сирэй кини ыллыыр кинилэр ыллыыллар{69CF1AB2-1976-4502-BF36-3FF5EA218861}Биир ахсаан Элбэх ахсаан олорор барабын олороллор барабыт{8A107856-5554-42FB-B03E-39F5DBC370BA}Буолар форма Буолбат форма ааҕар тигэраахпат, аахпатахтикпэт, тикпэтэх{69CF1AB2-1976-4502-BF36-3FF5EA218861}Кэпсиир киэп Соруйар киэп кэлиэҕэ суруйбутум кэл суруй {22838BEF-8BB2-4498-84A7-C5851F593DF1}СирэйэАаспыт бириэмэБилиҥҥи бириэмэ Кэлэр бириэмэТугу гынна? Хайаата?Тугу гынар? Хайыыр?Тугу гыныай? Хайыай?Биир ахсаан мин эн киниЭлбэх ахсаан биһиги эһиги кинилэр ыллаатым сүүрдүҥ оонньоотокөрдүбүт, көрбүппүтбардыгыт, барбыккытутуйдулар, утуйбуттара ыллыыбын сүүрэҕин оонньуур көрөбүт бараҕыт утуйалларыллыам, ыллыаҕымсүүрүөҥ, сүүрүөҕүҥоонньуо, оонньуоҕа көрүөхпүт барыаххыт утуйуохтара Туохтуур бириэмэнэн уларыйыыта{0505E3EF-67EA-436B-97B2-0124C06EBD24}Этиигэ: тутаах чилиэн - кэпсиирэ Уол суруйар. Ийэм ынаҕын ыата.Туохтуур аат тылы кытта ситимнэһэр.А.т. + Т. Ыйытыыта: Хайдах? Ханнык? Даҕааһын аат предмет бэлиэтин көрдөрөр{0505E3EF-67EA-436B-97B2-0124C06EBD24}Даҕааһын аат көрдөрөр предмет хаачыстыбатын кээмэйин дьүһүнјн өҥј быһыытын майгытын-сигилитин эргэ, ыраас, саҥа улахан, намыһах, быһаҕас эриэн, саадьаҕай, кытархай хара, күөх, кыһыллыҥы ньолбоҕор, төгүрүк, токур сэмэй, холку, кыыһырымтаҕай{69CF1AB2-1976-4502-BF36-3FF5EA218861}Даҕааһын аат үөскүүр: аат тылтан саас - сааскы суумка - суумкалаах туохтууртан ытыр - ытырыык сүүр - сүүрүк даҕааһын ааттан кыра - кырачаан кэрэ - кэрэлээхэй{0505E3EF-67EA-436B-97B2-0124C06EBD24}Аат тыл иннигэр турар даҕааһын аат уларыйбат Улахан остуол Улахан остуолтан Улахан остуолунан{0505E3EF-67EA-436B-97B2-0124C06EBD24}Этиигэ:ойоҕос чилиэн - быһаарыы Саңа дьиэҕэ көстүбүт.Даҕааһын аат аат тылы кытта ситимнэһэр.Д.а. + А.т. Ыйытыыта: Ким ? Кимнээх? Солбуйар аат предмети солбуйан ааттыыр {0505E3EF-67EA-436B-97B2-0124C06EBD24}СирэйэБиир ахсаанЭлбэх ахсаан1 сирэйминбиһиги2 сирэй эн эһиги3 сирэй кини кинилэр{22838BEF-8BB2-4498-84A7-C5851F593DF1}Солбуйар аат падеһынан уларыйыыта1. Төрүт падеж Ким? мин кинилэр2. Араарыы падеж Кимнэ? - -3. Сыһыарыы падеж Кимиэхэ? миэхэ кинилэргэ4. Туохтуу падеж Кими? миигин кинилэри5. Таһаарыы падеж Кимтэн? миигиттэн кинилэртэн6. Туттуу падеж Киминэн? миигинэн кинилэринэн7. Холбуу падеж Кимниин? миигинниин кинилэрдиин8. Тэҥнии падеж Кимнээҕэр? миигиннээҕэр кинилэрдээҕэр{0505E3EF-67EA-436B-97B2-0124C06EBD24}Этиигэ: тутаах чилиэн - туһаан - кэпсиирэ ойоҕос чилиэн - толоруу Мин кинигэ ааҕабын. Бу оонньуур миэнэ. Кининэн киэн туттабыт.Солбуйар аат аат тылы, туохтууру кытта ситимнэһэр. А.т. + Солб.а. Солб.а. + Т. Ыйытыыта: Хас? Хаһыс? Төһө? Ахсаан аат предмет ахсаанын көрдөрөр{C4B1156A-380E-4F78-BDF5-A606A8083BF9}Хас? Төһө?Хаһыс? биир уон түөрт алта аҕыс уон сэттэ сүүс түөрт уон биэс маҥнайгы онус төрдүс алтыс аҕыс уон сэттис сүүс түөрт уон бэһис{0505E3EF-67EA-436B-97B2-0124C06EBD24} Этиигэ: тутаах чилиэн - туһаан - кэпсиирэ ойоҕос чилиэн - толоруу - быһаарыы - сиһилии Иккистэр кыайдылар. Иккини икки түөрт. Бүгүн биэһи ыллым. Лабааҕа үс чыычаах олорор. Саанан иккитэ ыттым.Ахсаан аат аат тылы, туохтууру кытта ситимнэһэр.Ахс.а. + А.т. Ахс.а. + Т. {C4B1156A-380E-4F78-BDF5-A606A8083BF9}Аат тылы ырытыыТуохтууру ырытыыКүүстээх ардах түстэ.Күүстээх ардах түстэ.1. Саҥа чаас, ыйытыы. (Чопчу предмет, айылҕа көстүүтэ, хайааһыны көрдөрөр, идэни көрдөрөр, паараласпыт аат тыл.)2. Тыл олоҕо.3. Анал аат, уопсай аат.4. Ахсаана.5. Падеж (түһүк).6. Этии чилиэнэ.1. Ардах - аат тыл, туох?, айылҕа көстүүтэ.2. Ардах.3. Уопсай аат.4. Биир ахсаан.5. Төрүт падеж.6. Тутаах чилиэн – туһаан.1. Саҥа чаас, ыйытыы. (Хайааһыны көрдөрөр, хайааһыны дьүһүннүүр, тыаһы үтүктэр, паараласпыт туохтуур).2. Тыл олоҕо.3. Кэпсиир киэп, соруйар киэп.4. Бириэмэ.5. Сирэй.6. Ахсаан.7. Буолар, буолбат форма.8. Этии чилиэнэ.1. Түстэ – туохтуур, хайаата?, хайааһыны көрдөрөр.2. Түс.3. Кэпсиир киэп.4. Ааспыт бириэмэ.5. 3 сирэй.6. Биир ахсаан.7. Буолар форма.8. Тутаах чилиэн –кэпсиирэ. Саҥа чааһын ырытыы Саҥа чааһын ырытыы{C4B1156A-380E-4F78-BDF5-A606A8083BF9}Даҕааһын ааты ырытыыСолбуйар ааты ырытыыКүүстээх ардах түстэ.Ийэтэ киниттэн ыйытта.1. Саҥа чаас, ыйытыы. (Хаачыстыба, кээмэй, дьүһүн, өҥ, быһыы, майгы – сигили.)2. Тыл олоҕо.3. Этии чилиэнэ.1. Күүстээх – даҕааһын аат, хайдах?, хаачыстыбаны көрдөрөр.2. Күүс + лээх, аат тылтан үөскээбит.3. Ойоҕос чилиэн – быһаарыы. 1. Саҥа чааһа, ыйытыыта.2. Тыл олоҕо.3. Сирэй. 4. Ахсаан.5. Падеж (түһүк).6. Этии чилиэнэ.1. Кини – солбуйар аат, ким?2. Кини.3. 3 сирэй.4. Биир ахсаан.5. Таһаарыы падеж.6. Ойоҕос чилиэн –толоруу {C4B1156A-380E-4F78-BDF5-A606A8083BF9}Этии тутаах чилиэнэТуһаанКэпсиирэКим? Туох?Тугу гынар? Хайыыр? ( ) ( )Этии ойоҕос чилиэнэТолорууБыһаарыыСиһилии Төрүт падежтан ураты падежтар ыйытыылараПредмети быһаарарХайааһыны быһаарарКимнэ? Туохта?Кимиэхэ? Туохха? (Ханна?)Кими? Тугу?Кимтэн? Туохтан? (Хантан?)Киминэн? Тугунан? (Ханан?)Кимниин? Туохтуун?Кимнээҕэр? Туохтааҕар?Хайдах? Ханнык?Ханна? Хантан? Хаһан?Ханан? Хайдах? Тоҕо? Этии тутаах уонна ойоҕос чилиэнин быһаарыыга тирэх таблица Этиини этии чилиэнинэн, саҥа чааһынан ырытыы{C4B1156A-380E-4F78-BDF5-A606A8083BF9} ханнык? хайдах? туохтаах? хаһааҥҥы? туһаан төһө? хас? о.д.а. хаһан? ханна? хантан? ханан? кэпсиирэ хайдах? тоҕо? о.д.а. Хонууга кэрэчээн сибэкки үүммүт. туох? хайаабыт? Сибэкки + үүммүт. хайдах? ханна? кэрэчээн хонууга{0505E3EF-67EA-436B-97B2-0124C06EBD24} Солб.а. А.т. Ахс.а. Д.а. А.т. Т.Мин оскуолаҕа үс халыҥ кинигэни бэлэхтээтим.{16D9F66E-5EB9-4882-86FB-DCBF35E3C3E4}Сурук бэлиэлэрэ.,?!-:;«…»(…) 1. А. П.Колесова. Буукубаар. Дьокуускай, 2006.2. Л.В.Захарова, В.А.Тимофеева, С.Е.Потапова, С.А.Баснаева, Н.С.Олесова. Саха тыла 2 кылаас. Дьокуускай, 2009.3. И.И.Каратаев, Н.С.Попова. Саха тыла 3 кылаас. Дьокуускай, 2000.4. В.М.Анисимов, С.К.Колодезников, Е.С.Руфова, С.М.Тимофеева. Саха тыла 4 кылаас. Дьокуускай, 2007.5. Е.В.Сивцева, Ф.Н.Болдовская. Ситимнээх саҥа. Дьокуускай, 1995.6. А.А.Семенова, Н.Е.Хаптасова. Алын кылаастарга диктант, изложение хомуурунньуга. Дьокуускай, 1999.ТуҺаныллыбыт литература: