?ЛЫБРИТАНИЯДА?Ы ?АЗА? ТІЛІНІ? ??ДІРЕТІ
М.Тынышпаев атындаCы
JазККА АKмола колледжініS
JоCамдыK п‰ндер оKытушысы
Даурамбекова Айгерим Кабдуллаевна
`ЛЫБРИТАНИЯДАBЫ JАЗАJ ТІЛІНІR J`ДІРЕТІ
Тіл – aлт Kасиетін айKындайтын белгі,
aлттыK салт-сана ™зегі
Бауыржан Момышaлы
JазаK халKыныS елеулі бір б™лігі Kазіргі JР шекараларынан тысKары жерлерінде тaрып жатыр. Батыс ЕвропаныS бірKатар елдерінде да JазаK диаспорасына жататын к™птеген топтар ™мір с_ріп келеді. Бaл KазаKтардыS басым к™пшілігі JытайдыS ШыSжаS аймаCынан 1950 жылдары П‰кістан ж‰не ^ндістан арKылы Т_ркияCа к™шкен, ол жерден жaмыс бабымен Батыс Еуропа елдеріне Kоныс аударCан KазаK отбасылары мен олардыS балаларынан Kaралады. ОлардыS келешегі бір шаCын тобы болса, ашаршылыK жылдары JазаKстаннан АуCанстанCа босKан 1980 жылдардыS басында таCы Т_ркия арKылы Батыс Европа елдеріне келіп Kоныс тепкен KазаK отбасылары мен олардыS aрпаKтарынан тaрады. Батыс ЕвропаныS т_рлі елдерінеде тaратын сол KазаKтар ™здерініS ана тілдерін, aлттыK Kасиеттерін, м‰дениеттерін, салт-д‰ст_рлерін саKтап Kалу. БолашаK aрпаKтарCа жеткізу _шін 10 KазаK орталыCын Kaрып, солардыS айналасына топтасKан осы KазаK орталыKтары ™зара байланыстарын, жaмыстарын, белгілі бір ж_йеге келтіріп, _йлестіріп отыру маKсатына орай Еуропа KазаK KоCамдары федерациясы деген бір шаCын aйымды KaрCан.
ЕвропадаCы KазаK орталары европада тaратын жаSа буын KазаKтарыныS KазаKша _йренуі _шін Kанша талпынCан мен, Kанша к_ш жaмсаCанымен кездескен KиындыKтарды жеSіп шыCа алай отыр. JазаK тілін оKытатын курстар aйымдастыру ж‰не онда жaмыс жасайтын сапада мaCалімдер тауып, бaл жaмыстарды Kаржыландыру _шін тиісті демеу-KостауларCа жету сол KиыншылыKтардыS еS бастылары Kатарында орын алады. Кейбір Европа Kалаларында JР дипломатиялыK ™кілеттері KызметкерлерініS демеуімен aйымдастырылCан KазаKша курстардыS табыс деSгейі де шамалы болып Kалып ж_р. Мысалы: ГерманияныS Мюнхен KаласындаCы KазаK KоCамы ™ткен оKу жылында бірнеше ай бойы аптасына бір рет KазаKша сабаK ж_ргізу жaмысын aйымдастырды. Бaл сабаKтарCа KызыCушылыK к™п болып оCан балалар, жастар, тіпті ересек кісілер де Kатысып ж_рді. JазаKстанныS Мюнхеньдегі консулыныS жaбайы кирилл ‰ліппесінен бастап, KазаKша тілініS негізі ерекшеліктерін оKушыларына _йретіп келді. БіраK, онда ‰сіресе бастауыш мектептердіS бірінші сыныбына арналCан KазаKша оKу Kaралдары ж‰не жазу д‰птерлері керек болды. Бaл жаCдай биыл мамыр айында НорвегияныS астанасы Ослода ™ткен Европа KазаKтары Кіші Jaрылтайында JазаKстаннан келген кей _кімет адамдарыныS ж‰не кітаптарCа Kоса, KазаKша кино фильмдері, театр Kойылымдары, к_лдіргілер, теледидардаCы ‰н-к_й, концерт баCдарламаларыныS к™шірмелері к™птеп жіберіліп, таратылып тaрса деген сaраныстар бар. Бaлар шетелдердегі KазаKтар арасында ана тілге деген ынтаны одан ары к_шейте т_сер еді. Ана тілге шорKаK болса да, б_тіндей білмесе де Европада тaратын KазаK жастарыныS к™бінде «JазаKстан тарихи ата-жaртымыз» деген aCым KалыптасKан. СондыKтан Европа елдерінде туып-™сіп, орта ж‰не ЖОО білім алып жатKан KазаK KазаKша біліп, _йренуге деген ынта жоCары деп айтуCа болады. Сол себепті, жазCы демалыстарда диаспорадаCы KазаKша _йренгісі келетін жастарды топтарCа б™ліп, JазаKстанныS ауылды жерлеріне жіберу шаралары aйымдастырылса дейміз. Бaл арKылы жастар бірнеше айCа болса да, ‰рі аздап KазаKша _йреніп, ‰рі салт-д‰ст_рлерді біліп, ата-жaртKа деген ынта ыKыластары артып Kайтар еді. Ал жоCары оKу орындарын бітірген университеттерден мамандыCын алCан жастарды Kалаулары бойынша JазаKстанда aзаCыраK тaрып, KазаKша тіл курсына барып, ата-жaрттарын ‰бден танып-біліп Kайтуларына да жаCдай жасауCа болады. Шет елде туып-™скен, тaрCан елдерініS тілін, ерекшеліктерін жаKсы білетін, ‰рі бірнеше тілде с™йлейтін ондай жастарды бауырCа тарту JазаKстан тaрCысынан да тиімді болар еді. Олар JазаKстан мен шет елдер арасында м‰дени ж‰не экономикалыK байланыстарды тереSдетулеріне ™з _лестерін Kоса алар еді. JатарCа Kосылып м_мкіндік берілсе бaл жастар JазаKстанныS _кіметтік орындарыныS да, жеке к‰сіп орындарыныS да к‰десіне жарар еді деп айтуCа болады. JазаKстанда оKу ‰селесіне келер болсаK, шетелдерден барып JазаKстан университеттерінде оKып жатKан жастар баршылыK. БіраK олар JазаK университеттеріне шет елдік ретінде Kабылданып, аKша т™леуге м‰жб_р болып ж_р. Диаспорадан барCан ондай студенттердіS кейбіріне Kандастар ретіде жеSілдіктер жасалып, мемлекеттік гран берілсе деген талаптар да баршылыK. БіраK бaл туралы сaраныстарды KанаCаттандыру барасында кейбір кедергілер бар к™рінеді. Дегенмен диаспора KазаKтарыныS балаларын шетелдіктер Kатарына жатKызу, оларCа мемлкеттік грант бермеу, шет елден ата-жaртKа барып білім алCысы келетін KазаK жастарыныS ынтасын тежері хаK. Jорытып айтKанда, «Жaмыла к™терген ж_к жеSіл» деген аталы с™зде айтылCандай, бaл KиыншылыKтарды ретке келтіру _шін ЕвропадаCы KазаK орталыKтары шама шарыK жеткенше бірге жaыс істеуге к_ш салып жатыр. СондыKтан ЕвропадаCы KазаK KоCамдары ™зара ынтымаKтарын ныCайтып, іс-‰рекеттерін бір ж_йеге келтіру ж‰не _йлестіру _шін Европа JазаK Федерациясы деген бір орталыK Kaрып та _лгерді. Олар шетелдердегі Kандастар арасында KазаK тілін, KазаKы Kасиеттерді, aлттыK м‰дени KaндылыKтарды, aлттыK салт-д‰ст_рлерді саKтап Kалу, оларды болашаK буындарCа Kаз-Kалпында жеткізу _шін бірікті, берекені ж‰не елдікті саKтауCа, сонымен Kатар «ата-жaрт» JазаKстан мен барлыK салаларда байланыстарды ныCайтуCа тырысып келеді. «Jалауын тапса Kар жанады» дегендей, м‰селелер шешіліп, аталCан жаCдайлар ретке келсе, ЕвропадаCы KазаKтар социологиялыK атаумен «Культуртрагер» яCни, Европа елдеріне KазаK м‰дениетін апарушылар ретінде маSызды ролге ие бола алар еді.