?д?би кич? Туган телем — ирк? г?лем
Туган телем-ирк‰ г™лем
Минз‰л‰ районы
Матвеевка урта
м‰кт‰бенеS татар теле
k‰м ‰д‰бияты укытучысы
Мингалимова Х‰лим‰
Х‰ниф кызы ‰зерл‰г‰н
‰д‰би-музыкаль кич‰.
Туган телем-ирк‰ г™лем.
(1 укучы)
Татар теле – туган телем,
Ул минем горурлыгым
Тоям анда г™лл‰р назын
€нием сабырлыгын.
(2 укучы)
Озак еллар тыйнак кына
Б‰йсезлеген яклаган.
Татар моSын, _з аk‰Sен
Б™тен килеш саклаган.
(3 укучы)
Зур тарихи чорлар _теп,
БезнеS заманга Gитк‰н,
Т™зекл‰н‰, _с‰ барып,
Камилл‰шеп _к бетк‰н.
(4 укучы)
Болгар бабаларыбыздан
Калган кадерле мирас:
Насыйри, Тукайлар теле
jичкайчан т™сен Gуймас.
1 а.б. Кадерле кунаклар, х™рм‰тле укытучылар k‰м укучылар! Без б_ген бу залга барыбыз ™чен д‰ кадерле k‰м газиз булган ана телебезг‰ багышланган “Туган телем – ирк‰ г™лем” исемле ‰д‰би-музыкаль кич‰г‰ Gыелдык. Сез монда ана теленеS б™еклеген‰ тагын бер кат сокланып, аны ихтирам ит‰рг‰, сакларга k‰м _стерерг‰ кир‰клеген‰ кабат инанырсыз дип ышанып калабыз.
2 а.б. Без татарлар, туган телебез – татар теле. Татар теле... Тугач та иS газиз кешеSн‰н ишет‰ башлаган, к_п гасырлык тарихы булган, д™ньядагы иS д‰р‰G‰ле 14 тел ис‰бен‰ керг‰н, чит илл‰рд‰ д‰ ™йр‰нел‰ торган, Gитлекк‰н, камилл‰шк‰н, тел‰с‰ нинди катлаулы ф‰нне ™йр‰нерг‰ м™мкинлеге булган, б™тен д™ньяга яSгыраган, утларга-суларга “салсалар” да, “чукындырсалар” да, “ассалар-кисс‰л‰р” д‰ ис‰н калган, иS-иS авыр кимсет_л‰рг‰ д‰ т_зг‰н, баш им‰г‰н горур татар теле!
1 а.б.
И минем Gандай кадерле,
И Gылы, тере телем!
Кайгылар теле т_гел син,
Шатлыгым теле б_ген.
2 а.б.
Тик синеS ярд‰м бел‰н мин,
Тик синеS с_зл‰р бел‰н.
Уйларын й™р‰кк‰емнеS
Д™ньяга ‰йт‰ бел‰м.
€ х‰зер с_зне н‰фис с_з осталарына бир‰без.
1 а.б. Бары тик туган телен яхшы белг‰н, _з халкына ана теленд‰ хезм‰т к_рс‰т‰ алырлык х‰зерлеге булган кешене ген‰ югары культуралы дип ‰йтерг‰ м™мкин. БезнеS м‰кт‰пл‰рд‰ мен‰ шундый кешел‰р т‰рбиял‰нерг‰ тиеш. МоныS ™чен туган телебезнеS б™тен м™мкинлекл‰ре д‰ бар.
2 а.б. Туган тел. j‰ркем ™чен д‰ газиз... Ч™нки иS кадерле, берн‰рс‰ бел‰н д‰ алыштырылмый торган “‰ти”, “‰ни”, “‰би”, “бабай” с_зл‰рен башлап туган телд‰ ‰йт‰без. Туган-_ск‰н ил-GирнеS якынлыгын, ВатанныS газизлеген без ‰_в‰л туган тел ярд‰менд‰ тойганбыз. С‰нгать ‰kелл‰ренеS матур-матур шигырьл‰рен ятлап ‰ле д‰ куанабыз. ШуларныS кайберл‰рен берг‰л‰п тыSлап _т‰рбез.
1нче укучы
“Балам, балам”, - диеп туган телд‰ энд‰ш‰ миSа ‰тк‰м.
“€нк‰ем”, - дип ‰нием‰ мин туган телд‰ д‰ш‰м.
2 нче укучы
Туган телемд‰ с™йл‰шеп яшим мин туган илд‰
“Туган ил” диг‰н с_зне д‰ ‰йт‰м мин туган телд‰.
3 нче укучы
ИS изге хисл‰ремне мин туган телд‰ аSлатам
ШуSа к_р‰ телне х™рм‰тлим мин, яратам.
4 нче укучы
- Халкым теле – хаклык теле, аннан башка минем илем юк;
Илен с™йм‰с кен‰ телен с™йм‰с,
Иле юкныS гына теле юк.
5 нче укучы
Туган тел – иS татлы тел,
Туган тел – иS т‰мле тел.
Т‰мле диеп телеS йотма -
Туган телне онытма!
1 а.б.
“Телг‰ игътибарсыз-илг‰ игътибарсыз” диг‰н ‰йтем бер халыкта. Х‰зерге вакытта татар халкыныS к_пчелеге саф татар теленд‰ с™йл‰ш‰. Тик татарча с™йл‰г‰нд‰, рус с_зл‰ре кушып с™йл‰_чел‰р, шулай ук татар кешел‰ренеS _зара рус теленд‰ аралашу к_ренешл‰ре д‰ еш очрый ‰ле.
(Тормыштагы к_ренешне с‰хн‰л‰штер_).
2 а.б. Татар исемн‰рен бозу, татарларныS _зара урысча с™йл‰ш_е бик к_Sелсез. Мондый гад‰тл‰рне бетерик, ‰бинеS киS‰шл‰рен тотыйк, ‰ти-‰нил‰ребезне р‰нGетмик, телебезне бозмыйк, аны х™рм‰т итик.
€ х‰зер халык м‰кальл‰рен тыSлагыз. Без м‰кальнеS башын ‰йт‰без, сез ахырын табыгыз.
1 а.б. Теле барныS - иле бар.
2 а.б. Туган телем – ирк‰ г™лем.
1 а.б. ИS татлы тел – туган тел.
2 а.б. Теле татлыныS - дусты к_п.
1 а.б. Телл‰р белг‰н - илл‰р белг‰н.
2 а.б. € х‰зер м‰кальл‰рне 1 нче сыйныф укучыларыннан ‰йттерик ‰ле.
1 укучы: Тел – к_SелнеS к™згесе.
2 укучы: Яхшы с_з Gанга дару.
3 укучы: Теле чиб‰рнеS _зе чиб‰р.
4 укучы: €йтк‰н с_з – аткан ук.
5 укучы: Авыз к_рке – тел, тел к_рке - с_з.
6 укучы: С™йдерг‰н д‰ тел, к™йдерг‰н д‰ тел.
7 укучы: Аз с™йл‰ - к_п эшл‰.
8 укучы: Теле барныS - юлы бар.
1 а.б.
Ана телем, сине ™зелеп яратканга, очам дис‰к, безг‰ булдыS канатлар да:
Дошман бел‰н к™р‰шк‰нд‰ - _ткен кылыч
Балдай татлы – дуслар бел‰н сайрашканда.
FырларныS да иS татлысы синд‰ ген‰,
УйларныS да иS яктысы синд‰ ген‰.
Туган илнеS, туган телнеS матурлыгын
Якты илkам бирми ик‰н кемг‰ ген‰?
2 а.б. Татар Gыры ерак тарихлардан
Алып кил‰ халык х‰терен.
Оялчан ул, инсаф, ягымлы ул,
Теле назлы салмак, ‰керен.
-СезнеS ™чен 10 нчы сыйныф укучысы Хадиев А. Gырлый.
1а.б. “Тел – ананыS тел‰ге,
Тел – ананыS баласына иS кадерле б_л‰ге”- диел‰, халык м‰календ‰.
€йе, бу чыннан да, шулай. Туган телг‰ м‰х‰бб‰т, х™рм‰т балада гаил‰д‰ т‰рбиял‰н‰. Ч™нки ул иS беренче бу телне ‰нисенн‰н ишет‰, шушы телд‰ т‰_ге с_зл‰рне ‰йтерг‰ аны ‰нисе ™йр‰т‰.
2 а.б. Т‰рбиянеS нигезе гаил‰д‰ салына. Ул моSлы, назлы туган телебезд‰ халкыбызныS борынгыдан ук яш‰п килг‰н к_рк‰м гад‰т-йолалары аша балага сеSдерел‰.Кызганычка каршы кайбер гаил‰л‰рд‰ ‰ти-‰нил‰р _зл‰ре д‰ татарча белмил‰р яис‰ белеп т‰ с™йл‰шмил‰р. Шул с‰б‰пле сабый бала туган телен ™йр‰н‰ алмый, аныS иS кир‰кле газиз тел булуын аSламый кала.
Моннан к_ренг‰нч‰, туган телебезнеS яш‰ве k‰м кил‰ч‰кт‰ тагын да _сеп кит_е _зебезд‰н тора. Кадерле дуслар! ШуSа к_р‰, ‰йд‰гез, гаил‰д‰ д‰, м‰кт‰пт‰ д‰ k‰м башка урыннарда да _зара саф татар теленд‰ д‰ аралашыйк!
1 а.б. ИS Gылы хисл‰р, иS матур тойгылар безнеS к_Sелл‰рг‰ иS элек татар теле, татар Gырлары, татар биюл‰ре аша _теп кер‰.
СезнеS алдыгызда татар биюе башкарыла.
2 а.б. Тел – гомерлек юлдашыбыз. КешенеS б™тен тормышы тел бел‰н б‰йле. €г‰р тарихка к_з салсак, шундый кызыклы фактка тап булабыз. 16-17 гасырларда татар теле Россияд‰ рус теле бел‰н берр‰тт‰н халыкара ‰k‰миятк‰ ия булган.
1 а.б. СоSгы елларда милли телл‰рг‰, шул ис‰пт‰н татар телен саклау k‰м _стер_г‰ д‰ игътибар арта. Д‰_л‰т теле буларак, ул барлык укучыларга да укытыла.Ч™нки укучыларыбыз ике телне д‰ бертигез д‰р‰G‰д‰ яхшы белерг‰ тиешл‰р.Татар теле – зур _сешк‰ ирешк‰н ‰д‰би тел.
Б_генге к™нд‰ м‰гариф,м‰д‰ният k‰м матбугат ™лк‰л‰ренд‰ туган телебезнеS кулланылыш сферасы киS‰я бара. Татар театрларыныS _сеше, татарча г‰Gит- журналларныS саны арта баруы шуны к_рс‰т‰.
- Укучылар, сез республикабызда чыга торган нинди татарча г‰Gит- журналлар бел‰сез? (Укучылардан ‰йттер‰)
- € ш‰k‰ребезд‰? (Укучылардан ‰йттер‰)
2 а.б. Халык борын-борыннан кайгысын да, шатлыгын да _зенеS туган теленд‰ Gырга салган. Fыр – аныS гомерлек юлдашы. (Fыр)
1 а.б. Д‰_л‰те булган халыкныS гына кил‰ч‰ге бар. Татарны яклаучы д‰_л‰т Татарстан. Т™п максат – Татарстан ч‰ч‰к атсын, ныгысын.
2 а.б. Республикадан читт‰ яш‰_че кард‰шл‰ребезнеS активлашуы, х‰тта Америка, Австралия, Финляндияд‰ гомер ит_че милл‰т‰шл‰ребезнеS туган телд‰ аралашуга, татар халкыныS гореф-гад‰тен, с‰нгатен,Gырларын к_Sелг‰ сеSдерерг‰ ашкынып, сагынып татар конгрессына к_решерг‰ кил_л‰ре моныS ачык мисалы.
1 а.б. Туган тел - акыл _сешенеS нигезе k‰м белем х‰зин‰се ул. Шунлыктан аны халык педагогы дип т‰ атарга була.
2 а.б. j‰р халыкныS туган теле
АныS тарих к™згесе,
Югары м‰д‰нияте
j‰м д‰ яш‰_ ™лгесе.
1 а.б. ШуSа да телебезнеS сафлыгы, матурлыгы, аk‰Sлелеге ™чен барыбызга да берг‰л‰п армый-талмый эшл‰рг‰ кир‰к.
2 а.б. Туган телне, к_Sел г™ле итеп,
Саф к™енч‰ сакла гомерг‰.
Рухи кыйблаS булсын –Тукай моSы
ИлеS й™рсен уйда гел берг‰.
1 а.б. Туган тел т™шенч‰сен‰ зур м‰гън‰ салынган. Ул – Ватан, туган Gир, ата-ана с_зл‰ре бел‰н бер _к д‰р‰G‰д‰ торучы б™ек, изге, кадерле с_з.
Туган илк‰й...
Бу исемд‰ язгы таSнар...
Бу исемд‰ Gанга р‰х‰т татлы моS бар.
Бу исемд‰ кил‰ч‰гем k‰м _тк‰нем,
Туган халкым, туган илем,
Туган телем.
“И туган тел, и матур тел” – диг‰н Тукай k‰м шунда ук аныS матурлыгын сиздереп “€тк‰м-‰нк‰мнеS теле” дип т‰ ™ст‰г‰н. Бу с_зл‰рд‰н к_Sелл‰рг‰ Gылылык иS‰, _з телеS‰ х™рм‰т арта.
Г.Тукай с_зл‰рен‰, халык к™ен‰ язылган “Туган тел” Gыры бел‰н т‰мамлана.
13PAGE 15
13PAGE 14615
15