Татар ?д?бияты д?ресе.Галим?ан Ибра?имовны? башлангыч чор и?аты
Садыкова Г™лсин‰ Солтан кызы
Муниципаль гомуми белем бир_ учреждениясе
Татар телле укытулы 3 нче гимназия
“ГАЛИМFАН ИБРАjИМОВНЫR БАШЛАНГЫЧ ЧОР
ИFАТЫ ^ЗЕНЧ€ЛЕГЕ”
ГалимGан Ибраkимов - бай мирас калдырган язучы.Ул - G‰м‰гать k‰м
с‰яс‰т эшлеклесе, татар ‰д‰биятыныS классигы, милли ‰д‰биятта романтизмга
нигез салучыларныS берсе, ‰д‰бият теориясен k‰м т‰нкыйтен _стер_г‰ зур ™леш
кертк‰н ш‰хес, тел, ‰д‰бият, тарих ф‰нн‰ре ™лк‰сенд‰ эшл‰г‰н к_ренекле галим k‰м м™галлим.
Г.Ибраkимов ‰д‰бият м‰йданына ХХ й™з башында - татар халкы
Россияд‰ге инкыйлабый азатлык х‰р‰к‰тен‰ ныклап кушылган, патша
хакимиятен‰ каршы милли азатлык ™чен кискен к™р‰шт‰ к_т‰релг‰н чорда
килде. Ул вакытта татар теленд‰ вакытлы матбугат, милли театр k‰м с‰нгатьнеS
башка т™рл‰рен _стер_ ™чен кайбер м™мкинлекл‰р яулап алына башлаган иде.
Милли ‰д‰биятныS ныклап _сеше, анда романтизмныS, реализмныS k‰м т™рле
‰д‰би жанрларныS формалашу, аякка басу процессы бара иде.Г.Ибраkимов
_зенеS беренче хик‰ял‰ренд‰ ук G‰мгыять _сеше ™чен м™kим м‰сь‰л‰л‰р
к_т‰рерг‰, татар д™ньясыныS гаделсезлеген‰, иске т‰ртипл‰рг‰ каршы чыгучы
ш‰хесл‰рнеS образларын тудырырга омтыла, м‰с‰л‰н, З‰ки ш‰керт (“З‰ки
ш‰кертнеS м‰др‰с‰д‰н куылуы”, 1907) м‰др‰с‰д‰ге иске укыту ысулларына,
кадимчелекк‰ каршы чыга.
ЯзучыныS башлангыч чор иGаты (1917 елга кад‰р) романтизмнан
реализмга к_чеш периоды буларак билгеле. ЯзучыныS 1917 елга кад‰рге
иGатын ике этапка б_леп карарга кир‰к: беренчесе - 1907-1912 елларны эчен‰
ала. Бу чорда язучы _зенеS иGат принциплары буенча башлыча романтик
юн‰лешт‰ _сте. АныS иGатына иске тормышны кире кагу, романтик р‰вешт‰
гаделсезлекк‰ каршы чыгу, ирек тел‰_ хас. €дипнеS бу елларда язган
хик‰ял‰ренд‰ (“Яз башы”, “ДиSгез䉔, “С™ю-с‰гад‰т”, “Уты с_нг‰н
G‰kанн‰м”k.б) реаль тормыш бел‰н килешм‰_че ш‰хес образлары бирел‰.С‰нгатьч‰ эшл‰неше ягыннан язучыныS бу ‰с‰рл‰ре с_р‰тл‰_ чараларыныS
байлыгы, психологик тир‰нлек, табигать к_ренешл‰рен с_р‰тл‰_ осталыгы
бел‰н аерылып торалар. €дип к™чле характерлы образлар тудырырга омтыла,
аларда татар халкыныS социаль-с‰яси х‰ленн‰н, тарихи язмышыннан
ризасызлыгын к_рс‰т‰. АныS геройлары колониаль тормышныS тар
кысаларыннан котылырга, милли азатлыкка, рухи ирекк‰ омтылалар. М‰с‰л‰н,
“Яшисе, меS, миллион ел яшисе кил‰. Л‰кин моSарчы булган кызганыч т‰н
яш‰ве бел‰н т_гел, башка бер яш‰_ бел‰н. Матур, изге, б™ек яш‰_ бел‰н яшисе
ки뉔, - ди “ДиSгез䉔 хик‰ясенеS каkарманы. Романтик геройныS рухи
д™ньясын с_р‰тл‰_ аркылы Ибраkимов кеше кичерешл‰ренеS Gанлы х‰р‰к‰тен,
хисл‰р к™р‰шен к_рс‰тте.
Г.ИбраkимовныS ‰д‰би иGатында икенче к_т‰релеш чоры 1912 ел
ахырларыннан башлана. Бу чорда язучыныS, с‰яси карашлары _сешен‰ б‰йле
р‰вешт‰, иGатында да Gидти _зг‰решл‰р, яSа с сыйфатлар барлыкка кил‰. Алар
реалистик элементларыныS ныгуы, тир‰н‰юе бел‰н б‰йл‰нг‰н. Язучы
‰с‰рл‰ренд‰ социаль м‰сь‰л‰л‰рне к_т‰р‰ башлый, “тормыш т™бен䉔
яш‰_чел‰рнеS образларын с_р‰тл‰_г‰ борылыш ясый, м‰с‰л‰н, “К™т_чел‰р”,
“Табигать балалары” хик‰ял‰ре шуныS ачык мисаллары. “Табигать
балаларында” крестьян егете Хафиз болында печ‰н ™м‰сен‰ авылныS иS атаклы
печ‰н чабучысын GиSеп чыга k‰м н‰тиG‰д‰ аныS чиб‰р кызын - _зенеS
с™йг‰нен алу б‰хетен‰ иреш‰. Шушы гади ген‰ сюGет язучыга табигать
кочагында чыныгып _ск‰н хезм‰т баkадирларыныS рухи д™ньясын тир‰н итеп,
б™тен матурлыгы бел‰н к_рс‰терг‰ м™мкинлек бир‰. “Карт ялчы” (1912),
“К™т_чел‰р”не (1913) – авторныS реализм бел‰н романтизмныS _релеп яш‰вен
чагылдыра торган хик‰ял‰ре, дип ‰йт‰л‰р. Ялчылыкта гомере _тк‰н Шаkи карт,
аныS ‰Sг‰м‰д‰ше С‰ф‰р – реаль типлар. Тормыш дулкыны бел‰н кагылган
ялчы ШаkиныS газабы, аныS рухын чолгап алган ризасызлыгы моSлы Gыр
ташкыны булып кайный. Бары аныS: “Юк инде, б‰хетле булсак, б‰нд‰г‰ б‰нд‰
булмас идек, балам”, - диг‰н офтанулы с_зл‰ре хик‰яг‰ эпиграф итеп куярлык
k‰м ялчы картныS бу гыйбр‰тле с_зл‰ре, ‰с‰рнеS реаль нигезен ачып Gиб‰р‰.“К™т_чел‰р” хик‰ясенеS т™п герое €птер‰ш картныS язмышы да Шаkи
картныкына бик охшаш. Б‰хетне к™теп-к™теп т‰, хайваннар абзарында Gан
бирг‰н к™т_че €птер‰шнеS фаGигасе коточкыч. Хик‰яд‰ ‰ле €птер‰ш картныS
улы Вахит образы да бар. АныS романтик сур‰тл‰нешенд‰ ш™бk‰ юк. €птер‰ш,
Шаkи карт кебек хезм‰т кешел‰ренеS к™йсез язмышы Р‰с‰й шартларында
меSн‰рнеS, миллионнарныS уртак фаGигасе булса, Вахит ис‰ - хыялдагы
каршылыклы образ. Ата тарафыннан каргалган, милл‰тенн‰н ваз кичк‰н
инсафсыз ВахитныS кыйбласы билгесез. АныS саташулы Gанына Христос
бел‰н рус карты ясалган р‰сем-картина, музейга барып kаман карый торгач,
юанычы, k‰м таянычы булып ‰верел‰. Хик‰яд‰н к™тк‰н яктылык шуннан
гыйбар‰т: kичшиксез, яш‰_ нинди х‰лл‰рд‰ д‰ кызыклы в‰ газиз.
ИбраkимовныS геройлары ничек кен‰ _зл‰ренеS т™рлелеге бел‰н х‰йран итс‰
д‰, аларда уртак бер максат кис‰теп тора сыман. Ул – яш‰_ ™мете, кыйбланы
табу ™мете [€д‰бият 1994: 278-286].
Дим‰к, ГалимGан Ибраkимов зур талант иясе. Ул безд‰ милли ‰д‰бият
нигезл‰рен салучыларныS берсе булды, татарча с_з с‰нгатен‰ зур сыйфат
_зг‰решл‰ре алып килде. Милли прозаныS идея тематикасын, социаль колачын
киS‰йтте, аSа киS сулыш бирде, лиризм музыкальлек k‰м романтик рух бел‰н
сугарылды, реалистик с_р‰тл_у чаралары бел‰н баетты.
Г.Ибраkимов юбилее б™тен татар ‰д‰бияты, татар м‰д‰нияте, дим‰к, халкыбыз юбилее. ШуSа да ‰дип иGатын милли k‰м гомумкешелек идеаллары к_злегенн‰н тикшер_, ‰леге б™ек ш‰хеснеS ‰д‰би-эстетик фикерг‰ алып килг‰н яSалыгын, аныS _зенн‰н соSгы с_з с‰нгатен‰ т‰эсирен, милли яSарыштагы урынын заман биеклегенн‰н торып б‰ял‰_ гаять бай, олы мирасыбызныS аерым с‰хиф‰л‰рен барлау, G‰мгыятьт‰ге урынын билгел‰_ ген‰ т_гел, б‰лки милл‰тебезнеS б_генгесе k‰м кил‰ч‰ге турында Gитди уйлану да булып тора.
€д‰бият:
1. €д‰бият (ХХ й™з башы k‰м 20нче еллар татар ‰д‰бияты): М.Х.Х‰с‰нов,
А.Г.€хм‰дуллин, Ф.Г.Галимуллин, И.З.Нуруллин; А.Г.€хм‰дуллин
редакциясенд‰. – Казан: М‰гариф, 1994. – 365 б.
2. ГалимGан Ибраkимов: Хатлар k‰м документлар /Т™з_че Ф.Ибраkимова. –
Казан: 2000. – 464 б.( тугызынчы том).
3. ГалимGан Ибраkимов: Сайланма ‰с‰рл‰р. - Казан: “Х‰тер” н‰шрияты
(ТаРИХ), 2002. – 543 б
Г. Ибраkимов исеменд‰ге
республика ф‰нни-гам‰ли конференциясенд‰ катнашу ™чен
заявка _рн‰ге
ЧыгышныS темасы
КатнашучыныS фамилиясе, исеме,
‰тисенеS исеме
Эш яки уку урыны (м‰кт‰п, сыйныф)
Вазифасы
Ф‰нни Gит‰кченеS фамилиясе, исеме,
‰тисенеS исеме
Ф‰нни Gит‰кченеS эш урыны
Вазифасы
Элемт‰ ™чен телефон, адрес
Чыгыш ™чен кир‰кле техник чаралар
Секция
15