?аза?станны? ішкі суларыны? т?рлері

Тақырыбы: Қазақстанның ішкі суларының түрлері. Өзендері.
Мақсаты: Қазақстанның ішкі сулары туралы білімдерін дамыту. Өзен жүйелері және өзен алаптары, өзен жүйесінің ерекшелігі, су шығыны мен жылдық ағын, қоректенуі туралы түсінік қалыптастыру. Суды қорғауға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: топпен және жеке.
Әдісі: Сын тұрғысынан ойлау, іздену, еркін сөйлеу.
Көрнекілігі: Интербелсенді тақта, Қазақстанннық физикалық картасы, постерлер.
Сабақтың барысы:
І.Ұйымдастыру: А) оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу; Б) Оқушыларды топтарға бөлу
(үй тапсырмасы бойншы тақырыптар бойынша сұрақ беру арқылы топқа бөлу).
ІІ.Үй тапсырмасы. Қазақстанның климаты тақырыбы бойныш қайталау.
1 топ: Ауа массалары
1.Қазақстан аймағындағы ауа массаларының түрлері қандай? (арктикалық, қоңыржай, тропиктік)
2.Қазақстан климатына қандай мұхиттар әсер етеді? (Атлант, Солтүстік мұзды мұхиты)
3.Арктикалық ауа массалары әсірінен Қазақстанда қандай ауа - райы орнайды? (антициклондық)
4.Қоңыржай ауа массасы батыстағы Атлант мұхитынан не әкеледі? (жауын- шашын)
5.Қазақстанға тропиктік ауа массасы қай жақтан келеді? (Орта Азия мен Иран)
2 топ: Ауаның қысымы және желдер.
1.Қазақстанда жылдың суық кезінде 50° солтүстік ендік бойымен өтетін жоғары қысымды алап қалай аталады? (Воейков белдеуі)
2.Қазақстан жоталарының оңтүстік-батыс беткейінде Арыстанды өзенің аңғарымен соғатын қандай жел? (Арыстанды-Қаратас)
3.Жетісу қақпасы арқылы соғатын жергілікті желдер қалай аталады? (Сайқан және Ебі желі)
4.Іле аңғарынан қандай жергілікті жел соғады? (Шілікті)
5.Ебі желін ең алғаш сипаттаған ғалым кім? (Ш. Уәлиханов)
3топ: Ауа температурасының таралуы.
1.Қазақстандағы ең суық жер қай жер? (Атбасар өңірі)
2.Жылдық орташа температураның ауытқуы республиканың солтүстігінде нешеге тең? (38-40°С)
3.Қазақстанның солтүстігінде қаңтар айының орташа температурасының тәуліктік ауытқуы қаншаға тең? (-9 0С)
4.Шөлді жердегі температураның жаздағы ең үлкен тәуліктік ауытқы нешені көрсетеді? (30°С)
5.Салқын төменгі ауаның әсері тимеген тау беткейлерінде биіктеген сайын қыста температураның жоғарылауын не деп атайды. (температура инверсиясы)
топ: Жауын – шашын.
1.Қазақстанда жауын-шашынның орташа жылдық мөлшері қанша? (130-1600 мм)
2.Жауын-шашын ең аз және ең көп түсетін жерлері? (Арал теңізі мен Балқаш көлі маңы және Батыс Алтай)
3.Батыстан шығысқа, солтүстіктен оңтүстікке қарай жауын-шашын мөлшері қалай өзгереді? (кемиді)
4.Ылғалдану коэффициенті (жылдық жауын-шашын мөлшерінің буланушылыққа қатынасы).
5.«Құрғақ» жаңбыр. (жаңбыр тамшылары жер бетіне жетпей, ауада буға айналып кетеді).
ІІІ. Жаңа сабақ: Қазақстанның ішкі суларының түрлері. Өзендері.
Су –құрлықтағы сұйық, қатты, газ күйінде болатын және бір күйден екінші күйге жеңіл өте алатын бірден – бір минерал. Қазақстанның жер бедерінің алуан түрлі болуына байланысты ішкі сулары да әртүрлі. Олар бірнеше түрге бөленеді: өзендер, көлдер, жер асты сулары, мұздықтар, бөгендер, каналдар.
Қазақстан аумағында 85022 өзен бар. Оның 84694-шағын(100км), 305-і орташа (500км)2 3-і ірі (500-1000км). 1000 км ден асатын 7 өзен бар. Олар Ертіс, Тобыл, Есіл, Жайық, Сырдария, Іле, Шу)
Республиканың барлық өзендері Солтүстік мұзды мұхит және ішкі тұйық көлдер алабына құяды. Солтүстік мұзды мұхит алабына Ертіс (Есіл,Тобыл салаларымен)
Топпен жұмыс
1 топ: Өзен жүйелері және өзен алаптары (постер)
2-топ: Өзен жүйелерінің ерекшелігі (хабарлама)
3-топ: Өзен суынан шығын жылдық ағыны (жоба плакат)
4-топ: Өзендердін көректенуі мен режимі, лайлығы. (постер)
IV. Бекіту.
1 топ: оқулықтың 102 бетіндегі графикалық кестені қолданып Жылдың қай мауысымда Нұра, Жем, Бұқтырма, Сырдария өзендерінің суы мол және аз кезі байқалады? Не себептен?

2 топ: Бұл қай өзен?
Өзен Су шығыны Салалары Қоректенуі Еліміздегі ұзыңдығы Өзен
бастауы Сағасы
Ертіс 960 м3/с Үлбі, Шар, Бұқтырма Аралас 1700 км Алтай Обь
Жайық 400 м3/с Самара , Ор, Ойыл , Сағыз Қар суы 1082 км Орал Каспий
Сырдария 673 м3/с Арыс, Түрген, Талғар Қар, мұз 1400 Тянь-Шань Арал
Іле 464 м3/с Күрті, Шілік Қар, мұз 815 км Тянь-Шань Балқаш
3 топ: Алаптар бойынша өзендерді кескін картаға түсіру.
4 топ: Географиялық диктант
Бұл өзен тау мұздықтарынан басталып, солтүстік – шығысқа қарай ағып, үлкен көлге келіп құяды. Су шығынының жаз бен көктем мезгіліндегі үлесі 47% . Еліміздегі ең лайлы өзен. Лайлығы - 1200г/м3. Қазақстан аумағында бір ғана саласы бар. Жағалауында халық тығыз қоныстанған және суармалы егіншілік жақсы дамыған. Бұл Сырдария өзені Арал теңізі алабына жатады.
Жыл бойы суы мол болады. Өзеннің орта ағысы Қазақстан жерімен өтеді. Өзен бойында ірі бөгендер мен су электр станциялары көп салынған. Бұл өзен халық шаруашылығы үшін өте маңызды рол атқарады. Өзеннің барлық бөлігінде кеме жүзуге қолайлы. Өзен суы Орталық Қазақстанның және Шығыс Қазақстанның өндіріс орындарын сумен қамтамасыз етеді.
Солтүстік мұзды мұхит алабына жататын Ертіс өзені Қазақстанның ірі өзені болып саналады.
Суының молдығы жөнінен елімізде үшінші орын алады. Негізінен қар және мұз суымен қоректенеді. Өзен алабындағы тау өзендерінде тасқын жиі болып тұрады. Басында тау өзені болғанымен орта және төменгі ағысында жазық өзенге айналады. Өзеннің Қазақстан жеріндегі ұзындығы 815 км. Өзен алқабында еліміздегі ең ірі қала орналасқан.
Бұл Іле өзені Балқаш-Алакөл алабына жатады.
Еліміздегі бұл өзен солтүстіктен оңтүстік бағытқа қарай ағады. Жылдық су шығынының 80% көктем мезгіліне келеді. Өзен өте бағалы бекіре балығымен әйгілі. Бұл өзеннен Жем мұнай кәсіпшілігі су құбыры тартылған. Өзен атырауы екі тармаққа бөлінген. Өзен жағалауында құм, саздан түзілген биік жарқабақтар көп.
Жайық өзені Каспий теңізі алабына жатады.
V. Бағалау.
Бағалау парағы
Оқушылардың аты-жөні Барлық тапсырмалар бағасы Өзін –өзі бағалау Топ басшысының бағалауы Белсенділігі Қорытынды баға
Үй тапсырмасы Топпен жұмыс Бекіту Балды бағалау жүйесіне ауыстыру
Рефлексия
Нені әлі қорытамын...
Нені алдым...
Нені түсінбедім...
VІ. Үй тапсырмасы: § 27 Қазақстанның ішкі суларының түрлері. Өзендері.
Қазақстанның СЭС Қазақстанға өзіндік құны арзан, экологиялық таза электр энергиясын береді. Қазақстанның бұл энергияны алу үшін мүмкіндіктері өте зор.
Оқушылар, Қазақстанның қай бөлігіне СЭС орналастыруға болар еді?
Не себептен?
Көздеген мақсатың қандай?
Осы судан алған энергияны жағымды және жағымсыз жағын көрсетіп мұнай және көмірден алынатын энергиядан айырмашылығы неде?
Қорытынды
«2030 жылы Қазақстан суы мөлдір, ауасы таза, жасыл желекті, гүлденген ел болады»
(Н.Ә.Назарбаев)

Қарауылкелді орта мектебі