Конспкет урока по тувинскому языку Чугаа кезектери

Тема: Чугаа кезектери.
Сорулгазы:
Θөредиглиг сорулгазы:
Θөренип эрткен чугаа кезектериниң дугайында билип алган билиглерин быжыглаар.
Сайзырадылгалыг: уругларның аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадырынга, хемчээли улуг эвес чогаадыг бижииринге, аас чугаазын бижимел хевирге илередип билирин чедип алыр.
Кижизидилгелиг: Эптиг-демниг сагыш човангыр, дузааргак сеткилге кижизидер.
Дерилгези: Карточкалар, чуруктар.Чорудуу.
Мотивациялыг кезээУруглар-биле, келген аалчылар-биле мендилежириБашкы бодун таныштырарКичээлдиң темазын, сорулгазын тывары.
Чараштыр бижилгеге домакты самбырага бижип алырЭкии, уруглар. Шупту дорт, чараш туруптаалынарам. Кайы болук чараш тур? Богун дыка эки хун-дур, чуге дизе бисте аалчылар келген.Шулуувусту дыка чараш чугаалаптаалынар- Ам шупту менче коргеш, хулумзуруптээлинерем. Корунер даан, хунчугеш безин хулумзуруп тур.
Хоглуг конга кынгырт кылды,
Кичээл шагы эгеледи.
Кончуг оожум орупкаштынКичээнгейлиг оорениили.
Хемнин кылын доштары эрип бадар.
- Бо домак кандыг домак-тыр?
- Домакты номчааш, чугула кежигуннерин тыпкаш, чугаа кезектерин кырынга айтыр.
- Чүве ады, демдек ады, кылыг сөстерин чаңгыс сөс-биле чүү дээр бис? (чугаа кезектери дээр)
- Ынчаарга бөгүн катаптаар темавыс чүү деп тема деп бодаар силер? Чугаа кезектерин катаптаары. Оон ынай чүнү кылыр-дыр бис? Боданып көрүңерем.
Башкы түңнеп чугаалаар:
- Уруглар, бөгүн бис чугаа кезектерин катаптаары-биле «Казыргы» деп кичээл-тоолду эрттирер бис. Шыян ам Тыва дыл чуртунга довурак-доозуннуг кончуг улуг казыргы бөөлденип эрткен-дир, уруглар. Ол казыргы чугаа кезектерин тарадыр октап, холуп-будап каапкан ышкажыл. Ынчангаш чугаа кезектерин чурумчудары-биле улуг ажыл негеттинип келген-дир. Бо буянныг ажылга киржир бис бе, уруглар?
- Эр-хейлер! Ам шупту эптиг-демниг ажылдап кириптээлиңер!
- Ам мындыг айтырыгга харыылаптыңарам, уруглар-Кандыг-кандыг чугаа кезектерин өөренген ийик силер, уруглар?
- Чүве адының дугайында чуну чугаалап болур силер?
- Кылыг сөзүнүң дугайында чуну чугаалап болур силер?
- Демдек адының дугайында чуну билир силер?
- Сан адынын дугайында чуну билир сен?
III. Болуктерге ажыл.
1-ги болук- Бо сөстернин чамдык ужуктерин казыргы алгаш барган ышкажыл. Ам ол үжүктерни тыпкаш, сөстер кандыг чугаа кезээнге хамааржырыл, бижиир силер. (чуве ады, демдек ады, кылыг созу, сан ады)
Ор…н, чар…ш, чун…р, с…с, т…с, кед…р, уг…нныг, чед…н бир, чур…р, эрг…м, сылд…с, сад…г.
Чүве ады: оран, сылдыс, садыгДемдек ады: чараш, угаанныг, эргимКылыг сөзү: чунар, кедер, чуруурСан ады: сес, тос, чеден бир.
Ажылды уруглар бот-боттары хынажыпкаш түңнээр.
2-ги болук:
Бо улегер домактарнын чамдык состерин казыргы алгаш барган. Кандыг состер турарын тып бижинер.
Демниг сааскан ….. (теве тудуп чиир)
Чалгаа кижи …… (бажым дээр)
Чазый кижи ….. (суксадым дээр)
Ол улегер домактарда чугаа кезектерин : чуве адын, кылыг созун, демдек адын тывар).
3-ку болук:
Бо домактарда состерни аай-дедир салып каан. Силер шын тургускаш, чугула кежигуннерни шыяар.
Хун, тааланчыг часкы чиннеп тур. Чазы чылыг чедип келген.
4-ку болук:
Дараазында одуругларны кым деп авторнун чуу деп шулуунден алган-дыр?
Ужук тутса шулук бижип,
Унеледир уран холду,
Боо тутса тулчуп билир,
Бодувусту ие шаннаан.
А) А. Даржай «Ава» б) Байкара Ховенмей «Ием холу»
Ам бичии куш кирип алыылынар, уруглар. Сула шимчээшкиннерден кылыылынар.
Салгынчыгаш эстеп келдиСалганчыгаш чайганы-дыр
Салгынчыгаш оожум-оожумХадыңчыгаш өссүн-өссүн.
Чогаадыкчы ажыл.
Чурук-биле ажыл чогаадыг «Час».
Бижээн чогаадыын туннээш демдек салыр.
Рефлексия.
- Кичээлге чуну канчалдывыс?
- Кандыг ажылдар кылдывыс? Чуу деп теманы катаптадывыс?
- Тыва дыл чуртунга чуу келген-дир?
- Бис ону канчаар ажып эртивис?
- Ону чайладырынга дузалаштывыс бе?
Бажынга онаалга Час дугайында шулук чогаадып эккээр.