Чытацкая самастойнасць як паказчык гатоўнасці да самастойнага чытання і вынік навучання чытанню

Зажэвіцкі вучэбна-педагагічны комплекс
дзіцячы сад-сярэдняя школа
Салігорскага раёна”










Чытацкая самастойнасць
як паказчык гатонасці
да самастойнага чытання
і вынік навучання чытанню






Падрыхтавала:
Зяневіч Вольга Віктарана,
настаніца 2 класа, б/к



аг.Зажэвічы 2017
Якасці чалавечай супольнасці вызначаюцца духоным і інтэлектуальным патэнцыялам на базе пісьменнасці індывіда. Неабходная мова пісьменнасці - высокая доля насельніцтва, якая чытае. Чытанне дзяцей - праблема нязменна актуальная для педагогікі. У цяперашні час назіраецца яе абвастрэнне, у сувязі з сучаснай культурнай і сацыяльнай сітуацыяй. Для чалавека кніга засёды заставалася "акном" у свет, праз які спасцігаюцца маральныя, эстэтычныя арыенціры. Адсутнасць магчымасці зносін праз гэтыя "вокны" з светам пазбаляюць магчымасці чалавека сацыялізавацца, пераймаць веды, традыцыі, культуру. Гэта пагражае неабароненасцю ад агрэсінага асяроддзя і адзінотай.
Фарміравання  вучня веда, умення, навыка і спосаба дзейнасці, якія вызначаюць чытацкую кампетэнтнасць як адну з ключавых, якая складае аснову мення вучыцца.
Развіццё чытацкай кампетэнтнасці  малодшых школьніка стаіць на першым месцы для далейшага паспяховага навучання па розных прадметах. Вучань павінен панавартасна спрымаць мастацкую літаратуру, эмацыянальна адклікацца на прачытанае, выказваць сваю кропку гледжання на чынкі літаратурных героя і паважаць меркаванне суразмоцы.
Мастацкая літаратура – база для эстэтычнага выхавання, сродак авалодання багаццямі рускай мовы, знаёмства з культурна-гістарычнай спадчынай Беларусіі і агульначалавечымі каштонасцямі. Урокі літаратурнага чытання часцяком прапануюць вучню працу з мастацкім тэкстам, чаго  сучасным свеце не дастаткова. Сучасны школьнік знаходзіцца  пастаянным пошуку неабходнай інфармацыі, што прадугледжвае працу з такімі відамі тэкста, як публіцыстычны і навукова-пазнавальны.
Адной з асаблівасця стандарту новага пакалення з'яляецца развіццё такіх асобасных якасця як здольнасць да самаацэнцы, да самаразвіцця і самарэалізацыі. У цяперашні час усё больш актуальным становіцца выкарыстанне прыёма і метада, якія фарміруюць уменні самастойна здабываць новыя веды, збіраць неабходную інфармацыю, вылучаць гіпотэзы, рабіць высновы і вырашаць праблемы, звязаныя з развіццём у школьніка умення і навыка самастойнасці і самаразвіцця. Нельга падахвочваць дзяцей да самастойнай дзейнасці з кнігай і  свеце кніг, пакуль няма пэненасці  тым, што імі засвоены неабходныя для гэтага веды, уменні, навыкі і выразная, зразумелая матывацыя.

Асаблівасці фарміравання чытацкай кампетэнтнасці навучэнца пачатковай школы
Першы крок на шляху далучэння дзяцей да чытання павінен быць накіраваны на авалоданне тэхнікай чытання і, перш за сё, на запамінанне вучнямі літар, своеасаблівасці іх спалучэння, на фарміраванне мення хутка адрозніваць пэную літару сярод іншых, суадносіць яе з гукам, даведвацца, што яна пазначае, калі аказваецца  ланцужку іншых літар, якія твараюць слова.
Навучэнцы пачынаюць прайграваць гукавую форму слова, развіваецца навык плынага чытання па складах, чытаюцца складовыя канструкцыі, словы, словазлучэнні, прапановы, маленькія тэксты. Так у выніку сістэматычнай і мэтанакіраванай працы адбываецца фарміраванне навыку чытання. Пад навыкам чытання маюць на вазе:
уменне правільна прачытваць словы;
разумець сэнс тэксту;
выразна чытаць;
вытрымліваць аптымальны тэмп чытання.
Для дасканалення навыку чытання неабходна выклікаць цікавасць развіваць матывацыю да чытання  малодшага школьніка.
Настаніку, з аднаго боку, варта прапанаваць дзіцяці высокамастацкія творы, здольныя закрануць душу і розум, з другога - забяспечыць комплекс чытацкіх умення і навыка. Пры гэтым неабходна ведаць, на якой жа аснове нараджаецца і мацоваецца чытацкая кампетэнтнасць, як адбываецца станаленне дзіцяці-чытача, якія этапы навучання неабходна прайсці малодшаму школьніку, перш чым стаць сапрадным чытачом. Праглядаюцца такія этапы фарміравання чытацкіх інтарэса:
6-7 гадо, калі цікавасць да любой кнізе звязаны  дзяцей з жаданнем і меннем дзейнічаць самастойна. У гэты час дзяцей у ронай меры прыцягваюць і вершы, і казкі, і апавяданні, але вершы і казкі ім чытаць значна лягчэй, чым апавяданні, а так званыя «тонкія» кніжкі - («малой») яны нязменна аддаюць перавагу «тостым».
8-9 гадо, калі навучэнцы асабліва захапляюцца кнігамі аб прыродзе. Гэта выклікана тым, што дзеці, становячыся старэй, хочуць як мага хутчэй выступіць у ролі дарослых, а свет прыроды, у прыватнасці жывёлы і навакольныя дзяцей расліны, гэта як раз і ёсць тая вобласць жыцця, дзе дзіця 8-9 гадо адчувае сябе свабодна. Кнігі пра жывёл і раслінах прыцягваюць дзяцей тым, што дапамагаюць спазнаць гэты залежны ад яго свет, а таксама зразумець, як у ім можна і трэба дзейнічаць.
9-10 гадо, калі характэрна глабальная цікавасць да свету людзей, да гістарычных падзей, да асоб, да прыгод і вандравання і асабліва - да казачных, фантастычных.

Роля тэхнікі чытання  падрыхтоцы малодшых школьніка да самастойнай чытацкай дзейнасці
Як добра, калі навучэнцы пачатковых класа маюць навыкі правільнага, беглага, выразнага чытання! Дзеці лепш засвойваюць навучальны матэрыял, яны гатовыя да розных творчых задання, а настаніку не трэба думаць, каго выклікаць чытаць.
Дрэнна, калі навучэнец звычайна не спраляецца з вучэбным матэрыялам, у старэйшых класах ён відавочны кандыдат у непаспяваючыя. Адсюль з'яленне  яго
стойкіх негатыных эмоцый, адмона якія плываюць на важные сістэмы жыццядзейнасці арганізма. Аднак навучыць дзіця правільна, бегла, выразна чытаць часам цяжэй, чым навучыць матэматыцы.
I этап навучання
Першы этап - падрыхточы, які працякае паралельна з перыядам навучання грамаце і адпаведна роны яму.
Другі этап - пачатковы, які ідзе за падрыхточым.
Мэта навучання: абудзіць і падтрымаць у дзяцей жаданне звяртацца да кніг, гартаць іх, пазнаваць «знаёмае»; весці дзяцей у даступны круг чытання, навучыць чытаць кнігу.
Задачы навучання: вучыць дзяцей арыентавацца  групе кніг і сталёваць сувязь паміж групай кніг і магчымай мэтай чытання, а таксама трэніраваць  самастойным прагназаванні зместу і чытанні кнігі.
У выніку двух дадзеных этапа (падрыхточага і пачатковага) усе вучні прывучаюцца ахвотна і без боязі, самастойна разглядаць і чытаць на року пазакласнага чытання дзіцячыя кнігі, прапанаваныя настанікам.
Дзеянні настаніка на падрыхточым этапе:
1. Абудзіць і падтрымаць у дзяцей жаданне звяртацца да кніг, гартаць іх. Для дасягненні гэтай мэты 1 раз у тыдзень на працягу 20 - 25 хвілін праводзіцца заняткі з дзіцячай кнігай (у складзе рока навучання грамаце).
2. Паказаць дзецям сувязь паміж зместам кнігі і яе знешнімі прыкладамі (г. зн. такімі элементамі кнігі, як загаловак, прозвішча атара, ілюстрацыя).
3. На падрыхточым этапе заняткі пачынаюцца з гутаркі, якая дапамагае наладзіць дзяцей на спрыманні твора. Затым твор чытаецца слых настанікам, пасля чаго  ходзе гутаркі зналяецца змест прачытанага, фіксуюцца чытацкія перажыванні дзяцей. Толькі пасля яснення зместу твора, настанік дэманструе кнігу, у якой яно змешчана. Сузіранне кнігі вядзецца з мэтай адшукання прачытанага твора. Для гэтага звяртаецца вага на літары, якімі надрукавана прозвішча атара, загаловак кнігі, разглядаюцца ілюстрацыі на вокладцы і нутро кнігі. У выніку дзеці пераконваюцца, што трыманне засёды адлюстравана  элементах кнігі, а гэта прыводзіць іх да высновы: пра змест кнігі можна здагадацца па яе знешніх паказчыках. Прачытаная і разгледжаная кніга ставіцца  «Куток чытання»
4. Вучыць дзіця арыентавацца  кнізе, таму навучальны матэрыял для занятка не можа быць выбраны адвольна. На падрыхточым этапе выкарыстоваецца дзіцячая мастацкая кніга аб'ёмам 8 - 16 старонак, на першай старонцы вокладкі: прозвішча атара папярэднічае загалоку; ілюстрацыя адпавядае загалоку; шрыфт - той, якому вучым на року навучання грамаце. Для чытання слых рэкамендуецца адбіраць кароткія вершы, загадкі, казкі, апавяданні.
Арганізацыя працы на пачатковым этапе:
Вучыць дзяцей арыентавацца  рэпе кніг і сталёваць сувязь паміж групай кніг і магчымай мэтай чытання, а таксама трэніраваць  самастойным прагназаванні зместу і чытанні адной незнаёмай кнігі.
Выкананне практыкавання па арыенціроцы  кнігах, спецыяльна падабраных настанікам і якія высталяюцца і высталеных ля дошкі.
На пачатковым этапе змяняецца змест дзейнасці вучня і зрастае ступень іх актынасці. У першай частцы рока дзеці калектына вызначаюць тэму рока з апорай на выставу кніг; выбіраюць па двух параметрах кнігу для чытання слых настанікам; слухаюць наадварот твор і дзельнічаюць у яго абмеркаванні. У другой частцы рока - самастойна прагназуюць змест і чытаюць пад наглядам настаніка адзін твор з незнаёмай кнігі; прымаюць удзел у гутарцы аб прачытаным.
Настанік складае кніжную выставу, якая будзе асновай трэніровачных практыкавання па арыенціроцы  кнігах; назірае і вывучае, як дзеці папярэдне знаёмяцца з кнігай і самастойна яе чытаюць; аказвае індывідуальную дапамогу дзецям пры самастойнай працы з кнігай.
Для калектынай працы пад кіраніцтвам настаніка прыцягваюцца кнігі з ускладненым афармленнем: з графічна ускладненым абрысам надпіса; з дапаняльнымі надпісамі на першай старонцы вокладкі; з некалькімі прозвішчамі атара на вокладцы; з нязвыклым размяшчэннем надпіса на вокладцы. На пачатковым этапе  якасці вучэбнага матэрыялу выкарыстоваецца дзіцячая мастацкая, навукова - мастацкая і навукова-пазнавальная кніга па розных тэмах і розных жанрах.
Для самастойнага чытання - разгляду вучэбным матэрыялам з'яляецца кніга  тыпавым афармленні аб'ёмным 8 - 30 старонак. Варта звярнуць увагу і на іншыя параметры: велічыня шрыфта павінна быць не менш 4,5 мм; папера белая, шчыльная; поля павінны складаць 40 - 50% плошчы старонкі; у кнізе павінна бать шмат ілюстрацый. Якія займаюць 75% старонкі; дажыня радка - 80 - 126 мм, не больш. Выкананне гэтых умо звязана з гігіенічнымі патрабаваннямі, што прад'яляюцца да працэсу чытання.
На кожным уроку арганізуецца рэкамендацыя карысных кніг. Формы рэкамендацый разнастайныя: і абмен думкамі, і прамая рэкамендацыя настаніка з паказам рэкамендаванай кнігі, і невялікія выставы  класе - тэматычныя або атарскія, і чытанне рыка з рэкамендаванай кнігі, здольнага зацікавіць вучня, і паказ ілюстрацый.
На кожным уроку дзеці чытаюць апавяданне, аповесць, казку, верш; чытаюць твор цалкам, калі ён не вяліки па аб'ёму; чытаюць запар на 2 - 3 роках або чытаюць рыкі з кнігі, якую чытае весь клас (або з некалькіх кніг). Часцей за сё чытаюць услых, але выкарыстоваецца таксама і ціхае чытанне, інсцэніраванне, чытанне па ролях.
На кожным уроку маюць месца элементы аналізу прачытанага твора - не толькі  форме гутаркі (адказы на пытанні настаніка), але і пераважныя  форме вольных выказвання. Пытанне  апошнім выпадку становіцца  агульным выглядзе: «Што ты можаш сказаць пра гэтую кнігу?» або «Што табе асабліва  ёй спадабалася?»
Слонікавая праца:
тлумачыць цяжкія словы
звяртаецца вага вучня на асабліва яркія, удалыя абароты гаворкі, якія варта запомніць
арыентуецца на спасылкі і зноскі  нізе старонкі, завагі  канцы кнігі
дзяленне сло на склады і для пераносу
вызначэнне дарнага складу слова
Віды працы з тэкстам:
праца з тэкстам - карысны від работы, які дазваляе не толькі праверыць узровень разумення тэксту, але і уменне яго аналізаваць, развіваць цікавасць да чытання, авалодваць асэнсаваным чытаннем, развіваць эмацыйную спагадлівасць, разуменне духонай сутнасці твора
вызначаюць галоную думку тэксту
даваць назву тэксту
вызначаюць паслядонасць падзей
лічаць колькасць прапано у тэксце
падбіраюць антонімы, сінонімы да сло
вызначаюць парананне
чытанне твора і вызначэнне яго жанру
чытанне і пазначэнне незразумелых сло
чытанне, знаходжанне рыка да малюнка
чытанне і маляванне малюнка да прачытанага вершу
чытанне і маляванне вокладкі да апавядання, казкі
выразнае чытанне рыка апавядання (вершы) па ласным выбары
чытанне і станаленне, што прадзіва, а што выдуманыя (для казкі)
чытанне па ролях
чытанне з выписыванием сло на зададзеную тэму. Напрыклад, «зіма».

Асноны этап навучання чытацкай самастойнасці
прыпадае на другі і трэці класы пачатковай школы, большасць віда чытацкай дзейнасці дзеці ажыццяляюць самастойна. Яны  пазарочны час разглядаюць і чытаюць кнігі, прыносяць іх у клас для публічнай справаздачы, распавядаюць пра іх, выбарачна чытаюць з кніг патрэбныя рыкі. На асноным этапе чытач малодшага школьнага зросту  понай меры карыстаецца метадам чытання-разгледжвання для выбару і самастойнага чытання кніг.
Мэта навучання: замацаванне пазнавальнага цікавасці да кнігі, фарміраванне навыку хатняга чытання, пашырэнне чытацкага кругагляду дзяцей
Дзеянні настаніка на асноным этапе:
кіраніцтва працэсам самастойнага дзіцячага чытання, падчас якога выховаецца чытацкая самастойнасць.
накіровае дзейнасць навучэнца па выбары кніг для хатняга чытання
даваць ускладненыя заданні: напрыклад, не толькі пазнаёміцца з апавяданнямі нейкага атара, але і даведацца з кніг аб яго жыцці
стварыць тэматычную картатэку
сачыць, запамінаць новыя кнігі.
Арганізацыя працы на асноным этапе:
экскурсіі і заняткі  школьнай і раённай бібліятэцы
прыцягваецца руская класічная, сучасная і замежная дзіцячая кніга; мастацкая, навукова-пазнавальная, даведачная для малодшага школьнага зросту - усіх віда і тыпа; дзіцячы перыядычны друк
вядучая роля належыць дзецям
дзеці самастойна ажыццяляюць адбор кніг і іх чытанне па тэме рока
выданне рукапіснага часопіса або вядзенне калектынага чытацкага дзённіка.
Да канца аснонага этапу навучання працы з дзіцячай кнігай дзеці павінны умець:
ставіць для сябе мэта звароту да кніг;
звяртацца да бібліятэчна-біяграфічнай дапамогі;
перагледзець як мага больш кніг, перш чым выбраць кнігу для чытання;
вылучыць для сябе знешнія паказчыкі зместу кнігі;
усведамляць змест абранай кнігі, максімальна выкарыстоваючы свае чытацкія магчымасці;
выбраць кнігу, якая найбольш пона адпавядае пасталенай тэме;
выконваць пры самастойнай працы з кнігай правілы гігіены чытання
Віды працы:
- дыскусія;
- калектынае чытанне;
- гутарка;
- спаборніцтва чытальніка;
- рэклама кніг;
- літаратурнае свята;
- літаратурная гульня;
- бібліятэчная гадзіна;
- літаратурная гасцёня;
- гадзіна «ціхага чытання».

Заключны этап навучання чытацкай самастойнасці
Заключны этап – гэта этап фарміравання  дзяцей чытацкіх пераваг і інтарэса на базе атрыманых за гады навучання веда аб кнігах і мення з імі самастойна дзейнічаць.
Мэта навучання: гранічна пашырыць чытацкі кругагляд дзяцей, на фарміраванне навыку аналізу і ацэнкі зместу кнігі
Дзеянні настаніка на заключным этапе:
праца над павелічэннем тэхнікі чытання
развіцце творчага мыслення
ствараць праблемна-пошукавыя сітуацыі
выкарыстоваць прыём вуснага слонага малявання
арганізоваць слонікавую работу: выкарыстоваць разнастайныя прыёмы тлумачэння значэння новых сло, тлумачыць значэнні сло з дапамогай паказу прадмета, навучальных малюнка, працаваць з сінонімамі і антонімамі, прыказкамі і загадкамі, самастойны пошук незнаёмых сло у тлумачальным слоніку
Арганізацыя працы на асноным этапе:
дыскусіі;
дыспуты;
літаратурныя святы;
сустрэчы з цікавымі людзьмі,
конкурсы сачынення на зададзеную тэму,
праекты. Напрыклад: «Самая старая кніга  маёй сям'і»
стварэнне маляваных «дыяфільма»
даследчая дзейнасць
творчыя працы. Напрыклад: стварыць такую рэкламу, каб у аднакласніка знікла жаданне прачытаць кнігу ад скарынкі да скарынкі.

Сувязь школы з бацькамі  пытанні выхавання цікавасці да чытання
Працэс фарміравання чытацкай кампетэнтнасці  малодшых класах будзе дзейсным толькі пры мове мэтанакіраванага і сістэматычнага заемадзеяння педагога, школьніка і бацько. Да бацькоскіх схода, прысвечаных пытанням дзіцячага чытання, арганізоваць кніжныя выставы.
Неабходна перадаць вопыт асобаснага чытання саміх бацько - гэта фактар больш магутны, чым якой-небудзь іншы, ён здольны адкрыць дзіцяці шлях да кнігі, абумовіць радасную матывацыю чытання.
Памятка для бацько:
1. Нічога не рабіце за дзіця з таго, што ён можа і мее рабіць сам.
2. Выховайце чытача асабістым прыкладам.
3. Не прымушайце дзіця чытаць гвалтона, зацікаце яго чытаннем, падбіраючы кнігі, якія маглі б чым-то яго прыцягнуць.
4. Можна купіць школьніку адыёкніжку па творах рускіх класіка, можна знайсці і паказаць годны фільм, зняты па класіцы, а потым папрасіць прачытаць кнігу. Абмяркуйце адрозненні.
5. Прывучыць дзіця значэнне любога незнаёмага словы глядзець у слоніку.
6. Сумеснае чытанне кніг, пераказ прачытанага адзін аднаму і міжволі знікае пры гэтым абмен думкамі – натуральны шлях чытацкага зносін у сям'і.
7. ѕспамінайце любімыя кнігі свайго дзяцінства, як бы распальваючы апетыт да важных для кожнага чалавека кніг. Пераглядаць кнігі з уласнай бібліятэкі з удзелам дзяцей. Аб кнігах любімых расказвайце з захапленнем.
8. Даручыце школьніку скласці каталог хатніх кніг.
9. Пракантралюйце, каб у дарогу была зятая цікавая кніга.
10. Калі юны чытач захапіся якой-небудзь тэмай, подкіньце патрэбную літаратуру. Паклапаціцеся пра тое, каб у рукі дзіцяці траплялі сапрады добрыя кнігі.
11. Пераканайце школьніка запісацца  гарадскую бібліятэку і наведваць яе не радзей двух разо у месяц. Таксама настанік з задавальненнем парэкамендуе цікавыя кнігі.

Фарміраванне самастойнай чытацкай дзейнасці не можа быць спантанным, імгненным. Гэта карпатлівая штодзённая праца. Кожны настанік павінен быць цярплівы, паслядоны, патрабавальны і гнуткі, інакш усе яго намаганні не прывядуць да станочага выніку. Час не стаіць на месцы і роля кампутара і тэлевізара  атрыманні інфармацыі, спрымання навакольнага свету, з кожным днём становіцца сё важней. Але чытанне застаецца адным з спосаба інтэлектуальнага развіцця асобы дзіцяці. Толькі яно дае магчымасць дзіцяці больш глыбока і дакладна спрымаць, разумець і прымаць навакольны свет, знаходзіць сваё месца  ім і рабіць сваё жыццё духона багатай.
Чытацкая самастойнасць - гэта асобаснае ласцівасць, якое характарызуецца наянасцю  чытача матыва, якія падахвочваюць яго звяртацца  свет кніг, і сістэмы веда, умення, навыка, якія даюць магчымасць з найменшай выдаткам сіл і часу рэалізоваць якія зніклі запыты  адпаведнасці з асабістай і грамадскай неабходнасцю.
Дакладнае выкананне патрабавання праграмы дазваляе настаніку паслядона і пэнена весці навучэнца па этапах навучання да вызначанай мэты, а галонай мэтай занятка па чытанню з'яляецца фарміраванне  кожнага дзіцяці асабістай здольнасці і патрэбы  самастойным ініцыятыным чытанні, г. зн. у чытанні па ласным побуждению і па агульнапрынятым правілах. Такая здольнасць і патрэба пры новай сістэме навучання развіваецца  дзяцей паступова, але абавязкова з першага класа.
Далучэнне малодшых школьніка да мастацкай літаратуры як да мастацтва, развіццё вучня сродкамі мастацкай літаратуры - адна з важных і складаных праблем сучаснай школы.





















Спіс літаратуры:
Ладана І. Д., Разанава В. А. Практычны дапаможнік з практыкаваннямі «Тэхніка хуткага чытання»/ І. Д. Ладанов, А. А. Разанава – М.: Асвета, 1998.– 135с.
Быстро М. «Праца цяжкая, але вельмі патрэбная»/ Весці “Тропарево-Никулино” - 2006 - № 3(23), сакавік – С. 10-14.
Даніла І. В. Сістэма практыкавання: Развіццё навыка вучэбнай дзейнасці малодшых школьніка - 2009
Г. П. Вароніна Чытаем хутка і важліва. Якасць чытання малодшых школьніка/ М.: Фенікс, 2013
Калініна Наталля, Святлана Прохарава Вучэбная самастойнасць малодшага школьніка. Дыягностыка і развіццё. Мн.: Генезіс, 2008
http://www.syktyvdincbs.ru/page/menju_sleva.tsentralnaya_detskaya_biblioteka.roditelyam_o_detskom_chtenii/
http://pedsovet.su/
http://nsportal.ru/
http://ya-uchitel.ru/