Солт?стік Американы? ішкі сулары та?ырыбына ашы? саба? жоспары
Тақырыбы: Солтүстік Американың ішкі сулары
Мақсаты: оқушыларға Солтүстік Американың ішкі сулары туралы түсінік қалыптастыру.
дамытушылық: солтүстік Американың ішкі суларының ерекшеліктерін анықтау.
тәрбиелілік: оқушыларды білімділікке, ізденімпаздыққа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Әдіс- тәсілдер: баяндау, түсіндіру, сұрақ – жауап, картамен жұмыс
Көрнекіліктер: Карта, кесте, интербелсенді тақта, видео(ішкі сулары), атлас, кескін карта т.б.
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру: Оқушылардың назарын сабаққа аудару.(сәлемдесу, түгендеу)
ІІ.Үй тапсырмасын сұрау:
«Зымыран сұрақтар» ойыны
Солтүстік Американың климат ерекшеліктері.
Солтүстік Америка аумағынан өтетін климаттық белдеулерді ата.
Торнадо дегеніміз не?
«Ураган» үндістердің майя тайпасының тілінде қандай мағына береді?
ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру:
Солтүстік Америка материгі мол сулы өзендерге, тұщы сулы терең көлдерге бай. Су қоры жөнінен Оңтүстік Америка мен Еуразиядан кейін үшінші орын алады. Сонымен қатар биік таулы мұздықтар мен материктердің солтүстігін алып жатқан қалың мұз жамылғылары және жер асты суларының мол қоры бар.
Солтүстік Американың өзендері барлық аймағына бірдей таралмаған. Солтүстік Америка үш мұхитқа ұласатындықтан өзендері осы үш мұхитқа және ішкі тұйық көлдерге құяды. Сондықтан материк өзендері төрт алапқа бөлінеді.
Ішкі сулары
Ішкі тұйық алабы
Атлант мұхиыты Солтүстік мұзды Тынық мұхиты
Атлант мұхит алабындағы ең ірі жәнесуы мол өзен – Миссисипи.Миссури өзені Миссисипи өзенінің оң жақ саласы.Өзен атауы үнді сөзінен аударғанда «тұнбалы өзен» деген мағына береді. Миссисипидің Миссури саласын қосқандағы ұзындығы 6420 см. Атлант мұхитына құятын өзеннің сағалары кең болғандықтан онда ірі портты қалалар салынған. Өзеннің құлау күшінен электр энергиясы өндіріледі.
Солтүстік мұзды мұхит алабына ең ірі өзені – Маккензи. Ұзындығы – 4740 км. Бұл өзенді жергілікті үндістер «Үлкен өзен» деп атайды.
Тынық мұхит алабына жататын ең ірі өзендер – Колумбия мен Колорадо.Өзендер биік таулардан ағатындықтан терең шатқалдар жасайды. Колорадо өзенінің бойында тереңде, тік шатқал үлкен шатқал орналсқан.
Кіші тұйық алап.Үлкен алап.Үлкен алап және Мексика таулы қыратының Солтүстігін өзендер құрайды.
Солтүстік Америка көлдерге бай. Көлдердің көбі солтүстігінде орналасқан.
Сұрақ: Көл қазаншұңқырларының пайда болуын еске үсіріңдер.
Пайда болуы
Тектоникалық көлдер Никарагуа Мангуа
Көлдер Мұздық тектоникалық көлдер Ұлы көлдер жүй.жатады
Жанартаулық көлдер Кордильера тауындағы сонген жанартаулардың кратерлерінде
орналасқан
Ұлы көлдер жүйесі бес көлден тұрады. Олар Жоғарғы көл,Мичиган көлі , Гурон көлі, Эри көлі, Онтарио көлі. Ұлы көлдер жүйесі Әулие Лавренти өзені арқылы Атлант мұхитымен жалғасқан.Осы көлдер жүйесінің ішіндегі Эри көлі мен Онтарио көлінің аралығын жалғайтын Ниагара сарқырмасы орналасқан.Оныңбиіктігі – 51 м, ені – 1200 м. Ниагара үнді сөзі «гүрілдеуік су» деген мағынаны біліреді Сарқырамадан құлаған судың гүрілі 25 км қашықтықтан естіледі
Ұлы көлдер маңында шоғырланған өнеркәсіп орындары көп шоғырланғандықтан көлдің суы шамадан тыс ластануда. Сондықтан қоршаған ортаны сақтау мақатында іс-шаралар жүргізіліп жатыр.
IV.Дәптермен жұмыс
V.Кескін картамен жұмыс.
Солтүстік Американың ірі өзендері мен көлдерін түсіру.
VI.Сергіту сәті
Берілген «Өзен» кестесін Солтүстік Америка өзендері мұхит алаптарының қайсысына сәйкес келетінін қойыңыздар
Өзен бассейні Атлант мұхиты Тынық мұхит Солтүстік мұзды мұхит Миссисипи
Теннеси
Миссури
Колорадо
Колумбия
Маккензи
Ұлы Лавренти
VI.Жаңа сабақ бекіту
Солтүстік Америка өзендеріне сипаттама беріңіз
Колорадо
Миссури
Нигара
Әуле Лаврентий
Миссисипи
1.Үлкен шатқал құрыстырады.
2.Ұлы көлдердің суын жинайды және Атлант мұхитына құяды
3. Үндістер тілінде «гүрілдеуік су» деп аталады.
4. Үндістер тілінде «лайлы өзен» деп аталады.
5. Солтүстік Америкадағы еңүлкені
6.Эри мен Онтарио көлдерін қосатын
7.Колифорния шығанағына ағып құлайды.
8. Мексика шығанағына ағып құлайды.
9. Үндістер тілінде «су атасы» деп аталады.
10. Ұзындығы жағынан құйылатын өзеннен басым.
ҮІІІ. Үйге тапсырма. Солтүстік Американың өзендері мен көлдері туралы қызықты материалдар жинақтап, жазып келіңдер.
ІХ. Бағалау.