«Химия» п?нінен ашы? саба? та?ырыбы: «Азот, фосфор ж?не оларды? ?осылыстары»

Күні: 06. 12. 2016 жыл
Топ: 4
Сабақтың тақырыбы: Азот, фосфор және олардың қосылыстарыСабақтың мақсаты:
Білімділік: азот және фосфордың периодтың жүйедегі орнына байланысты V топ элементі ретінде сипаттау, маңызды қасиеттерімен таныстыру.Тәрбиелік: Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын оятып, сөйлеу қабілетін дамыту.Дамытушылық: Оқушыларды табиғат байлықтарын тиімді пайдалана білуге үйрету.Өткізу әдісі: сұрақ-жауап, демонстрациялау, өз беттік, зерттеу.Көрнекілігі: Периодтық жүйе, слайд.Сабақтың түрі: аралас, лабораториялықСабақтың типі: жаңа ұғымды меңгертуПән аралық байланыс: биология, географияСабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру:
а) Оқушылардың түгелдей сабаққа назарын аударту.ә) Оқушыларды түгендеу, оқу құралдарын қадағалау.ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:
№1 тапсырма
ІVА топша элементеріне қандай элементтер жатады?
Көміртектің периодтық жүйедегі орны және атом құрылысы?
Көміртектің тотығу дәрежелері?
Көміртектің табиғатта таралуы?
Көміртектің физикалық қасиеттерін сипаттаңыз?
Көміртектің химиялық қасиеттерін сипаттаңыз?
Кремнийдің периодтық жүйедегі орны және атом құрылысы?
Кремнийдің тотығу дәрежелері?
Кремнийдің физикалық қасиеті?
Кремнийдің химиялық қасиеті?
Силицидтер дегеніміз не?
Силанның формуласы?
№ 2 тапсырма
Тотығу дәрежелерін табыңыздар:
CH4 , CO2, CO, SiO2, H2SiO3, SiC, Mg2Si, SiH4, SiF4, H2CO3, CaC2.
ІІІ. Жаңа сабақ:
Фосфорға және азотқа жалпы сипаттама беру:
Азот Фосфор
Молярлық массасы – 14
Реттік номері – 7
Период – 2
Қатар – 2
Топ – IV А топ элементі
N – 7, р – 7, е – 7
Тотығу дәрежелері: - 3, -2, -1, 0, +1, +2, +3, +4, +5
Электрондық формуласы: 7N 1s22s22р3
Молярлық массасы – 31
Реттік номері – 15
Период – 3
Қатар – 3
Топ – VA топ элементі. 
Тотығу дәрежелері: - 3 (сирек), 0, +3, +5(жиі)Оның электрондық формуласы:
15P 1s2 2s2 2p6 3s2 2p3 
Табиғатта таралуы:
Бос және қосылыс түрінде кездеседі.
Ауада көлемдік үлесі – 78,09%.
Массалық үлесі – 75,6%
Маңызды қосылыстары: NаNО3, КNО3, Са(NО3)2.
Жер қыртысында мөлшері – 0,01-0,04% Бұл едәуір көп таралған элемент, жер қыртысындағы оның мөлшері 0,12%-ті құрайды. Фосфор белсенді, табиғатта бос күйінде кездеспейді, маңыздысы-құрамына кальций фосфаты кіретін апатит минералы. Ең көп таралғаны фторапатит 3Ca3(PO4 2) .Ca F2 
Алынуы:
Аммоний нитридін қыздырып айыру арқылы:
NН4NО2 = N2 + 2Н2О
NаNО2 + NН4Сl = N2 ++NаСl +2Н2О  Фосфорды фосфавриттен алады. Оны көмірмен (кокспен) және құммен араластырып, 1500С электр пешінде қыздырады: 2Са3 (РО4)2 +10С+6SiO2 =6CaSiO3 +P +10CO↑ 
Физикалық қасиеті:
left000left000left000left000N Иіссіз, түссіз, дәмсіз, ауадан жеңіл газ.
Суда ерігіштігі оттектен төменауадан аздап жеңіл - 1960С сұйық күйгеайналады- 2100С қар тәріздес массаға айналады. Азотпен салыстырғанда фосфор элементінің бейметалдық қасиеттерінің кемуі, оның жай заттарының қасиеттеріне әсер етеді. Фосфордың аллотропиялық түр өзгерістерінің қасиеттері олардың құрылысымен түсіндіріледі. Ақфосфор құрылысы толық зертелген (8.9- сурет). Оның малекулалық кристалдық торы бар. Ақ фосфордың малекуласы төрт атомды және дұрыс үш қырлы перамида тәріздес. Фосфордың әрбір атомы перамиданың төбесінде орналасқан. Малекулалық торлы басқа заттарға ұқсас, ақ фосфор жеңіл балқиды және ұшқыш. 
Химиялық қасиеті:
Тотықтырғыш, тотықсыздандырғыш қасиет көрсетеді.
N2+3H2 = 2NH33Mg + N2 = Mg3N2N2 + 3Ca = Ca3N2N2 + 3F2 = 2NF33N2 + 2Al = 2AlN3 2Р+3S=P2 S3
2P+3CI2 = 2РСl3
РСl3+CI2 = РСl52P+3Ca=Ca3 P2
Са3 Р2 + 6Н2О= 3Cа(ОН)2 +2РН3↑.
6Р+5КСIО3=5KCI+3P2 O5
Қолданылуы:
түрлі қосылыстар, NH2синтездеу, инертті орта, ауа салқындатқыш жүйеде, цианид алу, нитрид алу, азот қышқылын алу. Cа3(PO4)2-фосфорит фторапатит, Р-нәруыз құрам тіс, сүйек
Сабақты бекіту:№1 тапсырма Тотығу дәрежелерін табыңыздар:
NO, NO2, HNO3, NaNO3, N2O, P2O5, H3PO4, Ag3PO4, Ca3P2, PCl3, PCl5, P Н3, Ca3P2, P4 , N2.№ 2 тапсырма
Берілген айналуларды жүзеге асыруға болатын реакция теңдеулерін жаз:
N2 → NH3 → NO→ NO2 → HNO3
Ca3(PO4)2→P→Mg3P2→PH3→P2O5→H3PO4
Ca →CaO→Ca (OH)2 →CaSO4
2Ca3(PO4)2+10C+6SiO2→6CASiO3+P4+10CO↑
2P+3Mg→Mg3P2
Mg3P2+6H2O=3Mg(OH)2+2PH3↑2PH3+4O2→P2O5+3H2OP2O5+3H2O=2H3PO4
№3 тапсырма Эстафеталық ойын “Термин-синоним
PH3 Фосфин
H3PO4 Ортофосфор қышқылы
P2O5 Фосфор (V) оксиді
Ca(NO3)2 Кальций нитраты
NH3 Аммиак
NH4H2PO4 Жай суперфосфат
Ca3P2 Кальций фосфиді
Ca(H2PO4)2+2CaSO4 Аммофос
HPO4 Метафосфор қышқылы
Ag3PO4 Күміс фосфаты
Сабақты қорытындылау
«Иә» немесе «жоқ» деп жауап беру
Фосфордың таңбасы «ПЭ»
Фосфордың атом масса 31, реттік нөмері 15
Фосфордың тотығу дәрежелері +2 және +4
Азоттың таңбасы «ЭН»
Азоттың тотығу дәрежелері – 3 тен +5 ке дейн
Азоттың атом массасы 14, реттік нөмері 7
Азоттың ауа құрамындағы мөлшері – 78%
Фосфор 3 периодта, 3 қатарда V А топшасында орналасқан
Азоттың протон саны 7, нейтрон – 6, электрон – 7
Азот және фосфор химиялық қасиетінде оттекпен әрекеттеспейді
Азоттың массалық үлесі – 75,6%
Фосфор – иіссіз, түссіз, дәмсіз, ауадан жеңіл газ.
Фосфордың нейтрон саны 16, протон – 15, электрон – 15
Азотта 3 энергетикалық деңгейше
Фосфиннің формуласы РН3Үй тапсырмасы:
§ § 7.7, 7.8, 7.9. №9 237 бет (есеп шығару)
Аммиак, азот қышқылы және фосфор қышқылдарына шағын баяндама жазуБағалау:
Сабаққа белсенді қатысқан оқушыларды бағалау.