Ашы? саба? :Жиренше шешен! (7 класс)

Сабақтың тақырыбы: Сабақтың мақсаты: 1. Шешендік сөздердің көркемдік қасиеттерін, ерекшеліктерін оқушыларға меңгерту. Қазақ шешендік өнерінің танымал өкілдері үш бидің даналыққа толы шешендік сөздерін ұғыну.Қазақ шешендік өнерінің бастауы Жиренше шешенмен танысу;2. Оқушылардың өз ойын еркін айта білуге, өзіндік көзқарасын дәлелдей білуге, ойын айшықты тілмен жеткізе білуге дағдыландыру. Талдау, салыстыра білу қабілеттерін дамыту;3.Қазақ халқының билері мен шешендерінің ұлағатты сөздері арқылы оқушыларды елжандылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу; Билер дегенімізкімдер, олардың қызметі қандайболған? Төле би(1663-1756) Төле би Қазыбек би(1667-1764) Қазыбек би Әйтеке би(1644-1700) Әйтеке би “Қазақтар шешен келеді. Олар кідірмей, мүдірмей, ерекше екпінмен сөйлейді. Ойын дәл, айқын ұғындырады. Жай сөзінің өзі өлең болып құйылып жатады.” В.В. Радлов 1) Шешендік дегеніміз не?2) Шешендік сөздерін ерекшелігі.3) Шешендік сөздерге тән нәрсе.4) Шешендік сөздердің бізке жетуі.5) Шешендік сөздерін жинаған адамдар. Жиренше шешен Жиренше шешен (XV) – қазақтың ақыл-парасатымен, тапқырлығы-мен аңызға айналған ділмәр шешені. Аңыз-әңгімелердің дерегі бойынша ол тарихта болған, әз Жәнібек ханның тұсында өмір сүрген кісі. Жиренше шешен есімі, ақыл, парасаттың үлгісі ретінде қазақ ауыз әдебиетінен берік орын алған. Ол туралы ертегілер, әңгімелер қазақ фольклорында шамамен XV ғасырдан басталады. Онда шешендік сөздіктің үлгілерімен қатар, тұрмыс-салт ертегілері де бар. Жиренше шешен дербес Қазақ хандығын құру үшін ханға көмектескен, оған пайдалы кеңестер айтып, халық бұқарасының атынан сөйлеген. Оның атынан айтылып, халық жадында сақталған аңыз-әңгімелер мен шешендік сөздер көп. Ауыл сыртында тезек теріп жүрген бір топ қыз жаңбыр жауып кеткен соң қаптарын арқалап, ауылға қарай жүгіре жөнеледі. Тек бір қыз сырт киімін шешіп, қапқа жауып отырып қалады. «Мына қызда бір сыр болар», - деп, Жиренше отырып қалған қызға келеді. Қыз асқан сұлу екен, Жиреншеге қыздың көркі ұнайды. Енді ақылы қандай екен деп сынау үшін: «Сен көп қыздан неге бөлініп, жалғыз отырып қалдың?» - дейді Жиренше. - Ау, шешенім, әкесі өлген қалай болады?- депті. Жиренше шешен отырып: - Әкесі өлген асқар тауы құлағанмен бірдей болады, - депті. - Шешесі өлген қалай болады? - Ағар бұлағы суалғанмен бірдей болады. - Ағасы өлген қалай болады? - Оң қанаты қайрылғанмен бірдей болады. - Інісі өлген қалай болады? - Сол қанаты қайрылғанмен бірдей болады. - Апа-қарындасы өлген қалай болады? - Ұзын өрісі қысқарғанмен бірдей болады. - Қатыны өлген қалай болады? - Аһ!.. Менің Қарашашым өлген екен ғой? - дейді Жиренше. Ол күйініп қамшысын таянғанда, қамшының сабы ортасынан шарт сынып кетіпті. Жиренше шешен туралы не білдік? Жиренше Үш би қызыл тіл тілі ортақ сөз кісі туған жоқ Өнер алды – ... Шешеннің ... ортақ, Шебердің бізі ... Шешен кісі ... бастар , Батыр ... қол бастар. Тура биде ... жоқ, Туғанды биде иман ... Көркем тілмен айтылған үлгілі ой, тұжырымдар. Шешендік дегеніміз не? Би деген кім? Сөзге шебер ,ел мүддесін қорғайтын адам. Төле, Қазыбек, Әйтеке билердің жасаған заң жобасы. “Жеті жарғы” Әйтеке би дүниеге келген жер? Қазбибі тауының етегі. “Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама” тіркесінің пайда болуы қандай оқиғамен байланысты? Жоңғар шапқыншы-лығы “Досымызды сақтай білген елміз, дәм-тұзын ақтай білген елміз” - деген кімнің сөзі? Қазыбек би Жиренше қай ханның тұсында өмір сүрген? Жәнібек хан Дүниеде не өлмейді? Ғалымның хаты өлмейді Үйге тапсырма Жиренше шешен туралы реферат жасау;Аңыз - әңгімелерін мазмұндау. Түркі халықтарының ішіндегі ең суретшіл, образды тіл – қазақ тілі. Қазақтар өзінің шешендігімен, әсем ауыз әдебиетімен де даңқты. С.М. Малов