Баяндама: Батыс ?аза?станда асыл т??ымды ірі ?ара

Мал асылданбай өнім молаймайды. Сондықтан Елбасы өз Жолдауында аграрлық секторда етті мал шаруашылығын дамытуға баса мән беріп, ауыл шаруашылығын аяғынан тұрғызудың басым міндеттерін айқындап берді. Ауқымды тапсырманың жүзеге асуы үшін жеке қолдағы малды да асылдандыруға ерекше көңіл бөлініп отыр. Ендеше, қолдағы малдың қоңды болуына септігін тигізер қолдан ұрықтандыру пунктін қайта жандандыру-уақыт талабы болып тұр. Құрсағына мал бітпей, қысыр қалған сиырлар қасіреті ауылдықтарды кәдімгідей абыржытып отыр. Бұлай дейтініміз, кешегі елді мекендерді аралап есеп берген әкімнің есін алған сұрақтың бірі осы болды. Әсіресе, малдәрігерлер қолдан ұрықтандыру пункттерінің жұмысын жандандыру қажеттігін айтқан.Елдің экономикалық саясатында соңғы жылдары соны серпін ала бастаған мал шаруашылығы ешқашан маңызын жоғалтпақ емес. Яғни, бұл іске бей-жай көзқарастың қалыптаспағаны жөн. Сенері де, сүйенері де сиыр боп табылатын ауылдықтарды қинаған сауалға орай біз өз зерттеуімізді өткезгенбіз Осы бағытта ауданымызда мал түлігінің сапасын жақсартуға бірер жылдан бері ерекше назар аударылып, көптеген шаралар қолданылуда екенін ұғындық. Соның бірі –Үкіметтің мал тұқымын асылдандыруға қатысты шыққан қаулысынан 2003 жылы бастау алып, 2004 жылы толықтай пайдалануға берілген мүйізді ірі қараны қолдан ұрықтандыру пункттерінің өмірге келуі. Бұл мақсатқа кезінде қомақты қаржы бөлініп, «Племсервис» ЖШС арқылы өз мақсатына игерілді деген қорытынды жасалынды.Сиыр түлігінің сапасын арттырып, тұқымын жақсарту үшін, бір малдан алынатын ет, сүт өнімдерін молайту үшін асыл тұқымды сапалы бұқалардың ұрығын арнаулы аспаппен тасымалдап, термоста сақтап, күйлеген сиырларды ұрықтандыру жұмысын жүзеге асыру әу баста мақсат етілген. ОРАЛ. 18 ақпан 2013ж. ҚазАқпарат – мәлімдемесіне сүйенсек:Қазақтың асыл тұқымды ақбас сиырын көбейту үшін мал шаруашылығымен айналысатын кәсіпкерлерге қол байлау мәселелерді шешу керек.Бұл туралы облыс әкімі Нұрлан Ноғаевтың Теректі ауданына жасаған жұмыс сапары барысында асыл тұқымды мал шаруашылықтарын аралады. Елімізде мал басын асылдандыруға басымдық беріліп отыр. Кей бір шаруашылықтарда асылдандыруы герефорд тұқымы болып отыр. Ал герефорд тұқымының Батыс Қазақстанға бейімделуі қиын әрі өсуі де баяу. Бір ғана мысал, Селекционныйдағы ауыл шаруашылығы тәжірибе стансасында өсірілетін 100 бас герефорд тұқымды аналық малдан 70 бұзау алынса, Теректідегі «Айсұлу» шаруа қожалығында 100 бас қазақтың ақбас сиырынан 94 бұзау алынған. Бұрынғы «Аңқаты», «Чапаев» зауытының ізінде құрылған шаруашылықтардан жыл сайын өзге өңірлерден келіп мал алушылар қатары көбеюде. Демек, қазақтың ақбас сиырының таза тұқымы БҚО-да сақталып отыр. Енді өңірдің осы брендін ғылыми тұрғыда дамыту қажет. Шаған ауылдық округі аумағында «Ақас» агрофирмасы» ЖШС орналасқан. Бұл шаруашылық етті бағыттағы қазақтың ақбас сиырын және сүтті бағыттағы қарала голштин ірі қарасын өсірумен ерекшеленеді. Серіктестік басшысы Қатауолла Ашығалиевтың мәлімдеуінше, екі-үш жыл бұрын Венгриядан әкелінген сүтті сиырлар күніне орта есеппен 15 литрдей сүт береді.  Сиырлардың сауылуынан бастап барлық өндірістік жұмыс автоматты түрде озық технологияның көмегі арқылы іске асырылады. Күніне 3 тонна сүт алынып, негізінен облыстағы сүт өндірісін қолға алған кәсіпорындарға жөнелтіледі. Ал 800-ге тарта ақбас тұқымды ірі қараның сауын сиыры, қашарлары, баспақ-торпағы барлығы бөлек-бөлек қорада тұр. Мал шаруашылығын дамыту бағытындағы түйткілді мәселелерді осы салаға жанашыр жандармен, жергілікті ғалымдармен, шаруашылық басшыларымен бірлесе шешу қажеттігін, өңірде асыл тұқымды мал басын көбейтуге мүмкіндіктің мол екендігін ұйғардық.. Сонымен қатар 2013 жылғы 1 сәуірден бастап, Қазталов ауданында ірі қара малдарын қолдан ұрықтандыру науқанын басталды. Жәнібек ауданында “Әлем” шаруа қожалығы үш жылдан бері мал тұқымын асылдандыру жұмысын жолға қойып келеді. Аудандағы малды қолдан ұрықтандыру қосындарында 1100 бас малды қолдан ұрықтандыру жоспарланған болатын. Бірінші жартыжылдықта 411 бас мал қолдан ұрықтандырылды. Негізгі мақсат етті бағыттағы герефорд, қазақтың асыл тұқымды ақбас ірі қарасын өсіруге қол жеткізу болып отыр. Қазақтың ақбас ірі қарасы 1929 жылы қаланған “Шағатай” ЖШС шаруашылықтың жай-жопсарымен таныстық. Серіктестікте малды қолдан ұрықтандыру пункті және селекциялық жұмыстарды күшейтіп, асыл тұқымды мал басын арттыруға зор мән беріліп отыр. Бұл жерде салмағы 900 келіге дейін тартатын асыл тұқымды бұқалар күтіп бапталуда. Қазақтың ақ бас тұқымды ірі қараны өсіруді қолға алған .“Шағатайда” қазір 4500 ірі қара өсірілуде. Подстепный округіндегі қолдан ұрықтандыру кешенінде асыл тұқымды сапалы бұқалардың ұрығын термостта сақтайды Ұрық сапасын тексеруде Осы шаруашылықтарды аралай барысында ұғынғанымыз, малды аздырып алмай, асылдандыру ісіне халық та, билік те мүдделі болуы тиіс. Өйткені, жергілікті жерлерде тұқымдық бұқалар дұрыс пайдаланылмай, мал арасында 70%-ы туыстық шағылысуға ұрынғаны, соның салдарынан малдың өнімділігі және асыл тұқымды қасиетінен алшақтай бастағаны . Ал, баққан малының сүтті, етті болғаны мал иесінің өзіне жақсы, сол өніммен елді асырағаны мемлекетке тиімді. Қалай десек те, үкіметтің басты назарына ауған ауыл шаруашылығын аяғынан тұрғызуға талпыныс бәсеңсімеуге тиіс. Себебі, ауыл шаруашылығы ішіндегі дәстүрлі мал шаруашылығы өнімдеріне сұраныс өз құнын ешқашан жоғалтпайды.