Презентация по истории Казахстана на тему ?аза? ханды?ыны? ??рылуы, ?аза? хандары
“Қазақ хандығының құрылуы, қазақ хандары” Ақмола облысы Целиноград ауданы №2 Қосшы орта мектебінің тарих пәнінің мұғалімі Койшуев Берикжан Какимович“Өз тарихын білмеген халық, өзін де сыйламайды ” (Н.Ә.Назарбаев) «Білекті бірді жығады, Білімді мыңды жығады» Тақырып мазмұны Кубик лақтыру ойыны Қазақ хандығының құрылуының себептері Керей мен Жәнібек сұлтандардың Қазақ хандығын құруға ұмтылуы Біріншіден: Халық бұқарасының Әбілқайыр ханға наразылығының күшеюі Екіншіден: Үшіншіден: Алым-салықтың көбеюі Төртіншіден: Әбілқайыр ханның ойраттардан жеңіліп қалуы Керей мен Жәнібектің маңына жиналғандар саны қанша мыңға жетті? Қазақ хандығының алғашқы территориясы және картадан көрсет Есенбұға неліктенЖәнібек пен Керейді құшақ жая қарсы алды? Кубик лақтыру Суретте көрсетілген ханды ата Әбілхайыр мемлекетінде өзбек, қазақ, қатаған, ноғайлы ұлыстарының рулары болды. Олардың бәрін қалай атады? Оқу - инемен құдық қазғандай Тарихи диктант 1.Әбілқайыр 3.Есен - Бұға 5.Керей 7.Барақ 9.М.Х.Дулати 2.Жәнібек пен Керей 4.М.Шайбани 6.Жүніс 8.Болат 1 Қазақ хандығының негізін қалаған кім? 2 Алғашқы қазақ билеушілері қандай хандықтан бөлініп көшті? 3 Қазақ хандығының құрылуы туралы орта ғасырлардағы қандай тарихшы жазды? 4 Сыр бойы үшін қазақ хандығы кіммен шайқасты? 5 Керей кімнің баласы? 6 Жәнібек кімнің баласы? 7 Моғолдың қандай ханы көшіп келген екі сұлтанды өз жеріне қоныстандырды? 8 Ең бірінші болған қазақ ханы кім? 9 Қазақ сұлтандарын жеріне қоныстандырып алып, оларды өзінің туысына қарсы күреске пайдаланбақшы болған моғол ханы? Тақтадағы жазу 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Жауап нөмірі 2 1 9 4 8 7 6 5 3 Тексеру кілті Қазақ хандығында тәбәрік дегеніміз не? Түмен дегеніміз не ? Атабектер деген кім? Ханталапай дегеніміз не? Сардоба дегеніміз не? Харадж дегеніміз не? Феодал сөзінің мағынасы? Математикалық лото 4000+680-3000= Жауабы: 1680 жылы-Тәуке хан билікке келген жыл Математикалық лото 4000/2-532= Жауабы: 1468 жылы-Әбілқайыр хан қайтыс болды Математикалық лото 728х2+9=728х2+10= Жауабы: 1465-1466 жылы-Қазақ хандығының құрылған жылы Математикалық лото 3400/2+11= Жауабы: 1711 жылы-Абылай ханның дүниеге келген жылы Математикалық лото 750*2+11 =
750*2+18 =
Жауабы: 1511-1518 жылдар-Қасым ханның билік еткен жылдары . Қасым ханның тұсындағы Қазақ хандығы16-17 ғғ. қазақ хандығы нығайып, оның шекарасы едәуір ұлғая түсті. Өз тұсында «жерді біріктіру» процесін жедел жүзеге асырып, көзге түскен хандардың бірі Жәнібектің ұлы Қасым.. Қасым ханның (1511-1523 жж.) тұсында қазақ хандығының саяси және экономикалық жағдайы нығая түсті. Ол билік құрған жылдары қазақ халқының қазіргі мекен тұрағы қалыптасты.Бірсыпыра қалалар қосылды, солтүстікте Қасым ханның қол астындағы қазақтардың жайлауы Ұлытаудан асты. Оңтүстік-шығыста оған Жетісудың көп бөлігі (Шу, Талас, Қаратал, Іле өлкелері) қарады. Қасым ханның тұсында Орта Азия,Еділ бойы, Сібірмен сауда және елшілік байланыс жасалды. Орыс мемлекетімен байланыс болды. Ұлы князь 3 Василий (1505-1533) билік құрған кездегі Мәскеу мемлекеті еді. Батыс Еуропа да қазақ хандығын осы кезде танып білді. Салқам Жәңгір — туған жылы белгісіз, 1652 жылы қайтыс болған. Есім ханның ұлы. Ол хан тағына Есім хан өлген соң отырды. Жәңгір ханбойы аласа, бірақмол денелі кісі екен. Сондықтан да халық оны "Салқам Жәңгір" атап кеткен. Оның тұсында Батыр қонтайшы басқарып отырған жоңғар-ойраттардың күшеюі байқалды. Олар Қазақ хандығына үздіксізшабуыл жасап тұрды.Жәңгір ханның билік еткен жылдары жоңғар феодалдарының қазақ жерін жаулап алуға жасаған үздіксіз жорықтар кезеңіне сай келеді. Кейбір мәліметтерге сәйкес, Жәңгір ханның ордасы Түркістанға таяу маңда орналасыпты. Жәңгір хан Бұхар хандығыменодақтастық келісімге келіп, жоңғар басқыншыларына қарсы күрес жүргізді. Сонымен бірге, ол қырғыздармен де осындай қарым-қатынас орнатуға ұмтылды. Мұның бәрі жоңғар шабуылынан қорғану мақсатынан туып еді. Дәл осы кезеңде қазақ хандығы менойрат жоңғарлары арасындағы қарулы қақтығыстар жиілей түсті. Екі жақтың басшылары көшіп-қонуға жайлы жерлер жәнеСырдария өзені бойындағы сауда орталықтары үшін күрес жүргізді. Сол кезеңдегі тарихи мәліметтер бойынша, Жәңгір хан тұсында қазақтар мен ойрат жоңғарлары арасында үш ірі шайқас болған:бірінші шайқас — 1635 жылыекіншісі — 1643-1644 жылдарыүшіншісі — 1652 жылы Есім ханның тұсында Қазақ хандығыЕсім хан (1598-1628 (1645) ж.ж. билік құрған) Шығайұлы Есім хан (1628-1645) – Қазақ хандығының ханы, Шығай ханның баласы, атақты Тәуекел ханның туған інісі. Есім хан туралы халық жадында сақталған аңыз -әңгімелер, дастан-жырлар көп. Оны халқы «Еңсегей бойлы ер Есім» деп ардақтайды.Есім хан билік басына ағасы Тәуекел өлгеннен кейін келді. Бұл кезде Қазақ хандығының шығысындағы жағдай Тәуекел тұсындағыдан әлдеқайда күрделене түскен еді. Мұнда ойрат тайпаларының бірігіу процесі жүріп жатты. Сондықтан ол көршілерінде болып жатқан жағдайды жіті қадағалап, олардың тайпалары арасындағы алауыздықты өз пайдасына шешуге ұмтылып бақты. Тәуке ханның тұсында Қазақ хандығы1680 ж. Жәңгірдің баласы Тәуке (1680-1718) хан болды. Оның тұсында «Жеті жарғы» деген заңдар жинапы құрастырылды. Жеті жарғы көшпелілердің ел билеу заңы болып табылады. Оның негізгі баптарының мазмұны: қанға қан алу, яғни біреудің кісісі өлтірілсе, оған ердің құнын төлеу (ер адамға 1000 қой, әйелге 500); ұрлық, қарақшылық, зорлық-зомбылыққа өлім жазасы кесіледі, жазаны ердің құнын төлеу арқылы жеңілдетуге болады; денеге зақым келтірсе, оған сәйкес құн төленеді (бас бармақ 100 қой, шынашақ 20 қой); егер әйел ерін өлтірсе өлім жазасына кесіледі (егер ағайындары кешірім жасаса, құн төлеумен ғана құтылады, мұндай қылмысты екіқабат әйел жасаса жазадан босатылады); төре мен қожаның құны қарашадан 7 есе артық төленеді; егер ері әйелін өлтірсе, әйел құнын төлейді. Хақназар ханның тұсындағы Қазақ хандығы16 ғ. 2 ж. әлсіреген хандықты біріктіруде Қасым ханның баласы Хақназар (1538-1580 жж.) өз үлесін қосты. Ноғай Ордасындағы алауыздықты сәтті пайдаланған ол, Жайық өзенінің сол жағындағы жерді қосып алды. Оның тұсында Жетісу мен Тянь-Шаньды басып алуды көздеген Моғол ханы Абд- Рашидке қарсы ұтымды күрес жүргізілді. Хақназар өзара тартыста өзбек ханы Абдулланы қолдау арқылы Сыр бойындағы қалаларды (Сауран, Түркістан) өзіне бағындырды. Оның Абдулламен байланысынан қорыққан Ташкенттің ұлыстық әміршісі Баба сұлтан жансыздары арқылы Хақназарды у беріп өлтірді. Білімдіден шыққан сөз,Талаптыға болсын кез “Қайталау - оқу анасы” Үйге тапсырма: Қазақ хандығы мен Жәнібек хандар туралы ойтолғау (эссе) жазу.Қазақ хандығының территориясын кескін картаға түсіру Оқушыларды бағалау № Оқушының аты – жөні Бағасы 1 Абильхамитова Ә 4 2 Азимбаев Ж 4 3 Барланов Ш 4 4 Жаманғараев А 4 5 Құлжан А 5 6 Қапсаметова Г 5 7 Умарова Г 5 8 Омарова Г 5 9 Өтеген Б 4 10 Рахматоллаева Ж 5 11 Райымкулова 4 12 Сайлауова М 5 13 Ералы С 4 14 Ілияс А 5
15 Тынысов Ж 16 Тұрғын Ұ 5 17 Талапова Ш. 5 18 Түгел Р. 5 19 Үмбетали А. 4