Степан Агбаанович Сарыг-оол — тыва чечен чогаалдын ундезилекчизи

Степан Агбаанович Сарыг-оол- тыва чечен чогаалдын ундезилекчизи.Ажылды кылган: Доржу Анита 9в класстын оореникчизи Удуртукчу башкы: Балган Саяна Маадыр-ооловна Степан Сарыг-оол 1908чылдын Ноюбрь 17де Овур Торгалыг чурттуг Тулуш Агбаан деп ядыы араттын ог-булезинге торуттунген.<<… Сес-тос харлыг бодум, чугле <туткууш>,маанакай эвес, а тараачын болгаш уруглар ажаакчызы мергежилдин тос дерин тозалдырзын амзаан мен…>>.Конгус душ бооп Шагааг-Арыг суурга ийи барба дуктун ужун чогаалчынын келгени.<< Мээн мурнумга бижик деп айтырыг Улуг-хем кожууннун нам хораалынга кирип алгаш,моол бижиктин ужуун коре бергенимден эгелээн…>><Чогаалчы дээрге чонунун коор караа, дыннаар кулаа, оларнын сеткил-чурээнин ыраажызы-дыр 20-ги вектин эгези 1934 чылЧечен чогаал болгумунун киржикчизи башкызы А.А.Пальбахтын даалгазын кууседип бижий-ле берген… <Эрге-шолээ биске турда> Улегерни бижип турар Улетпурчин улуг чонну,Уттеп,айтып сургап бергенУжуур менрген ЛенинниСайзыралды харап коорге,Саян даг дег,бедик болган,Саазынга чуруп аарга,Сайгылган дег,чырык болган.Аъттар-холдер семис турда,Артта-сында кадыр-ла чок.Эрге-шолээ бисте турда,Эртем-номда берге-ле чок… Шулукчу,философ,романтик Н.К.Станкевич: «Уран чуулде автор кижинин энергиязы монге болгаш олум чок» деп унелелди берген.Шынап-ла,кижинин катап-катап номчуксаазы келир,сагыш-сеткилди кезээде чырыдып,чылыдып,байырладып чоруур ховар чогаалчылар бар.Оларнын аразында Тыванын улустун чогаалчызы Степан Агбаанович Сарыг-оолдун ады кезээде арткан.Оон чылдагааны-чогаалчынын биске арттырып каан кайгамчыктыг чогаалдары. <<Ужар-хеме>>,<<Байлак чурттум>>,<<Аас-кежии>>, деп шулуктер парлаттынган.Созу С.Сарыг-оолдуу,Аялгазы В.Кок-оолдуу Ыры <<Байлак чуртум>>Ковей хемнер кедээзинден чуглуп баткаш,Хоглуг, омак, шимээн-дааштыг ырлап чыдар,Чойган,поштуг.мооруктерден эдектелгенЧодураалыг,делгем.улуг хемнер чедир,Торгу-маннык хээзи дег, каас чурттумТодуг чоруум сенде болгаш ынак-тыр мен. Хосталган,аас-кежиктин,найыралдын ундезини болур ленинизм темазынга тыва чогаалчыларнын: Б.Ховенмейнин«Дириглерден артык дириг»,С.Пюрбюнун «олум чок куш» дээш оон-даа оске чогаалдарындан номчуур бис. С.А.Сарыг-оол чонунун тоогузунде ол улуг болуушкуннарны «Совет Эвилелинин хамаатызы мен» (1945чыл), «Дуун болгаш богун», «Советтиг Тыва», «Элегестин чуруу»дээш оске-даа хамааты тура-сорук синген шулуктерни бижээн. Улуг совет куруненин Угбалышкы булезинде Хеймер,эргим дунма болган- Совет Тывам- аныяк Тывам, Социалистиг байлак Тывам. 1940 чылдар эгезинде Степан Сарыг-оолдун чогаалчы салым-чаяны улам кыптыгып турган. Очулга ажылынын ажыктыын база чогаалчыга уе коргузе берген. С.Сарыг-оол очулганы чорудуп тура, бирээде тыва чонну орус чогаал-биле таныштырар,ийиде очулга кылырга-ханы ооредилге деп чувени билген.М.Горькийнин «Макар Чудра», «Январь 9-зу», Совет Эвилелинин Ада-чуртунун Улуг дайынынын баштайгы хуннеринде-ле совет ырлар, шулуктерни утказын чиге дамчыдып очулдурган. Оон ангыда А.Пушкиннин, Ю.Лермантовтун,Н.А.Некрасовтун,Маяковскийнин,Джамбулдун шулуктерин болгаш шулуглелдерин, Крылатовтун басняларын,Чеховтун чечен чугааларын дээш оон-даа оске чогаалдарны очулдурган. Украин,моол,хакас,кыргыс,бурят,орус чогаалчыларынын очулга ажылын кылган. Чогаалчы «Мээн Чогаалдарым маадырларында херээжен кижилер элээн колдап турарын бодум эскерип чоруур мен» деп демдеглээн.Тыва чер,чурт темазы,ленинизм,партия,Ада-чурттун улуг дайыны,ынакшыл темаларынын аразында ава кижинин овур-хевири аажок делгем ажыттынып турарын шулуктеринден илден коску: «Ава», «Иелерге», «Херээжен», «Кыстын уну», «Авамнын ынак оглу» дээш оон-даа оске. ИелергеХолегелиг кара булут аяскан дегХорек сынмас мунгараашкын арлы бергенТайга сыннын чайгы каанда салгын-хадынТаптыг чоргаар хорек долдур тынган силер… 1989чыл. ип Улуу- биле четтирдивис коргенинер дээш!!!