презентация по казахскому языку на тему ?аз? ?дебиеті саба?ында сатылай кешенді талдауды? ма?ызы (10 класс)

Шарафеденов Арыстанбек РахымұлыҚаракөл орта мектебінің Қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғаліміҚазқ әдебиеті сабағында сатылай кешенді талдаудың маңызы ТАҚЫРЫП ӨЗЕКТІЛІГІ Сатылай кешенді талдау технологиясы қазірде бірнеше пәндерге енгізілген. Алғашқыда осы технология авторы Н.А.Оразақын осы технологияның ғылыми негізін жасап, қазақ тілі пәніне енгізді. Қазірде бұл технология математика, қазақстан тарихы, орыс тілі, география пәндерінде жемісті қолданылып, нәтижесін беріп келеді. Соңғы бірнеше жылдықта тілші мұғалімдер тарапынан қазақ әдебиеті пәніне де сатылай кешенді талдау үлгісін ұсыну қолға алынып келеді. Осы талдау үлгісіндегі мындай мәселелер назарыма ілікті:Прозалық шығармаларда образдық және көркемдік әдісіне қарай талдаудың қалыс қалуы.Теориялық ұғымдардағы кейбір ережелердің жалпылама берілуі, нақтыланбауы. Мысалы: «Тақырып - өнер туындысының іргетасы» дегеннен гөрі, «Тақырып – шығармада көтерілетін басты мәселе» десек ғылыми әрі нақты болар еді.Әдеби жанр түрлері: проза, поэзия, драма түрлері көрсетілмеген.Роман түрлері: трилогия, диалогия, эпопея түрлері берілмеуі.Өлең құрылысына қатысты буын, бунақ, шумақ, тармақ, ұйқас әр түрлі сатыларда берілуі, бір сатыға жинақталмауы.Сатылай кешенді талдау жасау кезіндегі айтылымындағы өзгешелік. Бұл жоба оқушыларға әдеби материалды толық талдауға мүмкіндік беретіндіктен тақырып өзектілігі осымен айқындалмақ.Сонымен бірге, берілген теориялық ұғымдар оқушыларға талдау кезінде пайдаланылатын көмекші құрал болмақ. ЖҰМЫС МАҚСАТЫ МЕН МІНДЕТІ:Зерттеудің мақсат – міндеттері:1.Оқушылардың талдау барысында қызығушылығын оятып, шығарманың өзіндік ерекшелігін тануға үйрету.2.Өз бетінше түсінуіне,жасалған талдаудағы әр материалды дәлелдей білуге үйрету.3. Ғылыми тілде сөйлеуге дағдаландыру.4. Ана тілі құдіреті, ұлтының сөз өнерінің биіктігіне көз жеткізу.5. Шығарманың мазмұнын, идеясын, маңызын түсінуге жетелеу.6.Қазақ әдебиетіне қатысты барлық теориялық ұғымдарды меңгерту. ЗЕРТТЕУ НЫСАНЫ:Зерттеу нысаны ретінде ауыз әдебиеті үлгілері, бірнеше прозалық және поэзиялық шығармалар алынды. ТАҚЫРЫПТЫҢ ЗЕРТТЕЛУІӘдеби материалдарды сатылай кешенді талдау тақырыбына Н.А.Оразақынқызы «Сатылай кешенді талдау технологиясының ғылыми-әдістемелік негіздері» ғылыми еңбегіндегі мәлімет пен К.Ә. Әбдірайымова, Ж.Ниязқұлованың «Әдеби материалдарды сатылай комплексті талдау» тақырыбындағы мақаласынан өзге дүниеге кезікпедім. ЖҰМЫС ЖАҢАЛЫҒЫЖұмыс жаңалығы оқушыларға және мұғалімдерге тұрақталған үлгідегі, жан-жақты, барлық әдебиет пәніне қатысты теориялық ұғымдарды қамти алатын талдау үлгісін ұсынуымен айқындалады. ЖҰМЫСТЫҢ ПРАКТИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ТЕОРИЯЛЫҚ МАҢЫЗЫ Жұмыс нәтижелерін қазақ тілі мен әдебиеті пән мұғалімдеріне, мектеп оқушыларына көмекші құрал ретінде ұсынуға болады.  ЖҰМЫС ҚҰРЫЛЫМЫЖұмыс кіріспеден, 3 бөлімнен, талдау үлгілерінен, тест жұмысынан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ ТЕОРИЯСЫ Тақырып - әдеби шығармада сөз болатын басты мәселе, шығарманың негізгі арқауы, айтылатын жағдайдың басты бағдары.Идея-жазушының шығарма арқылы айтқысы келген ойы, беретін бағасы. ауызша тарағаауызша тараған, авторы белгісіз, халықтық көркем әдеби туындылар., авторы белгісіз, халықтық көркем әдеби туындылар.Ауыз әдебиеті Тұрмыс-салт жырларыЖар-жарСалт жырларыҚоштасуСыңсуТұсаукесер жыры Бесік жырыЕстіртуЖоқтау1БатаКөңіл айту ЖұбатуБеташарТеріс бата Ақ бата Арнайы бата Алғыс бата ауызша тараған, авторы белгісіз, халықтық көркем әдеби туындылар.Ауыз әдебиеті 3. Наурыз жырларыҚамбар атағаШопанатағаШекшек атағаЖан-жануарлар туралы ертегілерОйсылқарағаЗеңгібабаға  Шыншыл ертегіҚиял-ғажайып ертегі4. Ертегілер2. Төрт түлік малға байланысты жырлар ауызша тараған, авторы белгісіз, халықтық көркем әдеби туындылар.Ауыз әдебиеті 6. Шешендік сөздер9. Айтыс 7. Батырлар жырыБәдік айтысЖар-жар8. Ғашықтар жырыҚыз бен жігіт айтысы Шешендік арнауЖер дауы Шешендік дау5. Аңыздар Жесір дауы Құн дауы Мал дауы Ар дауы Шешендік толғау Ақындар айтысыЖұмбақ айтысҚайым айтысӨлі мен тірі айтысыЖан-жануарлардың айтысы ШЫҒАРМАНЫҢ ЖАНРЛЫҚ СИПАТЫІІ. ПОЭЗИЯІ. ПРОЗА (эпос)ІІІ. ДРАМАШағын көлемдіДИЛОГИЯ РОМАННЫҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖАҒДАЙЫКең көлемдіОрта көлемдіМИФЕРТЕГІПОВЕСТЬРОМАННОВЕЛЛАОЧЕРКПОЭМААҢЫЗМЫСАЛӘҢГІМЕПСИХОЛОГИЯЛЫҚҒАЖАЙЫП ОҚИҒАЛАРЭПОПЕЯТРИЛОГИЯАВАНТЮРЛІК ДЕТЕКТИВҒЫЛЫМИ ҚИЯЛИПЕДАГОГИКАЛЫҚТҰРМЫСТЫҚТАРИХИ ШЫҒАРМАНЫҢ ЖАНРЛЫҚ СИПАТЫІІ. ПОЭЗИЯ (ЛИРИКА)І. ПРОЗА (эпос)ІІІ. ДРАМАЛИРИКАРОМАНСБАЛЛАДАЭЛЕГИЯМАХАББАТ ЛИРИКАСЫСАЯСИ АЗАМАТТЫҚ ЛЕРИКАТАБИҒАТ ЛЕРИКАСЫКӨҢІЛ КҮЙ ЛЕРИКАСЫФИЛОСОФИЯЛЫҚ ЛЕРИКАДРАМАТРАГЕДИЯКОМЕДИЯ ӨЛЕҢ ҚҰРЫЛЫСЫV. ҰЙҚАСІV. БУЫНІІІ. БУНАҚІІ. ТАРМАҚІ. ШУМАҚҚАРА ӨЛЕҢЕРКІН ҰЙҚАСШҰБЫРТПАЛЫ ҰЙҚАСШАЛЫС ҰЙҚАСЕГІЗ ҰЙҚАСКЕЗЕКТІ ҰЙҚАС АРАЛАС ҰЙҚАС ӨЛЕҢ ҚҰРЫЛЫСЫТармақШумақӨлең –сөздің патшасы, сөз сарасы, Қиыннан қиыстырар ер данасы, Тілге жеңіл, жүрекке жылы тиіп, Теп-тегіс, жұмыр келсін айналасы 11 БУЫНДЫҚӨлең //–сөздің патшасы, //сөз сарасы, Қиыннан //қиыстырар //ер данасы, Тілге жеңіл,// жүрекке// жылы тиіп, Теп-тегіс, //жұмыр келсін //айналасы 3 БУНАҚӨ-лең –сөз-дің пат-ша-сы, сөз са-ра-сы, Қи-ын-нан қи-ыс-ты-рар ер да-на-сы, Тіл-ге же-ңіл, жү-рек-ке жы-лы ти-іп, Теп-те-гіс, жұ-мыр кел-сін ай-на-ла-сы1 ШУМАҚ2765843 ӘДЕБИ - ТЕОРИЯЛЫҚ ҰҒЫМДАРСИНЕКДОХКЕЙІПТЕУМЕТОНИМИЯМЕТАФИЗИКАТЕҢЕУЭПИТЕТАЛЛЕГОРИЯСИМВОЛГИПЕРБОЛАСАРКАЗМИРОНИЯ ЛИТОТААЛЛИТЕРАЦИЯАССОНАНС ӘДЕБИ - ТЕОРИЯЛЫҚ ҰҒЫМДАРАРНАУЭЛЕПСИСИНВЕРЦИЯГРАДАЦИЯҚАЙТАЛАУАНТИТЕЗАПАРАЛЛЕЛИЗМЖАРЛАЙ АРНАУАНАФОРАЛЫҚСҰРАЙ АРНАУЭПИФОРАЛЫҚЕСЕП ҚАЙТАЛАУ ЖАЙ ҚАЙТАЛАУ ОБРАЗ ЖАСАУ ТӘСІЛДЕРІЖАЛПЫ ЖАСАУ ТӘСІЛІӘДЕБИ ТЕГІКӨРКЕМ ӘДІСІРЕАЛИСТІКОБРАЗ ЖАСАУ ТӘСІЛІЭПИКАЛЫҚЮМОРЛЫҚСАТИРАЛЫҚРОМАНТИКАЛЫҚМІНЕЗДЕУФАНТАСТИКАЛЫҚДРАМАЛЫҚГЕРОЙЛЫҚПОРТРЕТТРАГЕДИЯЛЫҚЛИРИКАЛЫҚ ПЕЙЗАЖМОНОЛОГКӨРКЕМДІК ӘДІСБАЯНДАУСУРЕТТЕУДИАЛОГжай баяндап емес, құбылысты көзге елестетіп, сөзбен өрнектеу.кейіпкердің жан толғанысы, ішкі жай күйін көрсетуде қолданылатын тәсіл, яғни, өз-өзімен сырласуы.сұхбат, екі адамның ауызекі сөйлесуінен көрінетін көркемдік тәсіл.бірнеше адамның сөйлесуінен көрінетін әдіс.әдеби шығармадағы жаратылыстың, табиғаттың көркем бейнесі.ПОЛИЛОГӘдеби шығарманың оқиғасын желілі түрде көркемдеп әңгімелеу. Ауыз әдебиеті үлгілерін талдау үлгісіІ Әдебиет түріІІ Авторы ІІІ Ауыз әдебиеті түрі (жанры)1.Тұрмыс-салт жырлары 1.1 Салт жырлары 1.1.1 Бесік жыры 1.1.2 Тұсаукесер жыры 1.1.3 Жар-жар 1.1.4 Қоштасу1.1.5 Сыңсу 1.1.6 Беташар1.1.7 Жоқтау 1.1.8 Естірту1.1.9 Көңіл айту 1.1.10 Жұбату 1.1.11Бата1. Ақ бата .2.Алғыс бата3. Арнайы бата 4. Теріс бата1.1.12 Тойбастар 1.2 Төрт түлік малға байланысты жырлар 1.2.1 Шопанатаға .1.2.2 Зеңгібабаға 1.2.3 Ойсылқараға 1.2.4 Қамбар атаға 1.2.5 Шекшек атаға 2. Наурыз жырлары 3.Мақал-мәтелдер 4.Ертегілер4.1 Қиял-ғажайып ертегі 4.2 Шыншыл ертегі 4.3 Жан-жануарлар туралы ертегілер 5. Аңыз 6.Шешендік сөздерс6.1 Шешендік дау 6.1.1 Жер дауы-6.1.2 Жесір дауы 6.1.3 Құн дауы 6.1.4 Мал дауы6.1.5 Ар дауы 6.2 Шешендік толғау 6.3 Шешендік арнау І Әдебиет түрі: Ауыз әдебиеті, себебі ауызша тараған, авторы белгісіз, халықтық көркем әдеби туындыІІ Ауыз әдебиет түрі: Тұрмыс-салт жыры, себебі халықтың күнделікті тұрмысында, яғни әр түрлі салт, әдет-ғұрып, наным-сеніміне байланысты туған өлең-жыр.Бесік жыры, себебі жаңа туған баланы бесікке бөлегеннен кейін қуаныш үстінде айтылатын жыр.ІІІ Тақырыбы: Нәрестені бесікке бөлеу, себебі әдеби шығармада сөз болатын басты мәселе – бесікке бөлеу дәстүріІҮ Идеясы: Өміріне ақ жол тілеу, жақсылыққа ырым ету, себебі халықтың мұндағы мақсаты –осы.Ү Көркемдік ерекшелігі: ТропАқ бесік, айыр қалпақ, түрлі ою- эпитет, себебі заттың, құбылыстың айрықша сипатын, сапасын анықтайтын суретті сөз Фигура:1.Арнау , жарлай арнау- көпшілікпен, жеке адаммен, қауыммен жария кеңесуі 2.Қайталау, эпифоралық қайталау, себебі «болар ма екенсің?» тіркесі әр ой ағымының соңында қолданылып тұр.ҮІ Өлең құрылысы:1 шумақты, себебі 1 синтаксистік тұтас ой бар.11 тармақты, себебі 1 шумақта 11 өлең жолы бар.2 бунақты, себебі әр тармақта 2 дауыс ырғағымен бөліну бар.7-8 буынды, себебі әр тармақ 7-8 буыннан тұр 5. Аралас ұйқас (а,а, б,в,б,в,б,б,в,б,б,в), себебі ұйқасуы аралас келетін ұйқас түрі БЕСІК ЖЫРЫ Әдебиет түрі: Ауыз әдебиетіІІ Ауыз әдебиет түрі: Шешендік сөз, шешендік арнау.ІІІ Тақырыбы: Қайғы мен қайрат ІҮ Идеясы: Айғанымға тоқтау айту Ү Көркемдік ерекшелігі: Троп1.Метафора: қайрат-қыран, қайғы-жылан2. Кейіптеу: қайғыға тізгін бермейтін, өзекті шағып өртейтін.Фигура:1.Арнау, жарлай арнау2.Қайталау, эпифоралық қайталау (бар)ҮІ Өлең құрылысы1 шумақты, себебі 1 синтаксистік тұтас ой бар.10 тармақты, себебі 1 шумақта 10 өлең жолы бар.2 бунақты, себебі әр тармақта 2 дауыс ырғағымен бөліну бар.7-8 буынды, себебі әр тармақ 7-8 буыннан тұр5 Аралас ұйқас (а,б,а,б, в,б,в,б, г,ғ)Байдалы бидің Айғанымға айтқаны І Әдебиет түрі: жазба әдебиеті ІІАвторы: М.Әуезов – ұлы жазушы, әдебиет сыншысы әрі зерттеушісі, драматург, «Абайтану» ғылымының негізін салушы, қоғам қайраткері...ІІІ Жанры: Проза, эпос, роман-эпопеяІҮ Тақырып: Ән құдіретіҮ Идея: Халқытың ұлттық ән өнеріне, өнерпаздарға құрмет.ҮІ Образдық талдау: Абай мен Біржан образы 1.Көркем әдіс тұрғысынан: Реалистік образ2.Әдеби тегі жағынан Эпостық образ.3. Жалпы жасалу тәсілі: Геройлық образ,4.Көркемдік әдіс жағынан: Портет: Керімбала .Шошақтау боп біткен үлкен қой көзді, ал қызыл жүзді, қалың шашты Керімбалада саналы қайрат, ұстамды сырлы салмақ бар, сонысымен әрі сәнді, әрі өзгеше сұлу.Үмітей. Бір туған айдай, қылдай нәзік... Соны кәмшат бөрік, алтын сырғалы, ең сәнді киімді сұлу қыз айтты да, жүзіндегі әншейіндегі, жұқалау қызылынан айырылып, аппақ тартты. Оң жақ бетіндегі әдемі қап-қара меңі айқындалып барып тоқтады.ҮІІІ Көркемдік әдіс1.Баяндау 2. Диалог 3.. Полилог М.Әуезов «Біржан сал Абай ауылында» («Абай жолы роман-эпопеясынан үзінді», жазылым бойынша талдау) НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!!!!