Етістік.Дара ж?не к?рделі етістік(5-сынып)

Етістік
Сабақтың мақсаты:Ақпараттық:бастауыштағы білімдерін пайдалана отырып,етістіктің түрлерін меңгерту,Коммуникативтік:Сабақтан алған білімдерін ауызша жүзеге асыру.Проблемалық:Оқушылардың ауызша және жазбаша тілдерін дамыту,шығармашылық қабілеттерін жетілдіру.

Етістік дегеніміз-заттың іс-қимылын білдіретін сөз табы.Етістік мынандай сұрақтарға жауап береді:не істеді?не қылды?қайтті? Етістік ДараКүрделі ТүрлеріЖұрнақтар Дара етістік-құрылымына қарай түбір етістіктер және жұрнақ арқылы жасалған туынды етістіктер деп екі топқа жіктеледі.Мысалы:ек,жек,оқы,жаз,кел,аяқта,баста,қолда,арала,сабала,сүйреле,шапқыла. т.б. Күрделі етістік дегеніміз-бір немесе бірнеше сөйлемнен тұратын етістіктің түрі.Мысалы: ''жәрдем ет, ән сал, үлгі қыл, қабыл ал'' т. б. Етістіктің түрлері Негізгі етістік: оқы, кел, алТуынды етістік: келмес, алмасКөмекші етістік: алып тұр, келе жатырБолымды етістік: бар, кел, алБолымсыз етістік: барма , келме, алмаДара етістік : жаз, айт, сүртКүрделі етістік: барып кел , айтып кел. Туынды етістіктер басқа сөз таптарынан (есімдер мен еліктеуіш сөздерден) белгілі жұрнақтар арқылы жасалады, ол жұрнақтар мыналар:1) - ла, - ле, - да, - де, - та, - те: шеге - ле, таза - ла, тіс - те, бас - та, т. б.2) - а, - е: ойн - а, бос - а, түн - е, т. б.3) - ай, - ей, - й: мол - ай, аз - ай, көб - ей, қара - й, т. б.4) - ар, - ер, - р: ағ - ар, көг - ер, қысқа - р, т. б.5) - ғар, - гер, - қар, - кер: бас - қар, ес - кер, тең - гер, т. б.6) - ық, - ік, - қ, - к: кеш - ік, зар - ық, бір - ік, т. б.7) - ыра, - іре,: жарқ - ыра, желб - іре, т. б. Етістіктің шақтары Осы шақ - п,- ып,- іп, - а,- е,- й, (- мын)Келер шақ - а,- е,- й, (-мін)Өткен шақ - ды,- ді, ты,- ті,(- м) Тапсырмалар 1.Айнұр әдемі көйлек киді. 2.Туристер әдемі табиғатты тамашалады. 3.Ол әдемі биледі. 4.Айша өзіне әдемі көйлек тікті. 5.Әсем керемет билейді. Жұмбақ шешу “Ой қозғау” стратегиясы.Сөз табының ең басында тұрамынБілесіңдер Кім? Не? деген сұрағымСөйлемде ой иесі боламынЕтістікпен көркейемін толамын(Зат есім) Көру диктантыАрдақтайтын АстанамМәртебелі бас қалам.Көркейе бер күн сайын,Алға қарай бас қадам!Тапсырма: етістіктерді табу. Берілген суреттерді кім? не? және жекеше,көпше түрге айналдырып жазу   Мысалы: бар ( -ып) + (-ты) Бейне (тас, қас, бас) + ( па, қа, ке) Әкім (ші, ке, ға) + (лық, лік, дық, тік) Тұрақ (сыз, ғыз, қыз ) + ( дық, дік, тық, тік) Сенім (ғар, гер, қар, кер ) + ( лік, лық, дық, дік ) Мейірім (ді, ты, ті ) + ( лық, лік, тық, тік ) Айқын ( да, де, та, те ) + ( ма, ме, ба, бе ) Салтанат (ды, ді, ты, ті ) + (лық, лік, тық, дік ) Шығарма (шы, ші, қы, кі ) + ( лық, лік, тық, тік ) Тұжырым ( да, де, та, те) + (ма, ме, ба, бе)Берілген мысалды басшылыққа ала отырып, түбір сөзге қажетті жұрнақ пен жалғауды жалғаңыз 1) Тіліңмен .................... , біліммен ...................... 2) Талапты ерге нұр ................. 3) Ел үмітін ер .....................Ер атағын ел .................... 4) Аңдамай ................. ауырмай өледі. 5) Жаманға сырыңды ......................Сырыңды айтсаң да, шыныңды .................. 6) Ерте .................  жігіттің ырысы артық,Ерте .................. әйелдің бір ісі артық  «Тапқыр». Мақсаты: Интерактивті тақта берілген мақалдарды етістіктермен толықтырыңдар. (8 мин) «Баламалы тест». 1) Қимыл іс-әрекетті білдіретін сөз табы – етістік2) «Жүгіріп кіріп келді» құрамына қарай – күрделі.3) Ғылым таппай мақтанба,Орын таппай баптанба...   Өлең жолдарындағы етістік сөздер болымды етістік категориясынан ба?4) Сабақты етістік табыс септігін қажет ете ме ?5) –ын, -ін, -н ортақ етістіктің жұрнағы ма ?6) «Уәдені бұзу – ұяны бұзумен тең» деген  мақалдағы «бұзумен» сөзі тұйық етістіктің септелуі арқылы жасалған ба?  Сөйлемдерді көшіріп жазып, қарамен жазылған сөздерге сұрақ қою.1. Қанат кітап оқыды. 2. Айзада ағасына хат жазды. 3. Назеркенің апасы Астанада тұрады. 4. Көкөніс сулы жерде жақсы өседі.Оқыды, жазды - не істеді?Тұрады, өседі - не істейді? Кубизм стратегиясы:Оқушыларға куб лақтырылады. Ол кубтың беттерінде сұрақтармен тапсырмалары бар.А - етістік дегеніміз не?В - етістік қандай сұрақтарға жауап береді?С - етістіктерге мысал келтірД - оқыды сөзін қатыстырып сөйлем құраЕ - жануарлардың дауысын келтірК - табиғаттағы дауыстарды келтір Үйге тапсырма:133-жаттығу Сау болыңыздар!