Наадн Ухатнр (Игра Умники и умницы)

Күцәҗəхнь: Элст балһсна Б.Б.Городовиковин нертə 18-гч тойгта дундын школын хальмг келнə багш Лиджиева Ирина Лиджиевна. Орлцҗахнь: 6-гч классин сурһульчнр.«УХАТНР» НААДН

Эпиграф: Ах байн – ухан, Адг байн – мал.Күсл: хальмг улсин амн үгин зөөр, авъясмуд, дассн бичәчнрин үүдәврмүд давтлhн.


Түрүләд шүүлһнә кем давх. Багшин өгсн сурврмудт чикәр хәрү өгсн сурһульчнр орденәр ачлгдх. Олн орден авсн һурвн сурһульч хойрдгч кемд орх. Эдниг агонистнр гинә. Наадкснь теоретики болад, ормасн сурврмудин хәрүһинь өгч чадҗана.Ноһан хаалһар йовх сурһульч хойр дәкҗ эндүрҗ чадх. Шар хаалһар йовх сурһульч нег дәкҗ эндүрҗ чадх. Улан хаалһар йовх сурһульч эндүрх зөв уга.Хойрдгч кемин сурһульчнр хәрү эс өгхлә, теоретикүд дундас түрүн һаран өргснь хәрү өгх. Чик хәрү болхла, орден авх. Кен чик хәрү өгәд, хаалһарн шулуһар йовна, тер диилвр бәрх.Наадна некврмүд:

Ямаран цецг ХальмгТаңһчин тугд орна? Хувцн биш, зуг уята, күн биш,зуг келтә. Кезә өдр эклҗ утдна, сө ахрдна. Хальмгуд байрин өдрмүдлә ямаран цә чанна? Эцкин эгч кен болх танд? Шүүлһнә кем.


Кен «Тодо бичг» тогтала? Хальмг Таңһчд кедү район бәәнә?Улан дегтрт ямаран теегин цецг орна? Элстд түрүн болҗ кен бәәршлсмн? «Келн, келн, келн, кен чамаг заясм, ...» - гиҗ кен бичсмн? Шүүлһнә кем.


Хальмг улс кезәнә ямаран герт бәәдг бәәҗ? Ямаран теегин аң монцхр хамрта, ут көлтә, шовһр өвртә? Күн ахта, …Мөрнә бичкн төлинь келтн. Алфавитд ямаран хальмг үзгүд орна? Шүүлһнә кем.


«Кезәнә бәәҗ. Кер һалзн хуцта Кеедә гидг өвгн бәәҗ. Эн угатя өвгн һанцхн һалзн хуцан унад, хааһарнь цокад һавшулад, һуярнь цокад һавшулад һарад йовна. Зуурнь нег юмн харһна…». Кеедә өвгн ю олҗ авна? Хойрдгч кем.
«Кезәнә бәәҗ. Шарлҗн деер суудг шар богшада бәәҗ. Йиртмҗ мини гиһәд, чашкурдад санамр суусн богшадаг генткн шарлҗн хатхна. Бийән дөөглҗәнә гиһәд, богшада доран өсрңнәд, уурнь күрәд, нег мөсләд, шарлҗиг уга кех итклтә нөкд хәәнә. …» Шар богшада кенәс, юунас нөкд сурна? Хойрдгч кем.
Окн Теңгрин аршанд күрттн» гиҗ ямаран хальмг байрин йөрәлд келгднә? Хойрдгч кем.
«Герт мөөрсн туһлын дуунас герин шуһуд кевтсн баахн күүкн серәд босв. Икәрнь тәвсн бийнь күүкн – арвн долата. Чирәнь йир цевр, хойр халхаснь улан альмна өңг һарад бәәнә. Хойр төгрг нүднь нүүрсн мет хар, шумр мет герлтә, һолынь дахулад гүрсн сәәхн ут хар күклнь нурһинь цокад шавшна. Күүкнә нернь – Цаһан. …» Цаһана өрк-бүлд кедү күн болн кен бәәнә? Хойрдгч кем.
«Буур җил һарч, ботхн җил орҗ» гиҗ ямаран хальмг байрин йөрәлд келгднә? Хойрдгч кем.
«Бадм, тер күлтин хавтхд цаасн бәәнә. Терүг бааҗа ирсн цагт өг, - гиҗ Боря нанд келәд, усн-цасн уульв. …» Ямаран һурвн зург Борян хавтхд бәәҗ? Хойрдгч кем.
«Ик удан болсн уга. Гелң номан төгсәв. Умшчасн җодван һурвн зүсн торһн хадгар ораһад, Батаг дуудҗ авад, орацаснь бәрүлҗәһәд, чаңһар ораһад, Батад әдс өгәд, җодван хурав.» Гелң Батад ямаран элгн бәәҗ? Хойрдгч кем.
«Аав, юунд зовад саначрхад бәәнәт? – гиҗ Заран көвүнь сурна. «Хаанд эркн һурвн берк таслх зарһ орҗ ирсиг хан нанд даалһна, би түүг кеҗ ядад зовҗанав, - болна. «Я-я, аав, юн гидг юмнд зовҗахмбт? Би хаһлҗ чадхв, - болна. …» Зарһч көвүн кедү наста бәәҗ? Хойрдгч кем.
Орчлңд юн хурдмб? Хойрдгч кем.
Байрта харhий!