презентация по казахскому языку (10 класс)

Қазақтың ұлттық тағамдары Ас – адамның арқауы Жаңа сөздер ұлттық дастарқанқазы-қарта, жал-жаяқаймақсүзбеқұртнанбата беруқазақтың қанынданациональная кухнялакомые куски конинысметанатворог сушеный молочный продуктздесь: тестоблагословить в крови у казахов







Синоним Нәрсебұйым дүниемүлікжасау жиһазЗатТамақАстағамырыснесібедәм-тұзас-суҚартҚарияегдекәрікексежасамысмосқалСыйлауҚұрметтеуқадірлеуқастерлеуәспеттеуҚонақмейман













Антоним Қарт Омоним Бас Полисемия Бас жас зат есім етістік судың басы (бұлақ)таудың басы (шың)сөздің басы (сәлем)


национальная кухнялакомые куски конинысметанатворогздесь: тестоблагословить в крови у казахов сушеный молочный продукт ұлттық дастарқансүзбеқұртнанбата беруқазақтың қанындақазы-қарта, жал-жаяқаймақ



Қамырды оқтаумен әбден жұқарғанша ысып майға пісіреді. Жұқа, жұмсақ әрі майлы болып піседі. Шелпекті көбінесе, айт күндерінде, әруақты еске алғанда. Құдайы бергенде пісіреді. Әр жұмада ата-бабалар әруағына арнап пісіріп, дұға оқып отырған жөн.Шелпек Құймақ Ұнға жұмыртқа, қант, май, сүт қосып, сұға араластырып сұйық күйінде қазан сияқты ыдысқа майға пісіреді. Қазанға сұйық күйінде құйылатындықтан ол жұқа әрі дөңгелек үлгіде пісіп шығады. Тілге тәтті, тіске жұмсақ бұл дәм қарттар мен балалардың сүйікті асы. Қонақ келгенде дастарқанға да қойылады. Тез піседі, суытпай, жылы күйінде жесе өте сіңімді әрі дәмді болады. Бауырсақ Бауырсақ халықтың тым ертеден келе жатқан кәделі ұлттық тағамы. Бидай ұнын ашытып барып ұзынша немесе домалақ үлгіде дайындап майға қайнатып пісіреді. Бұл басқа нан тағамдарына қарағанда дәмді әрі көп сақталады, ауа жеткілікті болса көгермейді. Қатып қалғанымен де сүтке, шайға салып жесе дәмі өзгермейді. Қазақ дастарқанының ажары. Әр адам оны сүйісіне жейді. СүтСүт тағамдары денсаулыққа да пайдалы және қоректік қасиеті де мол. Қымыз Қымыз – халқымыздың бірнеше ғасырлар бойы үздіксіз пайданалып келе жатқан ұлттық тағамы. Ол тек тағам емес, сонымен қатар халықтың қасиетін, дәулетін, салтанатын, байлығын, мырзалығын дастарқан берекесін білдіретін ырыс белгісі.Алғашқы қымызды үй иесі өзі ішпейді, дәстүр бойынша үлкендерін шақырып, ауыз тигізіп, батасын алады. Мұны «қымызмұрындық» дейді.Қымыз – әрі сусын , әрі тағам, дертке шипа, жанға қуат. Дәулетті адамдар қымызды жазда да, қыста да ішіп отырған. Қымыз ыдыстары да бөлек ұсталып, оны қымыз шара, қымыз аяқ, қымыз ожау деп қастерлеп айтады. Шұбат Шұбат түйе сүтінен жасалады. Екі-үш күндік шұбат ең жақсы, сапалы шұбат деп есептеледі. Қазақтар түйе сүтіне сиыр, қой сүтін қосып қатық, сүзбе, құрт, ежігей дайындайды. Шұбат та қымыз сияқты ашытылып, тері, ағаш, қыш ыдыстарға құйылып сақталады, пісіледі. Құрт Құрт- қой, сиыр сүтінен жасалады. Құрт жасау үшін ашыған сүтті ағаш кеспекке құйып бірнеше күн іркіт жиналады.Оны үлкен қазанға құйып қайнату кезінде іркіт қоюланып,ақ, ақсары болады. Домалақ, ұзынша етіп құрт жасайды. Құрттың дәмі ашы болғанмен жеуге сүйкімді тағам. Құрт қазақтың бірнеше ғасыр бойы ішіп-жеп келе жатқан ұлттық азығы,кәделі асы, өте тоқ тағам. Ірімшік Ірімшіктің қой мен ешкі сүтінен жасалғандары өте құнды әрі құнарлы болады, тіс батпайтын қатты болмайды.Ірімшіктің екі түрі болады: ақ ірімшік, қызыл ірімшік.Ақ ірімшік іріген сәтте тез түсіріп алады да ыстық күйінде сары май салып,қарттар мен балаларға береді.Қызыл ірімшік әбдең қызарып, түзілгенше қайната береді. Сары май Халық дастарқанынан өмірі үзілмей келе жатқан қасиетті әрі қастерлейтін сыйлы тағамы – кәдімгі сары май. Оның тағамдық құнары мен қуаты да өте жоғары. Оны қысы, жазы бірдей қорек етеді. Қонаққа май қою да қазақ үйінің қатардағы отбасы екенін көрсетеді. Қарынды қуанышты сәттерде яғни бала туғанда, оразада, тойда, құрметті қонақтар, аяулы ағайындар келгенде әдейі бастайды «қарын бастадым», деп мақтанышпен айтады. БесбармақҚазақ халқының құрметті асының бірі. Сыйлы қонақтарға, алыстан арнайы келген құрметті кісілерге бас тарту оларды қадір тұтудың белгісі. Басты қонақтарға ұсынғанда табаққа салып, тұмсық жағымен апарады. Қонақ қанша құрметті, жасы үлкен кісі болса да, әкесі бар болса, ол бас ұстамайды. «Бас ұстаса әкесі өліп қалады» деген ырым бар қазақ халқында. Бас тарту Қуырдақ соғыммен бірге жасалатын кәделі де дәмді тағам. Оны дайындау да оңай әрі тез піседі. Жас етті кейде қаймаққа да қуырады. Мұны «Бал қуырдақ » дейді. Жас қуырдаққа әбден тойған соғымшылар, ауылдас үлкен-кішілер де риза болады. Қуырдақ Қарын бөртпе Аты айтып тұрғанындай қарынға салынып пісіретін ұлттық тағам. Оны дайындау үшін жас ет туралады, сүйектері ұсақталып шабылады. Сосын айналдырылған қарынға тұз, бұрыш, жуа қосылып, аузын мықтап буады да қазанға салып, суға қайнатады. Оның дәмі қазанға асқан еттей емес, дәмді, хош иісті әрі жұмсақ болады. Қазан Халық жай ғана емес қазан демей оны “қара қазан” деп қастереп айтады. Ол темірден жасалады.Қазақ дастарқанына түсетін тағамдардын барлығы да ең алдымен осы қазаннан өтеді. Ең үлкені он екі қарыс қара қазан немесе тай қазан дейді. Қымыз құюға арналған, ел ішінде кең таралған кәделі ыдыстың бірі. Ол жылқы терісінен жасалады.Сабаның үлкен, кішісі де болады. Оның астына қою үшін ағаштан сәкі жасалады да оны саба аяқ немесе саба орындық деп атайды. Бұрын кімнің сабасы үлкен болса, сол “бай, мырза” деген атақ алады.Саба Сусын құюға арналған тері ыдыстың местен кішірегін “торсық” деп айтады. Бұл да қымыз,айран сияқты сусын құюға, алып жүруге ыңғайлы ыдыс.Ердің қасына немесе қанжығаға байлай салады. Торсық Келі – тарыны ақтауға арналған құрал. Жуан әрі қатты тұтас ағаштан үңгіп жасайды. Орнықты болуы үшін түп жағын қалың қалдырады. Түбінен жоғары 10-15 сантиметрдей жерінен бунақтап ойып, жоғарғы жағын қиғаштап сәл жіңішкертіп бел жасайды. Келінің биіктігі 70-80, диаметрі 30 сантиметрдей болады.Келі Зерен қымыз , шұбат құятын қадірлі ыдыс. Жиегінен, бүйірінен ойып, сәнді ою өрнек жасылады.Орнықты болу үшін жалпақ, шығынқы түбі болады.Зерен Шара- қымыз құюға арналған ыдыс. Кей жерлерде тегене деп те атайды. Қымызды дастарқанға апарғанда сабадан осы шараға құйып апарады. Оның ішіне 10-15 литр қымыз сияды. Шараны емен, қайың сияқты қатты, кепкен ағаштардан ойып жасайды. Оның іші шұңғыл, өзі дөңгелек, жиегі тік болып келеді.Шара Табақ ет салынып тартылатын ағаш ыдыс. Үлкендерін сыйлы адамдарға бас табақ ретінде тартады. Мұны емен, қайың сияқты кепкен қатты ағаштардан жасайды. Іші шұңғылдау, жалпақ ернеулі, жиекті,ағашы қалыңдау болып келеді.Табақ Шарадағы қымызды сапыру, аяққа құю үшін ожау керек. Оны әсемдеп, өрнекпен, ұзын сапты етіп тұтас ағаштан ойын жасайды. Сабын қолға ұстауға ыңғайлы етіп, бунақтап, қосарлап, өрнектеп әсемдейді. Кей өңірлерде оның сабы қысқа, тіке жасалатын үлгілері де бар, оны саптыаяқ деп те атайды.Ожау Күбі – малды ауылдың жазы-қысы пайдаланатын ыдыс. Бұған қымыз, шұбат, айран, ашыған көже құйылады. Күбіні тұтас ағаштан үңгіп, немесе арша, емен, талдың жұқа тақтайшаларынан қосып та жасайды. Дайын күбінің ішін майлап, саба сияқты жиі-жиі ыстап отырады. Күбінің сыйымдылығы 20-30 литр, биіктігі 80 сантиметрдей, түп жағы кең, аузы тарлау болады. Шаң-тозаң түспес үшін, әдемі, дөңгелек қақпақ жасалады.Күбі Қазақтар мал, жер ыңғайына қарай көшіп, қонып жүретін ел. Ыдыстар әсіресе аяқтар мен кәрлен кеселер сынбас үшін оларға шеберлер әдейі қаптар жасаған. Көлемі дөңгелек, үстінгі жағында қақпағы болады. Аяққап, кесеқап Диірмен Бидай, тары тартатын тас құрал. Кейде оны қатты ағаштан да жасап, оған тіс қағады. Негізінен тастан жасалады. Ол екі қабат дөңгелек тастан тұрады. Диірменнің астына “диірмен тері” деп аталатын ұн түсетін жайма болады. Ол мықты болу үшін көбінесе қой, ешкі терісінен жасалады. Бие саууға қолайлы теріден жасалған ыдыс. Көнектің бүйірлері ою-өрнекпен бедерленеді. Тұрмыста өзге ыдыстардан гөрі осындай теріден жасалған ыдыстарға баса көңіл бөлінеді, өйткені онда қымыздың тағамдық қасиеттері жақсы сақталынады.Көнек Ауызыңа май -қуанғанда, риза болғанда.Ішкен асым батпайды, тамағымнан ас өтпейді-уайымдағанда.Ішкен асын жерге қояды-құрметтеу, сыйласу белгісі.Аузынан ақ май ағып отыр -тоқтықтаСабасы кереге ілулі тұр – қымызсыз ел

style.rotationppt_wppt_y
ppt_wr
style.rotationppt_wppt_y Мақал-мәтелдерТаспен атқанды- аспен атҚазаны оттан түспейдіБір күн дәм татқан үйге қырық күн сәлем.Ас иесімен тәтті, тағамымен жақсы. Абысын тату болса-ас көпАғайын тату болса- ат көп. РефлексияБүгін сабақта ... білдім.Мен үшін жаңалық.Мені таңғалдырды.Мен ол туралы білгенмін.