Презентация по татарскому языку на тему Фонетика (5 класс, татарская группа)

ФонетикаФонетика – тел белеменең бер бүлеге, ул авазларны, аларның кушылмаларын, аваз үзгәрешләрен өйрәнә. Аваз(звук,фонема) – сөйләмнең таркалмый торган иң кечкенә берәмлегеХәзерге татар телендә 12 сузык, 28 тартык (аваз)фонема бар: Авазлар сузыкларга һәм тартыкларга бүленәләр.Сузык авазлар: [а] [ә] [у] [ү] [о][ө] [ы] [э] [и] [ō] [ы] [э]Тартык авазлар [б] [п] [в] [w] [м] [ф] [д] [т] [н] [ң] [с] [з] [х] [һ] [ч] [ш] [щ] [ж] [җ] [л] [р] [й] [к] [қ] [г] [ғ] [ء] [ц]Хәрефләр авазларга билге булып йөриТатар алфавитында 39 хәреф бар9ы – сузык аваз хәрефләре, 3 хәреф – я, ю, е – икешәр аваз кушылмасын белдерә, 24е тартык авазларны белдерә аваз белдерми торган ике махсус билге (ъ, ь) бар. Сузык авазлар:Нечкә сузыклар – алгы рәт сузыклары: [ә] [э] [ө] [ү] [и] [э¯]Калын сузыклар - арткы рәт сузыклары: [а] [ы] [о] [у] [ы¯] [ō]Рәт гармониясе – сингармонизм(калын һәм нечкә сузыкларга кагыла) әби ләр, апа-ларИренләшкән сузыклар [у] [ү] [о] [ө] [ō] Иренләшмәгән сузыклар [а] [ә] [и] [э] [ы] [ [э¯] Ирен гармониясе (о-ы, ө-е сузыкларына кагыла) болыт[болот], колын[колон], төтен[төтөн], бөтен[бөтөн] Тартык авазларясалу урыны буенча: үпкәдән килүче һава агымына тоткарлык ясалган урынга карап: ирен-ирен [б] [п] [w] [м], ирен-теш [ф] [в], тел алды [д] [т] [ц] [с] [ч] [щ] [ш] [з] [ж] [җ] [н] [л] [р], тел уртасы [й], тел арты [к] [г], кече тел (увуляр) [қ]ъ[гъ [х] [ң], йоткылык (фарингаль) [һ], бугаз (ларингаль) [ء]. яңгырау тартыклар(тавыш һәм шаудан тора)[б] [в] [д] [з] [ж] [җ] [г] [гъ] (парсыз) [р] [м] [й] [н] [ң] [л] [w] саңгыраутартыклар (шаудан гына тора)[п] [ф] [т] [с] [ш] [ч] [к] [къ] (парсыз) [ц] [щ] [х] [һ] [’] ИҗекИҗек – сөйләмнең иң кечкенә берәмлеге. Ачык, ябык төрләре була. Ябык иҗек – тартык авазга, Ачык иҗек – сузык авазга тәмамланган иҗек.Татар телендә 8 иҗек калыбы бар . Иҗек калыплары .ачык иҗекләр: 1. С: а-та, ә-би, ө-мә, а-ла 2. Т + С: ба-ла, ка-ла, са-та 3. Т + Т + С: ста-кан ябык иҗекләр: 1. С + Т: ир, ат, аш, ал 2.Т + С + Т: таш-лар, бар-ган трак-тор, шкаф, трам-вай3. С + Т + Т: ант, урт, әйт 4. Т + С + Т + Т: дүрт, тарт, шалт5. Т + Т + С + Т: трак-тор, шкаф, трам-вай(С - сузык; Т – тартык)