Презентация к уроку чувашского языка на тему: КAМПА – ВAРМАН ПУЯНЛAХE.

КĂМПА – ВĂРМАН ПУЯНЛĂХĔ Зиес килсен зимелле Зимешкӗн те пӗлмелле! Эсир кăмпасене паллатăр-и? ВАТТИСЕМ СĂНАНИНЧЕН Зулла тӗтре пулсах тӑрсан кӑрӑз нумай пулать. Ача ӳксе хӑрасан тата чӑхсем зӑмарта пусма сивӗнсен чӑвашсем юман кӑмпипе усӑ курнӑ.Шӑна кӑмпи зиес мар, шӑна кулли пулас мар!Палламан кӑмпана карзинккана ан хур! Шӑна кӑмпи ӳснӗ вырӑнта зимелли кӑмпа нумай ӳсет.Кӑмпа ашпа пӗр шайра. КИЛТИ ĔЗЕ ТĔРĔСЛЕНИ ТУПМАЛЛИ ЮМАХСЕМ Пĕчĕкскер, хитрескер, зĕр мăкăртса тухнăскер, пурзăн тутăр зыхнăскер;Зĕр айĕнчен шлепке тăхăнса тухать;Ури пур, пушмакĕ зук, шлепки пур, пузĕ зук. Мĕн вăл?Шăп-шăкăрин пĕчĕк кин, пурте пĕр пек тумланнă;Пĕр ураллă пукане ялан пĕр пек шлепкепе;Зерем зинче кайăк хур карта завăрнă (зерем кăмпи);Тунката тавра шлепке лартса тухнă (уплюнкка);Пĕчĕкзеззĕ паттăр зĕр витĕр тухрĕ-тухрĕ, хĕрлĕ зĕлĕк тăхăнчĕ (хĕрлĕ кăрăз);  СĂВĂСЕМ Юманлӑхра - юман ай, Пӑнтӑр-пӑнтӑр, пӑнтӑр-пӑнтӑр!Хурӑнлӑхра – хурӑн ай. Хам вылятӑп, хам ташлатӑп.Йышлӑ ӑвӑс кӑмписем, Кӗркунне кӑзал пит мӑнтӑр,Йышлӑ шӗшкӗ кӑмписем. Уншӑн эпӗ савӑнатӑп. Тат масла, тат шур кӑмпа – Кама- мӑйӑр, кама – зӗмӗрт, Тапса тухнӑ ушкӑнпах. Е пилеш, шӑлан, палан. Ут тути те шакӑрах, Шур кӑмпа тесессӗн – хатӗр, Васкаса пузтарӑрах. Хыр кӑмпи те пур паян.Тӗмеске зинчи зулза Кама кирлӗ, йӑлт пузтарӑр – Патакпа сирсем кӑштах – Темӗн те пур вӑрманта,Пилӗк-ултӑ кӑрӑза Эй, атьсемӗр, часрах пузтарӑр,Эс тупатӑн завӑнтах. Васкӑр кунтӑкпа кунта. Илӗртет шӑна кӑмпи, Хӗрлӗскер хӑй, капӑр пит. Татас зук эпир ӑна – Наркӑмӑшлӑ кӑмпана. КĂМПАПА ĂШАЛАНĂ ЗĂМАРТА Тăварланă кăмпана вĕтĕ тураса зупа ăшалаззĕ.Туранă сухан, зăмарта хушаззĕ. Тăвар сапса, зăмарта шурри хытиччен вут зинче тытмалла. Хатĕр апата укроп, петрушка сапса парсан аван. Пĕр порцие 2 зăмарта, 100 гр. кăмпа, сар зу, тăвар, 1 пуз сухан зитет. ГРАММАТИКА ТЕМИ СУЩЕСТВИТЕЛЬНЫЕ В КАЧЕСТВЕ ОПРЕДЕЛЕНИЯ При определяемом слове появляется аффикс принадлежности 3 лица. Определяющее слово остается неизменным. К словам с конечным гласным добавляется аффикс 3 лица – И. При этом конечный гласный слова перед аффиксом -И выпадает. К словам с конечным согласным добавляется аффикс 3 лица – Е. Кӑмпа шлепки Кӑмпа вӑрманӗ Туни вырӑнӗ Шӑрши сӗткенӗ Яшки тӗсӗ Тути Кӑмпа хыр айӗнче ӳснӗ пулсан унӑн шлепк… хыр хуппи тӗслӗ пулать.Кӑмпа шлепкине зӗзӗпе кассан сӗткен… тухать. Шур кӑмпан тун… патвар. Кӑмпа яшк… калори енӗпе аш яшкинчен те ирттерет теззӗ.Эпӗ кӑмпа яшк… ҫиме юрататӑп. Кану саманчě Утрӗ шур мулкачӗКӳршӗ вӑрмана.Татас, ӑшалас тетТутлӑ кӑмпана.Сике-сике чупнӑ чухХӑлхисене вырттарать.Икӗ уран тӑнӑ чухХӑлхисене чанк тытать. КĂМПА – ВĂРМАН ЫРЛĂХĔ Кӑмпасем вӑрманта, ҫаран ҫинче, теплицӑра ӳсеҫҫӗ. Вӗсем икӗ ушкӑна пайланаҫҫӗ: ҫимелли тата наркӑмӑшли. Кӑмпана нӳрӗк те, ӑшӑ та кирлӗ. Ӑшӑ ҫумӑрлӑ ҫанталӑкра кӑмпа минутра пилӗк миллиметр таран ӳсет. Кӑмпасем пӗччен ӳсмеҫҫӗ: ушкӑнпа, черетпе, карти-картипе. Тӗсӗпе те тӗрлӗрен пулаҫҫӗ. Хыр хуппи, симӗс чӑрӑш хуппи тӗслисем, хӗрлӗ ӑвӑс ҫулҫи, сарӑ хурӑн ҫулҫи, хӑмӑр юман ҫулҫи тӗслисем. Чернил пек кӑваккисем, юр пек шуррисем, кӑмрӑк пек хурисем.Кашни кӑмпан хӑйӗн юратнӑ вырӑнӗ пур. Ӑвӑс кӑмпи ӑвӑс айӗнче, хыр кӑмпи, сарӑ кӑмпа, шурӑ кӑмпа хырлӑхра, хурӑн кӑмпи хурӑн айӗнче, ҫерем ҫинче карта кӑмпи, тунката ҫинче уплюнкка ӳсеҫҫӗ. Теплицӑра вара – каска кӑмпи тата шампиньон.Кӑмпана татма пӗлмелле. Унӑн тымарне тӑпӑлтараса кӑларма юрамасть, вӑл тепӗр ҫул ку вырӑнтан ҫухалма пултарать. Кӑмпа шлепкине ҫӗҫӗпе касса илмелле. Ҫул хӗрринче ӳсекен кӑмпасене татма юрамасть. Вӗсем ҫын сывлӑхӗшӗн сиенлӗ. Наркӑмӑшлӑ, ватӑ, хуртлӑ кӑмпана карҫинккана ан хур! Кӑмпана ӑшалаҫҫӗ, типӗтеҫҫӗ, тӑварлаҫҫӗ, маринадлаҫҫӗ. Кӑмпаран тӗрлӗ апат хатӗрлеҫҫӗ: кӑмпа яшки, шаркку, пицца, салат. Кӑмпасем тӗрлӗ витаминсемпе тата микроэлементсемпе пуян. Сӑмахран, унра белок, ҫу, кали, фосфор, аминокислота пур.Ҫапла, кӑмпана татма пӗлсен вӑл пирӗн сывлӑхшӑн усӑллӑ, паха ҫимӗҫ пулса тӑрать. СЛОВАРЬ ĔЗĔ Нурӗк – влагаКӑмрӑк – угольСиенлӗ – вредныйКарта кӑмпи – луговые опятаТӑпӑлтарса кӑларма юрамасть – нельзя вырывать корнямиЗаран – на лугуПаха зимӗз – качественный продуктЗерем зинче – на земле СИНКВЭЙН КӑмпаТутлӑ, усӑллӑ Пӗзереззӗ, ӑшалаззӗ, типӗтеззӗ Кӑмпана татма пӗлмеллеВӑрман пуянлӑхӗ Панӑ сӑмахсенчен предложени тӑвӑр Пуянлӑхӗ, зут занталӑк, кӑмпа Тӗрлӗ ,ӳсет, кӑмпа, патра, пирӗнХатӗрлеззӗ, зынсем, апат, тутлӑ, кӑмпаранТутлӑ, шурӑ, кӑмпа, усӑллӑКаска, теплицӑра, хӑвӑрт, кӑмпи, ӳсетКасса, кӑмпана, илеззӗПленкӑпа, ӑсатаззӗ , чӗркеззӗ те, ӑна, магазинсенеПицца, пӗзереззӗ, кӑмпасенчен, тӗрлӗ Килти ĕз Пӗр-пӗр кӑмпа якермелле те ун зинчен каласа пама хатӗрленмелле КĂМПА – ВĂРМАН ПУЯНЛĂХĔ