Ашы? саба? «?ал?анша безді? ??рылысы мен ?ызметі. ?ал?аншама?ы бездері, тимус ж?не б?йрек ?сті бездері»

Батыс Қазақстан облысы Теректі ауданы Чапаев жалпы орта білім беретін мектебі Өткізген: биология пәні мұғалімі Дуйсалиева Айымгул Сериккалиевна 1. Білімділік: Оқушыларға қалқанша бездің құрылысы мен қызметі, қалқанша без қызметінің бұзылуы жайында мәлімет беру. Қалқанша маңы, бүйрек үсті бездерінің жұмысымен олардың гормондары, гормондардың бөлінуінен  болатын аурулардың түрлерімен таныстыру.  2. Дамытушылық: Микседема, эндемиялық зоб, кретинизм, базедов ауруы жайында білімдерін тереңдету, өз бетінше іздену қабілетін дамыту. 3. Тәрбиелік: Оқушыларды ізденімпаздыққа, ұқыптылыққа, өз ойын еркін жеткізе білуге тәрбиелеу. Салауатты өмір салтын қалыптастыру үшін жүйелі тамақтану, дене шынықтырумен шұғылдануға т.б. тәрбиелеу. ТапсырмаРамкаларды тиісті түстермен бояп, бездерді топтарға бөл: ішкі секреция бездерін- қызыл түспен; аралас секреция бездерін-көк түспен; сыртқы секреция бездерін жасыл түспен боя. Тер бездері Айырша без Сүт бездері Жыныс бездері Эпифиз Сілекей бездері Май бездері Гипофиз Қалқанша без Бүйрек үсті безі Ұйқыбез Ішкі секреция безі гипофиздің массасы ... .Гипофиздің артқы бөлігінің гормондарының жеткіліксіз бөлінуі ... .Гипофиздің алдыңғы бөлігінің гормондары реттейді ... .1921 жылы американдық ғалымдар гипофиздің ... бөлетіні туралы ең алғаш пікір айтқан еді.  Кейбір адамдардың бойы 60 см-ден 1м-ге дейін болады, оларды ...  деп атайды.Рим императоры Максимилианның бойы … . Египеттік ергежей Агибаның бойының биіктігі … ғана болған.Орыс шаруасы Махновтың бойы  … болған.Ең биік әйелдің бойы … болғаны тіркелген.Жас ұлғайған кезде өсу гармонының артық синтезі ... ауруына-дененің кейбір бөліктерінің өсуіне (қол, аяқ басы, төменгі жақ сүйек, мұрын т.б) себепші болады. гипофиздік ергежейлілікөсу гормонын 2,85 мбүйрек қызметінің бұзылуына апарып соғады, нәтижесінде көп мөлшерде зәр бөлінеді (тәулігіне 20-л дейін)2,5макромегалия2,35 мжыныс бездерінің дамуы мен өсу процестерін реттейді; сүт бездерінде сүттің түзілуін реттейді; қалқанша бездің дамуы мен бүйрек үсті безінің қыртысты қабатының өсуіне әсер етеді.0,5-0,7 г 38 см Ішкі секреция безі гипофиздің массасы 0,5-0,7 г.Гипофиздің артқы бөлігінің гормондарының жеткіліксіз бөлінуі бүйрек қызметінің бұзылуына апарып соғады, нәтижесінде көп мөлшерде зәр бөлінеді (тәулігіне 20-л дейін).Гипофиздің алдыңғы бөлігінің гормондары реттейді жыныс бездерінің дамуы мен өсу процестерін реттейді; сүт бездерінде сүттің түзілуін реттейді; қалқанша бездің дамуы мен бүйрек үсті безінің қыртысты қабатының өсуіне әсер етеді .1921 жылы американдық ғалымдар гипофиздің  өсу гормонын бөлетіні туралы ең алғаш пікір айтқан еді.  Кейбір адамдардың бойы 60 см-ден 1м-ге дейін болады, оларды гипофиздік ергежейлілік деп атайды.Рим императоры Максимилианның бойы 2,5м.Египеттік ергежей Агибаның бойының биіктігі  38 см ғана болған.Орыс шаруасы Махновтың бойы 2,85 м болған.Ең биік әйелдің бойы 2,35 м болғаны тіркелген.Жас ұлғайған кезде өсу гармонының артық синтезі акромегалия ауруына-дененің кейбір бөліктерінің өсуіне (қол, аяқ басы, төменгі жақ сүйек, мұрын т.б) себепші болады. Шың 4-аялдамаБүйрек үсті бездері3-аялдамаТимус немесе айырша без 2-аялдамаҚалқаншамаңы бездері 1-аялдамаҚалқанша без Орналасқан жері Пішіні Салмағы Бөлінетінгормондар Қызметі:  Көмекейдің алдыңғы жағында Таға  тәрізді 15-30 г, жаңа туған балада 1-2 г. Тироксин 1) тироксин гормоны барлық зат алмасуға (нәруыз бен май) қатысады;2) ағзаның өсуі мен дамуына әсер етеді; 3) жүйке жүйесі мен жүрек жұмысының қозуын арттырады. Ауру белгілері зат алмасу, әсіресе нәруыз алмасу баяулайдыдене температурасы, жүрек іс –әрекеті төмендейдітері астында су жиналадытері ісінеді және құрғайдышаш түседі әрі сирейдіадам енжар болып ойлауы мен сөйлеуі баяулайды Эндемиялық зоб қалқанша бездің 1кг-ға дейін ұлғайып өсуіжүйкенің жоғары қозғыштығыадамның ентігуі Ауру белгілерізат алмасу қарқындылығы артадыжүрек қағуы жиелейдіжүйке жүйесінің қозуы жоғарылайдыадам көп тамақ ішсе де қатты арықтайдыөте ашуланшақ, қатты терлегіш болады Бадырақ көз немесе базедов Орналасқан жері Пішіні Салмағы Бөлінетінгормондар Қызметі  Қалқанша бездің артқы бөлігінде, 2 жұп Үлкендігі асбұршақтай 0,1-0,13 г Паратгормон 1) қан мен ұлпа сұйықтығындағы фосфор мен кальцийдің мөлшерін реттейді 2) ішекте кальцийдің сіңуін және кальцийдің бүйректерде кері сіңуін қамтамасыз етеді   Безден бөлінетін гормон жетіспесе Безден гормон көп бөлінсе Сүйектердің, тістің өсуі бұзылады, оларда бор тәрізді дақтар пайда болады, қанда кальций мөлшері кемиді. Сүйектер сынғыш және нәзік болады, жүйке жүйесінің қозғыштығы артады, тырыспа байқалады. Сүйектегі кальций мөлшері төмендейді. Сүйек майысқыш болады. Кальций қанда бүйректе, бауырда, мида жинақталады. Орналасқан жері Бөлінетінгормондар Қызметі  Безден бөлінетін гормон жетіспесе  Төссүйектің артында тимозин  Өсу процестеріне қатысадыОл ағзада иммундық жүйенің орталық мүшесі болып саналады Ағзаның иммундық қасиеті төмендейді. Көкбауырдың мөлшері кішірейіп, қандағы лимфоцит жасушалары азайып, қарсыдене түзілмейді. Орналасқан жері Пішіні Құрылысы Салмағы Бөлінетінгормондар  Қызметі:   Бүйректің үстінде орналасқан жұп бездер Оң жақтағы-үшбұрыш, сол жақтағы-жарты ай тәрізді Сыртқы қабаты-қыртыстыІшкі-ми қабаты    1-еуінің салмағы 6-7 г, екеуінікі 12-14 г. Адреналин гормонын  бөледі. Көңіл күй гормоны деп те атайды. 1) бездің қыртыс қабатынан түзілетін гормондар (кортизон) көмірсудың алмасуын және оның нәруыздан түзілуін реттейді, 2) тұз және су алмасуын қамтамасыз етеді, 3) қан мен басқа ұлпалардағы натрий, калий және хлордың қалыпты мөлшерін реттейді, 4) жыныс мүшелерінің дамуына да әсер етеді.  № Сұрақтары Жауаптары 1 Йодтың жетіспеуінен сол бездің жұмысы бұзылады Қалқанша без 2  Егер тамақта йод жетіспесе қандай ауру пайда болады Эндемиялық зоб 3 Дене бітімі мен үлкен ми сыңарлары қыртысының қызметі бұзылады Кретинизм 4 Адам тәулігіне … йод қабылдауы керек 0,15-0,20 мг 5 Көз қарасы бейжай болса да, көзі бадырайып тұрады. Базедов ауруы, бадырақ көз ауруы 6 Ішкі секреция бездеріне тән қасиет Бөлінген гормонның қанға бірден түсуі, себебі бездерде арнаулы өзектері болмайды 7 Тироксин құрамына кіреді Йод 8 Қалқанша бездің салмағы 15-30 г 9 Ересек адамда қалқанша бездің гормондары жеткіліксіз бөлінсе Микседема 10 Гормон бөлінеді Қанға Биологиялық диктанта) ... ... қалқанша бездің артқы бөлігінде орналасқан.ә) Қалқаншамаңы безінің жалпы массасы ... , мөлшері өте кішкентай, ... болады.б) Қалқаншамаңы безінің гормондары жетіспегенде сүйектердің, тістің өсуі бұзылады, оларда бор тәрізді дақтар пайда болады, қанда ... мөлшері кемиді.в) Қалқаншамаңы безі гормондары артқанда сүйектегі кальций мөлшері ... . г) Паратгормон----------- бездерінен бөлінеді. ғ) Тимусты ... деп те атайды.д) Тимуста ... гормоны түзіледі.е) ...  гормоны жетіспесе, ағзаның иммундық қабілеті төмендейді. ж) Бүйрек үсті бездерінің пішіні: оң жақтағысы- ..., сол жақтағысы- болады.з) Бүйрек үсті бездері сыртқы ... қабаттан және ішкі ... қабаттан тұрады. й) ... жүйке жүйесінің бақылауымен бөлінетін гормон. и) Адамның көңіл күйі күрт өзгерген кезде ... көп бөлінеді. Биологиялық диктанта) Қалқаншамаңы бездері қалқанша бездің артқы бөлігінде орналасқан.ә) Қалқаншамаңы безінің жалпы массасы 0,1-0,13 г , мөлшері өте кішкентай, 2 жұп болады.б) Қалқаншамаңы безінің гормондары жетіспегенде сүйектердің, тістің өсуі бұзылады, оларда бор тәрізді дақтар пайда болады, қанда кальций мөлшері кемиді.в) Қалқаншамаңы безі гормондары артқанда сүйектегі кальций мөлшері төмендейді . г) Паратгормон қалқаншамаңы бездерінен бөлінеді. ғ) Тимусты жасөспірім безі деп те атайды.д) Тимуста тимозин гормоны түзіледі.е) Тимозин гормоны жетіспесе, ағзаның иммундық қабілеті төмендейді. ж) Бүйрек үсті бездерінің пішіні: оң жақтағысы- үшбұрышты сол жақтағысы-жарты ай тәрізді болады.з) Бүйрек үсті бездері сыртқы қыртысты қабаттан және ішкі ми қабаттан тұрады. й) Адреналин жүйке жүйесінің бақылауымен бөлінетін гормон. и) Адамның көңіл күйі күрт өзгерген кезде адреналин көп бөлінеді. Үй тапсырмасы: Ой түйін «Білім алып, ізденуге ешқашан да кеш емес, Бүгінгі қозғалған мәселелер бос емес»