Презентация по крымскотатарской литературе на тему Жизнь и творчество Шамиля Алядина (6 класс)

Мевзу: Шамиль Алядин. Омюр ве яратыджылыгъы. «Ана» шиир. Анагъа багъышланув. Макъсад: Шамиль Алядин акъкъында малюмат бермек, шиирининъ гъаесини анълатмакъ, ананынъ мерамети, ирадеси, джесарети, баласыны гонъюльден къайгъыргъаныны косьтермек,ифадели окъув алышкъанлыкъларыны инкишаф этмек, балаларнынъ аналар огюнде борджларыны анълатмакъ ве урьмет тербиелемек. Эпиграф Дюньяда эр шейнинъ къыймети ола, Ана къыйметинъ ёкътыр ольчюси.Шакир Селим Дерс кетишаты: I. Тешкилий къысым. Кечкен мевзуны булмача шекилинде текрарлайыкъБулмача ш л а я д и н Гедже узай , кунь къыскъара Сувукъ арта , юкселе.Артыкъ энди агъыр-сабырАкъ сакъаллы къыш келе. Бу сатырлар Э. Шемьи- заденинъ къайсы шииринден алынгъанлар? Къ ы к е л е Сёзлер озьлерининъ эсас манасындан гъайры кочьме манада да къулланылалар, оларгъа не дейлер? М е т ф о р а Э.Шемьи – заде къаерде догъулды? К е з е в Шаир Москвадаки насыл институтны битирди? К и н е м а т о г р а ф и Чокъ йыллар девамында насыл журнал муаррири олып чалышты? К о з ь а й ы н Къайсы джесюр разведкаджы къыз акъкъында поэма язды? А л м е Насыл эсери халкъ эфсанеси эсасында язылгъан? А с л ы х а Кимнинъ ады аныкъланып чыкъты? (Ш.Алядин). Демек биз дерсте шаир ве языджынынъ иджадынен ве «Ана» шииринен таныш оладжакъмыз. II. Янъы мевзуны анълатув.1. Шаирнинъ иджадынен танышмакъ. Мунтеа Осман-къызы1868-1939 с. Алядин Ибраим-огълу 1866-1942 с. Къырымтатар эдебиятында озюне ляйыкъ ер алгъан ве буюк эсерлер яраткъан языджымыз Шамиль Алядин дюльгер Сеит агъанынъ къорантасында догъды. Юнус Абдулмеин Бари Языджы озь хатырлавларында догъгъан коюнинъ дюльбер манзарасыны ве балалыкъ чагъыны бойле тасвирлей: «Мен 1912 сенеси, июль 12-де, Къырымда, Ай-Петри этегиндеки юксек дагълар арасында гизленген Махульдюр коюнде догъдым. Агъам Юнус иле берабер дагъдан аркъама одун ташып башлагъан вакътымда дёрт яшымда эдим. Алты яшында экенде, тарлада лескер иле ер къаздым, тютюн чапаладым. Махульдюрден беш-алты километр узакъта, койнинъ устюне эгилип, увулдап тургъан юксектен-юксек къаяларнынъ аркъасында, дагълар ичинде бабам иле терек кестик, къалав ясап, агъач комюр азырладыкъ. Геджелери кийик дерелерде «Вайымджы къуш»нынъ дешет сачыджы давушларыны динъледим...». Он эки яшыны толдургъан сонъ, Шамиль Багъчасарайдаки еди йыллыкъ мектебине окъумагъа кирди. Мында о, терен бильги алды, бутюн Къырымгъа намы кеткен тиль ве эдебият оджасы Яя Байбуртлынынъ къолунда окъуды. Муаллим, Шамильнинъ эдебияткъа авеслигини корип, онъа озюнинъ шахсий китапханесинен файдаланмагъа изин бере. Шамильнинъ кет-кете эдебияткъа авеслиги арта. Алтынджы сыныфта олгъанда, он беш яшына кельгенде, «Танъ бульбули» серлевалы биринджи шиирини язды. Бу шиир «Яш къувет» газетасында басылды. Танъ бульбюли (Исмаиль Гаспринскийнинъ кьабири башында.)Отьме, байгьуш, отьме гедже бу ерде, Гозьлеримден яшлар дюшен дереде. Улу инсан ята топракъ тюбюнде, -Ани беним азиз атам нердедир?Сизге гельдим, фуртаналы ёл гечип, Къарт Ясафат дересинде гьам сечип, Къальбинъизнинъ гъаесичюн ант ичип,- Ани нерде, мешъалемиз нердедир?Элякете маъкюм, бедбахт миллете Аят багьшыш эйлединъиз... иззете Шаянсынъыз. Саф рухунъыз дженнетте Мекян булсун. Артыкъ бен не идейим?Бунар басты, шевкъсыз къалды гозьлерим, Элем чекер, енъи ишыкъ излерим, Ятсам-къалкъсам, еёйлейеджек сёзлерим- Ани халкънынъ садыкъ огьлу нердедир?Мен койлюйим. Гельдим бир юк чичекпе, Дагъда - къырда уздим яныкъ юрекле,Рухунъыза дерин седжде этмекле, Дейим: Бизим башкъанымыз нердедир?Отьмё, байгьуш, геджетерекдалында, Бу шерефли зынджырлынынъ алдында, Койге денем эзиетли алында, -Сайра, бульбюль! Сайра... джандинълесин! Экинджи джиан дженкининъ иштиракчиси, Шамиль Алядин, гъалебеден сонъ, эдебий яратыджылыгъыны девам эте. О, чокъ икяе, повестьлер ве эки роман язды. «Эльмаз», «Чауш огълу», «Теселли*, «Чорачыкълар» вебирсыра дигерэсерлериюксек усталыкънен язылгъан. «Теселли» повестинде языджы озюнинъ балалыкъ ве яшлыкъ чагъыны, Махульдюр коюнде олып кечкен вакъиаларны, койдешлерининъ аятыны, догъгъан коюнинъ аджайип манзарасыны эеджан ве джошкъунлыкънен тасвирледи. Шамиль Алядин къырымтатар эдебиятынынъ осювине хызмет этти ве танылгъан языджылар сырасына кирди. Онынъ къорантасы. 1994 сенеси Ватаны Къырымгъа къайтып кельди. 1996 сенеси вефат этти. 2. Лугъат иши Къыйгъы - къасевет, гъамМугъайтмакъ- джаныны агъыртмакъКийик- джанаварДжанланмакъ – рухланмакъОпьке- ынджытув«Ана» шиирини ифадели окъув. 3. Пекитюв. Суаллер ве вазифелер. 1) Не ичюн анасынынъ сезлери шаирнинъ багърына окъ киби къадалалар?2) Афатлы къыш геджеси шаирни насыл дуйгъулар ёлгъа чыкъмагъа меджбур этелер? 3) Ана не ичюн танъгъа къадар къандилини сёндюрмей, юкъламай? 4) Корь, багърымда сенинъ ышыгъынъ яна! сатырнен шаир не демек истей? 5) Опьке, къайгъы, мугъайтмакъ, сёнмек сёзлерине антонимлер тапынъыз, джумлелер тизинъиз. 4. НетиджеАталар сезлерини догъру тизинъиз.Группаларда ишлев. Ананынъ юреги балада балдан да татлыдыр Ананынъ йымшакъ ола Ананынъ къолу джаны балада Ана ичюн бала баланынъ юреги азбарда «Даире» оюны. Эр бир телебе невбет боюнджа озь фикилерини я да позициясыны айта. «Сенкан» оюны. Ана Севимли, азиз, Тербиелей, остюре, къасеветлене, Ана-юртнынъ тереги. 5. Баалав.6. Эвге вазифе: «Ана» шиирни ифадели окъумакъ.