Презентация по башкирскому языку на тему Легендалар “Баш?орттар ?ай?ан килеп сы??ан?” Ва?ыт х?ле.

 Сейәлектән сыҡҡан саҡта, Сей сейә сәйнәй-сәйнәй, Сикәләрем сатнар сиктә.  Биш бесәй. Мейес башында биш бесәй, Биш бесәйҙең биш башына Төшмәһен мейес ташы.  Беҙҙең үгеҙебеҙ үҙебеҙҙеке, мөгөҙө үгеҙҙеке, һеҙҙең үгеҙегеҙ үҙегеҙҙекеме, мөгөҙө үгеҙҙекеме?  Һынсыл –ясновидящийЭнеләре(ҡустылары) – младшие братьяБүре пәйҙә булыр – появится волкЫрыу – родВаҡыт хәлен- обстоятельство времени Урын хәлеОбстоятельство времени (Ваҡыт хәле) указывает на время, продолжительность действия, его начало или завершение, отвечает на вопросы когда? - ҡасан?, каких пор?-ҡасанға тиклем?, с каких пор?- ҡасандан бирле? Легенда – тип теге йәки был күренеште , предмет , атаманың килеп сығышын аңлатҡан халыҡ хикәйәһенә әйтәләр.жанр устного народного творчества: рассказ поучительного содержания о выдающемся событии или поступке человека, повествование о необыкновенном, чудесном происшествии, которое воспринимается как достоверно. “Башҡорт” һүҙе ҡайҙан килеп сыҡҡан.Борон-борон заманда беҙҙең ата-бабаларыбыҙ, өйөр-өйөр мал көтөп , алдына төшкән дә юл башлап киткән. беҙҙең ата-бабаларыбыҙ бүре артынан бара торғас, бик матур туғайлы йылғаларға, урманға, еләк-емешкә, йәнлеккә бай ергә килеп сыҡҡандар. Бындағы тауҙар, күккә олғашып, күҙ яуын алып торалар икән. Ошо ергә килеп еткәс, баш бүре туҡтаған. Ырыу ҡарттары бергә йыйылып : “Беҙ ошонан да матур ерҙе тапмайбыҙ, бындай ер донъяла юҡ, ошонда ғүмер итәйек,”- тигәндәр. Ошо матурлыҡҡа, байлыҡҡа тиңе булмаған тирмә ҡороп, мал үрсетеп, һунар итеп йәшәй башлағандар. Шул ваҡыттан бирле ата-бабаларыбыҙ үҙҙәрен баш бүре артынан һунар итеп, бер урындан икенсе урынға күсеп йөрөгәндәр, ти. Бер ваҡыт улар, мал көтөр өсөн раыуыраҡ ер эҙләп,күсеп киткәндәр. Бик күп ер үткәс, балар бер көтөү бүрегә тап булғандар. Ошо көтөүҙе йөрөткән баш бүре көтөүенән айырылып сыҡҡан. Ул күсеп китеп бараусы кауран килгән кешеләр, йәғни “башҡорттар”, тип йөрөтөр булғандар. Борон бүрене “ҡорт” тип йөрөткәндәр. “Баш ҡорт артынан килеүсе халыҡ” тип әйтеү – “ баш бүре арынан килеүсе” тигәнгә тиң. “Башҡорт” һүҙҙе бына ошонан килеп сыҡҡан. Давным-давно в этих местах, богатых лесом и горами, жили старик со старухой из кыпчакского рода. В те времена на земле царили мир и покой. На необозримых просторах степей бегали ушастые косоглазые зайцы, косяками паслись олени и дикие лошади-тарпаны. В водах водилось множество бобров и рыбы. А в горах находили себе пристанище красавицы-косули, степенные медведи, соколы-белогорлики.Старик со старухой жили, не тужили: пили кумыс, держали пчел, занимались охотой. Много ли, мало ли прошло времени, родился у них сын. Старики только им и жили: берегли его, поили рыбьим жиром, заворачивали в медвежью шкуру.Мальчик рос подвижным, шустрым, и скоро медвежья шкура стала ему мала — так он вырос и возмужал. Когда умерли отец с матерью, он отправился куда глаза глядят. Однажды в горах джигит встретил девушку-красавицу, и они стали жить вместе. У них родился сын, когда вырос — тоже женился. Появились дети и у них. Род увеличивался, умножался.Шли годы. Эта родовая ветвь постепенно превратилась в большой род. Отец их был главой этого рода. Слово «башкорт» происходит от баш (голова), — кор (род), т. е. оно означает «главный род». “Башҡорт” һүҙе ҡайҙан килеп сыҡҡан. Вариант Боронораҡ ошо урманлы, таулы ерҙәрҙә Ҡыпсаҡ ырыуынан сыҡҡан бер ҡарт менән ҡарсыҡ йәшәгән. Ул мәл донъялар мәл булған. Күҙ күреме етмәҫ далаларҙа, ҡолағын ҡарпайтып, ҡылый күҙле ҡуян сапҡан, өйөр-өйөр булып боландар, тарпан аттар йөрөгән. Һыуҙа ҡондоҙ. Балыҡ күп булған. Ә тауҙарҙа сибәр өыр кәзәләре, олпат айыуҙар, ҡыйғыр ҡоштар төйәк тапҡандар. Бабай менән әбей, ҡымыҙ эсеп, ҡорт аҫырап, һунарға йөрөп йәшәп ятҡандар. Оҙаҡламай уларҙың бер улы тыуа. Ҡарттар малайҙы, айыу тиреһенә төрөп. балыҡ майы имеҙеп, бик шәп итеп тәрбийәләгәндәр. Малай тик ятмаған, тулай-тулай үҫеп, айыу тиреһенә һыя алмай башлаған. Үҫеп ир ҡорона ингән. Ата-әсәһе вафат булғас, егет башы һуҡҡан яҡҡа юл тота. Бер тау ҡуйынында ул бик матур ҡыҙосрата. Улар бергә тора башлайҙар. Быларҙың балалары тыуа. Улары ла, үҫеп, буйға еткәс, өйләнеп ебәрә. Инде улдарының балалары була. Халыҡ ишәйеп, күбәйеп китә… Йылдар үтә. Быларҙың тармағы ҙур бер нәҫел-ырыуға әйләнә. Бөтәһе бер ҡор булып йәшәйҙәр былар. Аталары ҡорҙоң башы була. Башҡорт һүҙе ана шул “ҡор башы”нан килеп сыҡҡан икән ул. В давние времена наши предки кочевали с одного места на другое. У них были целые табуны скота. Кроме того они занимались охотой.Однажды в поисках лучших пастбищ откочевали они с прежних мест. Долго шли они, прошли очень большой путь, и вдруг наткнулись на волчью стаю. Волчий вожак отделился от стаи, встал впереди кочующего каравана и повел его дальше. Долго шли наши предки за волком, пока не дошли до благодатной земли, богатой реками, тучными лугами, пастбищами, лесами, кишащими зверем. А ослепительно дивные горы здесь достигали облаков. Дойдя до этого места, вожак остановился. Посоветовавшись между собой, аксакалы рода решили: «Нам не найти земли прекраснее этой. Подобной нет во всем свете. Остановимся же здесь и сделаем ее своим становищем. И стали жить на этой земле, красоте и богатству которой нет равной на свете. Поставили юрты, стали заниматься охотой, разводить скот.С тех пор наши предки стали называть себя «башкорттар» т. е. людьми, пришедшими за главным волком. Раньше волка звали «корт». Баш-корт — значит «главный волк». Вот откуда произошло слово «башкорт». Башҡорттар ҡайҙан килгән Башҡорттар Алтай яғынан килгәндәр. Ҡорҡот исемле башлыҡтары булған. Ул алға сығып йәшел үләнгә ятҡан да, думбыраһын сиртеп, өлән әйткән: Мин – илсе, “кит” тимәгеҙ, Минең ырыуға тимәгеҙ, Тейгән кешене үлтерәм! Уға ҡаршы берәү әйткән:Һеҙгә алда ҡәбер ҡаҙылған, бармағыҙ, артҡа тайығыҙ, - тигән.Алда беҙгә рәхмәт, арта – ҡәһәр. Алға барабыҙ, - тип яуап биргән Ҡорҡот.Шунан башҡорттар Ағиҙел буйҙарына урынлашҡандар. Башкиры пришли со стороны Алтая. Предводителем их был Коркуд. Вышел он вперед, лег на зеленую траву и, играя на домбре, произнес улень*. Я — посол, не гоните меня, Не троньте и род мой, Кто тронет, тот будет убит мной.В ответ ему кто-то сказал:— Впереди для вас могила вырыта, не ходите туда, возвращайтесь обратно.— Впереди нас ожидает благоденствие, позади — проклятье. Мы пойдем вперед, — ответил Коркуд.После этого башкиры расселились в долинах Агидели (Белой).* Улень — лиро-эпическая песня, народное стихотворение.