Методическая разработка на тему Сокровище народа — его язык

Халыҡ хазинаһы – тел.
Ма7саттары:ту4ан тел т0ш0нс23ене8 16енс2лект2рен, м242н23ен асы7лау. Тыу4ан илг2, ту4ан телг2, 262би2тк2 30й01 т2рби2л21, 7ы6ы73ыныу уятыу. ?ала я6ыусылар союзы а4залары мен2н я7ындан таныштырыу, улар6ы8 сы4ыштарын ты8лау. Балалар6а х0рм2т, ит242тлелек, 16-ара татыулы7 3ы6аттары т2рби2л21.
Сын4ы6ова Ф2рзи2 Х2л2ф 7ы6ы. К1мертау 7ала3ыны8 6-сы муниципаль д0й0м белем бире1 м2кт2бе
Уҡытыусы: Хәйерле көн, хөрмәтле уҡыусылар, уҡытыусылар, килгән ҡунаҡтар!“Халыҡ хазинаһы - тел”, - тигән кластан тыш сараға рәхим итегеҙ!
Йыр “Тыуған илем”
Уҡыусы: И я хочу прочитать стихотворение Баязита Бикбая “Мои пожелания”. Хотя оно написано давно, но не утратило своей актуальности, свежести.Стих. “Мои пожелания” Б. Бикбай
Алып барыусы: На скольких языках говорят люди, населяющие планету? Одни говорят, что 20 тысяч языков, другие – 10 тысяч, третьи – 5 тысяч.
Алып барыусы: Беҙ йәшәгән планетала халыҡ ниндәй телдә генәһөйләшмәй, бер ҡараһаң был һорауға яуап биреүе бик ауыр ҙа һымаҡ түгел. Нисек кенә булмаһын һәр тыуған баланың теле “әсәй” тигән һүҙ менән асыла. Ул төрлө телдә яңғыраһа ла бер үк, тәрән мәғәнәһалынған. Эшләгән эштәребеҙ изге, халҡыбыҙ татыу, ерҙә, күктә тыныслыҡ булһа шуны ҡәҙерләйек, һаҡлай беләйек.
Уҡыусы: Беҙҙең өсөн бөйөк булған “Әсә” һүҙе төрлө телдәрҙә төрлөсә яңғырай. Әммә ул үҙенең көсөн юғалтмай, нығына ғына бара. Мәҫәлән, күрше генә булған Көйөргәҙе районында “әнәй,” ә Күгәрсен районында “Әсәй”,- тип йөрөтәләр. Күрше Ырымбур өлкәһендәге Ҡалҡаман ауылында йәшәүсе Ҡыуатовтар һөйләшеүенән ишетеүем буйынса әсәйҙе “инәй” тип йөрөтәләр, ә “әсәй”- тип өләсәләренә өндәшәләр. Был һүҙҙәр ерле һөйләш һүҙҙәре булып киләләр . Фәнни тел менән әйткәндә - диалект.
ШиғырЗ.Биишева “Башҡорт теле”
Ҡала яҙыусылар союзы ағзаһы Руша Рафиҡ ҡыҙы
Солтанғолова сығышы
Алып барыусы: Ожеговтың “Русса – башҡортса һүҙлегендә” Диалект һүҙе – ерле һөйләшеү тигән тәржемә аҫтында бирелгән.Ерле һөйләш үҙенсәлектәре менән ҡыҙыҡһыныусы шәхестәр, телселәр, журналистар үҙҙәре булған райондарҙа, ерле халыҡҡа ғына хас, үҙенсәлекле һүҙҙәр осраһа, йыйып барыр булғандар. Мәғәнәләрен асыҡлап ҡайһы ерлектә ҡулланылыуын теркәп ҡуйғандар. Т. Байышов, Н. Таһиров, Ғ. Дәүләтшин Ҡ. Әхмәров кеүек диалектологияға нигеҙ һалыусылар араһында атаҡлы ғалим Ж.Ғ. Кейекбаевтың да роле , башҡарған эштәре баһалап бөткөһөҙ. Телебеҙ буйынса ошо көндәрҙә лә ҙур тикшеренеүҙәр, эҙләнеүҙәр, мәғлүмәттәр туплау, йыйыу эштәрен алып барыусы шәхестәребеҙ бихисап. Яңынан – яңы һөйләштәр, яңы һүҙҙәр телебеҙҙе байыта ғына бара. Шундай тел өлкәһендә эшләүсе ғалимдарыбыҙҙың береһе күренекле телсе, профессор, тәржемәсе, яҙыусы Жәлил Ғиниәт улы Кейекбаев.
Алып барыусы:Ж.Ғ. Кейекбаевтың”Туғандар һәм таныштар” романын ни тиклем күберәк уҡыйһың, шул тиклем геройҙары ябайлығы, һөйләше менән үҙенә ылыҡтыра, уҡыусыларын ҡыҙыҡтыра ғына бара. Ул ерле һөйләште урынлы һәм оҫта итеп ҡуллана. Шуның менән бергә яҙыусы әҫәрҙең һүрәтләү алымдары менән дә, теле менән дә дөйөм башҡорт әҙәбиәтенең, мәҙәниәтенең үҫеш кимәлен билдәләй. Әҫәрендә геройҙарҙың үҙ – ара һөйләшеүен диалог формаһында бәйән итә. Ошо осраҡта диалект, йәғни ерле һөйләшкә генә хас булған күренештәр осрай, д –т- ның сиратлашып килеүе йыш күҙәтелә.
Уҡытыусы: В республике Башкортостан у жителей северо-западных районов существуют четыре говора северо-западнго диалекта, т.к. в этих регионах живут татары, башкиры, чуваши, марийцы, удмурты, мардва. В результате длительного общения и сотрудничества северо-западных башкир с пришлыми народами, с их бытом, народными традициями и сформировался самостоятельный северо-западный диалект башкирского языка со своими региональными особенностями.
Алып барыусы : Башҡорт теленең көнбайыш диалекты Төй, Сөн, Сәрмәсән, Ағиҙелдең түбәнге ағымы Танып йылғаһы ҡушылдыҡтары тирәһендә урынлашҡан башҡорттарҙың тел үҙенсәлектәрен берләштерә. Көнбайыш диалекты әйтәйек, а-ә, о-у, ө-ү, ө-е һуҙынҡыларының сиратлашыуы буйынса ул диалект Арғаяш, Әй, Эйек - Һаҡмар һөйләштәре менән оҡшаш. Мәҫәлән, Көнбайыш, Көнсығыш диалекттарҙа асы, әҙ, оҡлау, бүген, ғөмөр, үрҙәк көнбайыш диалектта с тартынҡыһы урынына ч, һ тартынҡыһы урынына с ҡулланыу хас. Чирәм- сирәм, сарыҡ - һарыҡ. Башҡорт теле һөйләшендә боронғораҡ күренештәр ҙә осрап ҡуя. Бар халыҡ пирәмәндә убырка бит. Бар халыҡ баҫыуҙа бит, иген йыйыу осоро. Пысрак- бысраҡ, пәке-мәке - прорубь, тиң-тиклем. Уку сигезгә тиң генә.
Уҡытыусы:. Родной язык по-другому называют еще материнским . Родной язык впитывается ребенком с материнским молоком еще с колыбели. И первым словом младенца, как правило является “мама” , которое звучит одинаково на многих языках.
Йыр “Сәңгелдәк йыры”
Алып барыусы: Әсәй теле менән ингән һүҙҙәр күңелдә ныҡ ята, иҫтән сығыусан булмай, төплө, тотанаҡлы була, шуның өсөн дә инә һөтө менән ингән белем тиҙәр. Һәм әсә телен ташламаған халыҡтар тереклеккә ныҡ торош итә.
Уҡытыусы: Нет народа без своего языка. Второго родного языка не бывает, как и второй родной матери.
Для башкирского народа родным является башкирский, русского - русскийязык, для татарина – татарский.
стих. “Русский язык”
Слово гостье
Алып барыусы: Урыҫ халҡы өсөн урыҫ, башҡорт халҡына башҡорт, татар өсөн татар, сыуашҡа сыуаш теле ул - туған тел.
Шиғыр Д. Талхина “Үҙ телемдә һөйләшәм”
Уҡытыусы: Велико чувство родного языка у всех народов. Вот так выразил эти чувства аварский поэт Расул Гамзатов:
...Кого-то исцеляет от болезней
Другой язык, но мне на нем не петь,
И если завтра мой язык исчезнет,
То я готов сегодня умереть.
Шиғыр “Туған тел” Б. Бикбай
Уҡыусы: О любви к своим родным языкам вдохновенно писали Гадулла Тукай, Рами Гарипов, Равиль Бикбаев, Зайнаб Биишева, Рашит Шакур, Дина Талхина, Б. Бикбай и многие другие.
Шиғыр Рәми Ғарипов “Туған тел”
Уҡыусы: Язык – орудие творчества и борьбы, самое острое, самое крепкое, самое надежное. Может сломаться сабля, могут кончиться патроны, можеть истлеть плуг, но слово никогда не сломается, язык не заржавеет, мысль не истлеет.
Уҡыусы:Язык – это дух, душа народа, то культурное наследие, в котором находит выражение его самосознание, самобытность. Вспомним Пушкинские строки:
Слух обо мне пройдет по всей Руси великой,
И назовет меня всяк сущий в ней язык,
И гордый внук славян, и фин, и ныне дикий
Тунгус, и друг степей калмык.
Слово “язык” означает и “народ”.
Песня на чувашском языке «Мама»
В Башкортостане проживает более100 национальностей и для всех Башкортостан является Родиной.
Уҡытыусы Башҡортостанда 100-ҙән ашыу милләт йәшәй. Уларҙың барыһы өсөн дә Башҡортостан – тыуған ере!Ә хәҙер һүҙҙе туған теле татар телен өйрәнеүсе уҡыусыларға бирәйек
Уҡыусы:Мин Башкортостаныбызның Күмертау шәһәрендәге 6-нчы мәктәбендә укыем.. Минем өчен туган тел ул иң кәдерле телләрнең берсе. Туган тел ул минем әтием, әнием белән бер рәттә тора.
Уҡыусы: Безнең мәктәптә татар телен иң тәүгеләрдән булып өйрәнә башладылар. татар телле укучы үз телен теләп өйрәнә. Бөйек шагыйрыбыз Габдулла Тукай телен яратырга, өйрәнергә кәрәк, шушы газиз телне өйрәнеп, буыннан – буынга тапшыра килү безнең бурыч.
Д. Булгакова “Туган тел”.
Ҡала яҙыусылар союзы ағзаһы сығышы (К. 2.АбдуллинЁ
Г. Тукай “Туган тел” йыры.
Уҡыусы: “Эй, туған тел! Ниндәй ҡәҙерлеһең һин! Гүзәлһең, йыйнаҡһың, байһың, ҡеүәтлеһең, мәргәнһең. Шуға ла халыҡ ил ағаһы булған сәсәндәрҙең ялҡынлы тапҡыр һүҙен яу ҡыйыр булат ҡылыс үткерлеге менән сағыштырған да инде,”- тип яҙған күренекле телсебеҙ Вәли Псәншин.
Алып барыусы: Иногда задаешь себе вопрос: “Что в этом мире для человека важнее всего?”. Ответы бывают разные: считаешь, что дороже всего мать, Родина. Задавая вопрос другим, они говорят, что любимые дети, семья. И каждый по-своему прав. Но самое дорогое для человека, наверное, слово, родная речь. И с годами убеждаешься в этом, так как без родного языка теряется смысл жизни, теряется счастье и близких людей, и даже само понятие Родина.
Шиғыр Р. Бикбаев “Башҡортостан”
Уҡытыусы: Ә хәҙер һүҙҙе, үҙ ғүмерен балалар тәрбиәләргә, ижади эштәргә бағышлаған, инде күп кенә китаптар авторы, ҡала, республика, Рәсәй яҙыусылар союзы ағзаһы Әҡбәров Закир Насир улына бирәйек.
Я6ыусы 7уна77а 316 (З.Н. А7б2ров)
Уҡыусы:Язык – это общее сокровище всего народа. Равные права на него имеют и князь, и слуга, и хан, и раб. Язык служит всем, но, в то же время, сам является властелином всех. Язык – самое демократичное богатство в мире. Его невозможно ни разделить, ни приватезировать, ни оградить высокими заборами. Даже нищий, у которого нет никакого добра, оставляет в наследство своему потомству бесценный клад – родной язык. Родную речь невозможно ни продать, ни купить. Можно продать даже родную землю, но не язык.И в то же время, не отнимая родную землю, можно уничтожить целые народы, уничтожив их язык и родные песни.
Уҡыусы: Эйе, телемде, тыуған еремде юҡ итергә теләүселәр бихисап. Әммә халҡым үҙ теле, үҙ ере өсөн йәнен аямаған, үҙ ғүмерен биргән, ҡан ҡойған, дау күтәреүселәргә ҡаршы торған, еңеп сыҡҡан. Ата – бабаларыбыҙ беҙҙең быуынға ла изге аманатын еткергән, телебеҙҙе, еребеҙҙе, күптәрҙең күҙен ҡыҙҙырған республикабыҙ Башҡортостанды беҙгә, киләсәк быуынға тапшырған. Халҡыбыҙҙың яҙмышы яғымлы, һығылмалы, моңло, хисле теле башҡорт теле менән бәйләнгән.
Уҡытыусы: Итак, языком мы пользуемся не только тогда, когда говорим, но и когда думаем, когда пишем, читаем. Чтобы мы не делали, нас сопровождают слова звучащие и “немые”. Слово, услышанное или сказанное, прочитанное или написанное или “слово в уме” всегда связано с мыслью. И это слово несет в тебе свет знаний. Красоту жизни ты будешь также воспринимать через слово, слово в стихах и прозе.
Алып барыусы: Без языка не было бы человеческого общества, а общество – это народ. Язык и народ взаимосвязаны.
Алып барыусы: Туған тел ул - күңел көҙгөһө. Үткәнде бөгөнгө менән менән бәйләүсе сихри көс эйәһе. Тел ул - халыҡ күңеле, халыҡ рухы, үҙенсәлекле мәҙәни ҡомартҡы. Башҡорт теле , башҡа телдәр кеүек үк, халҡыбыҙҙың бай тарихы менән тығыҙ бәйләнгән.
Хор “Минең Ватаным”