Теріні, а?ашты, ??деу ?дістері
Сабақ тақырыбы: Теріні, ағашты, өңдеу əдістері
Сабақ мақсаты: А) Білімділік: Оқушыларға өңдеу технологиясын үйретіп оны қарапайымжолдармен өңдей білуге, қандай пайдасы бар екенін үйрету.Технологиялық еңбектің көмекші құралдарын дұрыс қолдана білуге үйрету, қыр-сырын түсінуіне көмектесу. Б) Дамытушылық: оқушылардың ой-өріс, ақыл-ойын, қиялын, ойлау қабілеттерін дамыту, өз бетінше жұмыс істеуге үйрету, оқушылардың икемділігін, іскерлігін, шеберлігін дамыта түсу. В) Тәрбиелік: оқушыларды ұлттық өнерді сүюіне тәрбиелеу
Көрнекілігі: Теріден жасалған бұйымдар суреті. Арқақап жасаудың нұсқау картасы.Сабақ барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі2. Жаңа тақырып3. Қорытындылау4. Үйге тапсырма.Жаңа тақырып мазмұны
Жаңа сыпырылған тері буы бурқыраған деп аталады. Былғары үшін жаңадан сыпырылып алынған, қан мен кір жұқпаған теріден артық зат жоқ. Алайда көбінесе теріні бірден зауытқа жеткізуге немесе өздігінен өңдеуге мүмкіндік болмай жатады. Ал жатып қалған тері тез арада бүлінеді. Ол алдымен кеуіп, содан кейін мыжырайып, мүйізденіп кетеді. Одан кейін көгеріп, жүні түсе бастайды. Содан соң мүлдем шіриді. Сондықтан да тері бүлініп кетпеуі үшін одан түрлі нәрселер жасауға тура келеді.
Теріні өңдеу. Теріні тазалап алғаннан кейін, оны тұзбен өңдейді.Өңдеу терінің шіріп кетпеуі үшін ғана емес, жүнінің мықтап тұруына да септігін тигізеді.
Тазаланған теріні келесі әдіспен тұздаған жөн: майда тұз алынады. Қыс айларында әр 1 кг теріге 200 г, ал жаз мезгілінде 300 гтұз пайдаланылады. Үлкен өгіздің терісіне қыста 5,7-6,6 кг, ал жазда 8,2-10,2 кг тұз, ал сиыр терісіне қыста 3,3-5 кг, ал жазда 5-6,2 кг. тұз жұмсалады.
Өңдеу тәсілі. Теріні жүн жағымен таза жерге немесе еденге жаяды. Терінің астына шыққан ылғалын сіңіріп алатын бір нәрсе қоюға болады. Терінің ішкі жағына біркелкі етіп тұз себеді, тұз теріге дұрыс жағылуы үшін тұзды қолмен жаққан дұрыс. Егер тұз дұрыс жағылса, онда 3 күннен кейін оның бетінде қатты тұз көрінетін болады. Ал егер барлық тұз сіңіп кетсе, онда тұзды жаңадан қайта жағу керек. Тері тұздалғаннан кейін, бас пен құйрық жағын ішке қарай иеді. Одан кейін бас пен басқа да бөліктерді тұзбен өңдейді.
Содан кейін теріні буып қояды. Оның әдісі мынадай: бастан басталған терінің төрттен бір бөлігі ішке қарай иіледі, одан кейін оң және сол жақтары ортаға қарай, тері арқа бойымен, одан кейін басынан бастап оралады, құйрықпен немесе жіңішке арқанмен байланады.
Бес күннен кейін оралған тері шешіледі. Ылғалын ағызып, тағы да аздап тұздап, қайтадан орап қояды. Егер бәрі дұрыс жасалса, онда тері ұзақ уақыт бойы бүлінбей сақталады.
Терілер көп мөлшерде жиналып қалғанда, қатарларда тұздауға болады.
Бірінші теріні еденге жайып тұздайды. Одан кейін бас, аяқ жақтарын дөңгелетіп ішке қарай орайды. Барлық бөліктерді, әсіресе басын жақсылап тұздайды. Одан кейін екінші терінің басын бірінші терінің үстіне емес, жанына түсетіндей етіп қояды. Бәрін бірінші терідегідей жасайды. Екіншісіне үшіншісін, сосын төртіншісін, бесіншісін, осылай кете береді. Бастар бір-бірінен кейін жатады. Осындай ретпен 200 шақты теріні қоюға болады. Қатардағы тұздық терілердің дұрыс орналаспағандығынан бір жақа ағып кетпеуі керек.
Егер тері дұрыс тұздалмаса, ол бүліне бастайды. Тері шіри бастағанда оның жүні түседі. Жүнін анда-санда қолмен тартып көру керек. Жақсы теріден жүн түспейді, ал бүлінген теріден жылдам сыдырылып кетеді. Ондай теріні қолдануға болмайды. Одан кейін терінің сыртқы жағын ішке қарай орналастырып, сосын көлеңкеде кептіру керек. Теріні кептіру үшін іліп қояды. Оны күннің астында не ыстық пештің қасында кептіруге болмайды. Кәдімгі бөлме температурасы болған дұрыс.
Тері кепкеннен кейін (қатты кептірудің қажеті жоқ), оның жүнін ішке қаратып, соңғы рет кептіреді.
Мұндай жағдайда тері көпке дейін сақталып тұрады.
Ағаш биологиялық, механикалық немесе химиялық әсерге ұшырауы мүмкін органикалық, өсімдік текті кеуек материал болып табылады.
Ағашты биологиялық өңдеу – сапасы төмен ағаш пен миллиондаған тонна әртүрлі ағаш және ауылшаруашылық қалдықтарын аса маңызды өнім – азықтық ақуыздық ашытқыларға айналдыру, сондай - ақ этил спирті, фур - фурол, ксилит өндіру. Ағашты биологиялық өңдеу ауылшаруашылық өндірісін микробиологиялық синтездің бағалы өнімдерімен қамтамасыз етеді.
Ағашты механикалық өңдеу – ағаштың өзі өзгермей, көлемі мен формасы өзгеретін өңдеу. Ағашты мұндай өңдеу ағаш зат тегі өзгеретін химиялық өңдеуден ерекшеленеді.
№ Ағашты өңдеудің аталуыСипаттамасы1 Механикалық бұрғылау Әртүрлі тесіктер жасау операциялары: өтпелі және бітеу, терең және таяз, кең және тар. Бұл әдістің көмегімен ағаштағы бұтақтарды кеседі.
2 Механикалық аралауАғаш кесудің ең көп тараған әдісі. Ағашты арамен кесу жолымен бөліктерге бөлу. Механикалық аралау ағаш кесу жақтауларының, таспалы, айналдыра кесу және цилиндрлік білдектердің көмегімен жүзеге асырылады.
3 Механикалық қашау Ағашты қашау бөлшекте тесік жасау қажеттігі кезінде қолданылады. Механикалық қашауды тура ойықтар алу үшін қолданады. Қашауды қашау шынжырының кескіштерімен орындайды.
4 Механикалық жонуАғашты кесу, бұл кезде кесу траекториясы шиыршық немесе бұрама сызық болып келеді, ал өңдеу процесінде дайындау кез келген айналу денесінің формасын қабылдайды.
5 Механикалық сүргілеу Сүргілеу – ағашты айналмалы көпкескішті аспаптармен – жонғыштармен, пышақ біліктерімен, горизонталь қозғалатын пышақтармен кесу.
6 Механикалық ажарлауАғаш бетін кедір – бұдырлы аспаппен өңдеу. Механикалық ажарлауды ажарлау білдіктерінде орындайды. Ажарлау білдектерінің көмегімен бөлшектер мен бұйымдарға өте жылдам түрде тегіс бет беріледі.
7 Сүргілеу Ағашты жазық бет жасау мақсатымен жонғылау
8 СыдыруАғашты кілтек алу мақсатымен кесу. Кесу траекториясы шиыршық болып келеді.
9 Тегістеп өңдеу Ағашты кедір – бұдырлығы неғұрлым аз бетті алу мақсатында қалыңдығы 0, 2 мм - ден көп емес шиыршықты жоңқаны кесу жолымен сүргілеу
Сабақты қорытындылау: 1. Тері өңдеу үшін ағаш түрлерін пайдаланады екенбіз?2. Терінің қандай қасиеттерін біліп түсіндік?Оқушыларды бағалау.Үйге тапсырма: