Дарынды о?ушылармен ж?мыс. тест тапсырмалар

8 сынып. Биология
Дарынды оқушымен жұмыс жоспары
№ Мазмұны
Сағат саны Мерзімі
1 АДАМНЫҢ ТІРІ АҒЗАЛАР ЖҮЙЕСІНДЕГІ АЛАТЫН ОРНЫ. АДАМНЫҢ ШЫҒУ ТЕГІ ЖӘНЕ ТАРИХИ ДАМУ КЕЗЕҢДЕРІ 1 2 АДАМНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ТҰЛҒА РЕТІНДЕГІ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 1 3 АДАМ АҒЗАСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ МЕН ҚЫЗМЕТІНЕ ЖАЛПЫ ШОЛУ
ЖАСУШАНЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ 1 4 ЖАСУША ОРГАНОИДТАРЫ 1 5 ЖАСУШАНЫҢ ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫ 1 6 ҰЛПАЛАР. ЭПИТЕЛИЙ, ДӘНЕКЕР ҰЛПАЛАРЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ МЕН ҚЫЗМЕТІ 1 7 БҰЛШЫҚЕТ ЖӘНЕ ЖҮЙКЕ ҰЛПАЛАРЫ 1 8 МҮШЕЛЕР ЖӘНЕ МҮШЕЛЕР ЖҮЙЕСІ 1 9 АДАМ АҒЗАСЫНДАҒЫ ЖЕКЕ МҮШЕЛЕР ЖҮЙЕСІ ІШКІ СЕКРЕЦИЯ БЕЗДЕРІ. ГОРМОНДАР. ГИПОФИЗ 1 10 ҚАЛҚАНША БЕЗДІҢ ҚҰРЫЛЫСЫ МЕН ҚЫЗМЕТІ 1 11 ҚАЛҚАНША МАҢЫ ЖӘНЕ БҮЙРЕКҮСТІ БЕЗДЕРІ 1 12 АРАЛАС БЕЗДЕР. ҰЙҚЫ БЕЗІ. ЖЫНЫС БЕЗДЕРІ. ГУМОРАЛЬДЫҚ ЖӘНЕ ЖҮЙКЕЛІК-ГУМОРАЛЬДЫҚ РЕТТЕЛУ 1 13 ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚҰРЫЛЫСЫ, МАҢЫЗЫ. РЕФЛЕКС, РЕФЛЕКСТІК ДОҒА 1 14 ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ БӨЛІМДЕРІ. ЖҰЛЫННЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ МЕН ҚЫЗМЕТІ 1 15 МИДЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ, БӨЛІМДЕРІ 1 16 ҮЛКЕН МИ СЫҢАРЛАРЫ. ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ ГИГИЕНАСЫ 1 17 ВЕГЕТАТИВТІ ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІ 1 18 СЕЗІМ МҮШЕЛЕРІ (АНАЛИЗАТОРЛАР)
СЕЗІМ МҮШЕЛЕРІ. КӨЗДІҢ ҚҰРЫЛЫСЫ. АЛЫСТАН ЖӘНЕ ЖАҚЫННАН КӨРГІШТІК 1 19 ЕСТУ МҮШЕСІ. ҚҰЛАҚТЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ 1 20 ИІС СЕЗУ, ДӘМ СЕЗУ, СИПАП СЕЗУ АНАЛИЗАТОРЛАР 1 21 ТІРЕК-ҚИМЫЛ ЖҮЙЕСІ (АППАРАТЫ)
АДАМ ҚАҢҚАСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ БӨЛІМДЕРІ. ТҰЛҒА ҚАҢҚАСЫ 1 22 БАССҮЙЕК, ИЫҚ, ЖАМБАС БЕЛДЕУЛЕРІ 1 23 СҮЙЕКТЕРДІҢ ҚҮРЫЛЫСЫ, ҚҰРАМЫ, ӨСУІ, БАЙЛАНЫСЫ. БУЫНДАР 1 24 БҰЛШЫҚЕТТЕРДІҢ МАҢЫЗЫ МЕН ҚҰРЫЛЫСЫ 1 25 БҰЛШЫҚЕТТЕРДІҢ ТОПТАРЫ, ҚАСИЕТІ, ҚАЖУЫ, ГИГИЕНАСЫ 1 26 АҒЗАНЫҢ ІШКІ ОРТАСЫ.ҚАННЫҢ ҚҰРАМЫ, ҚАН ЖАСУШАЛАРЫ. ЭРИТРОЦИТТЕР 1 27 ИММУНИТЕТ, ҚАН ҚҰЮ, ҚАН ТОПТАРЫ 1 28 ЖҮРЕК-ҚАНТАМЫРЛАР ЖӘНЕ ЛИМФА ЖҮЙЕЛЕРІ. ҚАНАЙНАЛЫМ МҮШЕЛЕРІ 1 29 ҚАНТАМЫРЛАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ 1 30 ҮЛКЕН ЖӘНЕ КІШІ ҚАНАЙНАЛЫМ ШЕҢБЕРЛЕРІ. ҚАННЫҢ ҚАНТАМЫРЛАРМЕН ҚОЗҒАЛУЫ 1 31 ТЫНЫСАЛУ ЖҮЙЕСІ ТЫНЫСАЛУ МҮШЕЛЕРІНІҢ ҚҰРЫЛЫСЫ 1 32 ӨКПЕНІҢ ҚҰРЫЛЫСЫ МЕН ҚЫЗМЕТІ . ӨКПЕНІҢ ТІРШІЛІК СЫЙЫМДЫЛЫҒЫ. ТЫНЫСАЛУДЫҢ ЖҮЙКЕЛІК ЖӘНЕ ГУМОРАЛЬДЫҚ РЕТТЕЛУІ.ТЫНЫСАЛУ МҮШЕЛЕРІНІҢ АУРУЛАРЫ 1 33 АСҚОРЫТУ ЖҮЙЕСІ. ТАҒАМНЫҢ МАҢЫЗЫ, ҚҰРАМЫ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТІ. АСҚОРЫТУ МҮШЕЛЕРІ 1 34 СІЛЕКЕЙ БЕЗДЕРІ 1 №1.АДАМНЫҢ ТІРІ АҒЗАЛАР ЖҮЙЕСІНДЕГІ АЛАТЫН ОРНЫ. АДАМНЫҢ ІПЫҒУ ТЕГІ ЖӘНЕ ТАРИХИ ДАМУ КЕЗЕҢДЕРІ
1. Сөйлемдердегі түсіп қалған сөздерді толықтырып жазыңдар:
а) Адамның басқа ағзалардан айырмашылығы өзіне тән____________________________,
___________________________________________ болуы.
ә) Ұрығы аналығының арнайы мүшесі______________________________________дамиды.
б) Табан сүйектері___________________________________________________орналасқан.
в) Басбармақтары басқа саусақтарына___________________________________орналасқан.
г) Терісінде кептеген______________________________________________бездері болады.
ғ) Саусақтарыньщ ұшындағы тырнақтары үшкір емес_______________________________д)_________________________________________________бұлшық еттері жақсы дамыған.
2. Сөзжұмбақ: Ортада ерекше бөлінген тордағы сөзді (1) тігінен оқығанда жүйелік топтың аты шығады.
1
2 3 4 5 6 Тордағы сөздерді көлденеңінен оқығанда:
2 - анатомия ғылымың дамуына үлес қосқан көне грек ғалымы;
3 - ағза мен мүшелердің құрылысын зерттейтін ғылым;
4 - физиология ғылымының негізін салушы ғалым;
5 - мүшелер мен мүшелер жүйесінің қызметін зерттейтін ғылым;
6 - әр мүшенің тазалығын сақтауға ерекше мән берген қазақ ғалымы.
3. Биологиялық диктант. Сөйлемдердегі түсіп қалған қажетті сөздерді тауып жазыңдар:
Сөйлемдер Қажетті сөздер
1. Ұрығының даму барысында_________________________________
екі бүйірінде көптеген желбезек саңылаулары пайда болады.
2. Омыртқа жотасының________________________бөлімі жойылған.
3. Миы үлкен әрі көлемді,_______________________жақсы дамыған.
4. Денесінде _______________________________мүшелер сақталған.
5. Бір жұп _______________________________________бездері бар.
6. Жатыр мен ұрықтың арасында _______________________түзіледі.
7. Қазіргі кездегі Жер бетіндегі барлық адамдар бір ғана__________ түріне жатады.
ми қыртысы
қалдық
саналы адам
сүт
құйрық
ұрықжолдасы
жұтқыншақтың
№2. АДАМНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ТҰЛҒА РЕТІНДЕГІ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.Төменде берілген ұғымдардың анықтамасын жазывдар:
а) Антропология ғылымы_______________________________________________________
_____________________________________________________________________зерттейді.
ә) Адамның пайда болуында оның_______________________________________________
___________________________________________________________шешуші рөл атқарды.
2. Адамның тарихи дамуының әрбір кезеңіне тән белгілерді жазыңдар:
Кезеңі Ерекшеліктері
1 - кезең 2 - кезең 3 - кезең 4 - кезең 3.Адамды табиғаттан бөліп қарауға болмайтын себептерді атап жазыңдар:
а)біріншіден
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
ә)екіншіден
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
2.Сөйлемдерді толықтырып жазыңдар:
а)Гуманимзнің басты қағидасы___________________________________________________
_____________________________________________________________________________
ә)Адам табиғаты дегеніміз_______________________________________________________
_____________________________________________________________________________
б)Адам____________________ , _______________________________________ арқылы өзін қоршаған табиғи ортаны танып біледі.
в) ____________________________________________________адамның негізгі көрсеткіші болып саналады.
г)Адам денсаулығын__________________________________________________ болмайды.
№3.АДАМ АҒЗАСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ МЕН ҚЫЗМЕТІНЕ ЖАЛПЫ ШОЛУ
ЖАСУШАНЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ
1. Сөйлемдердегі түсіп қалған сөздерді тауып жазыңдар:
а)______________________________________________- тіршіліктің негізгі бірлік өлшемі.
ә)____________________________________________жасушаның сыртын қаптайды,______
мен_________________________________заттардан түзілген.
б) Плазмалық жарғақшаның тесігі бар жерін__________________________________дейді.
в) __________________________________________жасушаның ішінде үздіксіз қозғалады
г) Ядроның ішінде толтырып тұратын іркілдек_____________________________________
______________болады.
д) Жасушалардың бөлінуге дайындық кезеңінде______________ , басқа кезеңінде қайта түзіледі.
2. Ядроның құрылысы мен қызметіне арналған кестені толтырыңдар:
Құрамды бөліктері Құрылысы Қызметі
1. Ядро жарғақшасы 2. Ядро шырыны 3. Хромосомалар 4. Ядрошықтар
3. Биологиялық диктант. Бірінші бағанда берілген сөйлемдердегі түсіп қалған сөздерді екінші бағанда берілген қажетті сөздердің ішінен тауып жазыңдар.
Сөйлемдер саңылаулар,
жарғақша
Ядро
Өсімдіктердің
жасунықты
цитоплазмалары
Хромосоманың
хромосомалар,
ядрошықтар
1._______________________________________нуклеин қышқылының
синтезіне қатысады. 2. Ядро шырынында___________________________________________
______________________мен____________________________болады. 3_______________________________________бөліктерін «ген» дейді. 4. Қатар жатқан екі жасушаның _________________________саңылау арқылы бір-біріне өтеді. 5. Ядро қабықшасында да өте ұсақ___________________________бар. 6. _____________________плазмалық жаргакшасының сыртында цитоплазмадан бөлінген өлі заттан түзелетін________________қалың
қабықшасы болады. 7. Жасушаның ішіндегі барлық қоректік заттар мен қажетсіз өнімдер _________________________________арқылы өтеді. №4.ЖАСУША ОРГАНОИДТАРЫ
1. Жасуша органоидтарының атқаратын қызметіне арналған кестені толтырыңдар:
Жасуша органоидтары

Лизосома
Митохондрия
Рибосома
Эндоплазмалық тор


2. Өсімдіктер мен жануарлар жасушаларының айырмашылықтарына арналған кестені толтырып, бар болатын органоидтың тұсына «+», ал жоқ болатын органоидтың тұсына «-» белгілерін қойыңдар:
Жасушалар
Қатты қабық
Пластидтер
Жасуша орталығы Ірі вакуольдер
1.Өсімдіктерде 2.Жануарларда 3. Сөзжұмбақ. Ортадағы ерекше бөлінген торкөздегі сөзді тігінен (1) оқығанда жасушадағы бір органоидтың атауы шығады.
Көлденеңінен оқығанда:
2 - жасушаның құрамды бөлімі,
3 - органоид атауы;
4 - ядросы болмайтын қан жасушасы;
5 - жасушадағы тұрақты түзілістердің жиынтық атауы;
6 - ядрода болатын түзіліс;
7 - жасушаны зерттейтін ғылым;
8 - органоид атауы;
9 - жасушаның құрамды бөлімі.
1
2 3 4 5 6 7 8 9 №5.ЖАСУШАНЫҢ ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫ
1. Жасушаның химиялық құрамына арналған кестені толтырыңдар:
Жасушаның химиялық құрамы





2. Биологиялық диктант.
Бірінші бағандағы сөйлемдердегі бос орындарға екінші бағандағы қажетті сөздерді тауьш, сөйлемді толықтырып жазыңдар:
Сөйлемдер Қажетті сөздер
1._____________________________судың жасушалар мен жасуша
аралық заттардың аралынында теңдей бөлінуін қамтамасыз етеді.
сұйық (еріген)
20-30%
Минералды тұздар
тездетуге
Майлар
еріткіш
бауыр, бұлшықет
2. Нәруыздардың молекулалары жасушадағы химиялық реакцияларды____________________________________қатысады.
3. Гликоген ______________________мен_____________________
жасушаларында кездеседі. 4. Органикалық косылыстар жасуша құрамының_______________ үлесіне тең. 5. Су жасушаға___________________________ретіңде өте қажет. 6. _______________________жасуша жарғақшасының құрамында көп болады. 7. Қорек заттары жасушаға тек______________________________
(____________________)күйінде қабылданады. 2. Дұрыс жауаптардың астын сызыңдар:
а) Майдың құрамындағы химиялық элементтер:
А. Азот
Б. Көміртек
В. Күкірт
Г. Оттек
Д. Сутек
ә) Ыдырағанда энергия бөлетін заттар
А. Бейорганикалық заттар
Б. Майлар
В. Органикалық заттар
Г. Көмірсулар
Д. Нәруыздар
б) Жасуша жарғақшасының құрамында көп болатын заттар –
А.Су
Б. Нәруыздар
В. Майлар
Г. Көмірсулар
Д. Бейорганикалық заттар
в) Органикалық заттардың құрамында көп кездесетін химиялық элементтер –
А. Йод
Б. Сутек
В. Оттек
Г. Көміртек
Д. Темір
№6.ҰЛПАЛАР. ЭПИТЕЛИЙ, ДӘНЕКЕР ҰЛПАЛАРЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ МЕН ҚЫЗМЕТІ
1. Санмен берілген эпителий ұлпаларының белгілеріне сәйкес келетін бас әріптермен берілген жауаптарды тауып жазыңдар:
Белгілері Эпителий ұлпалары
1. Пішіндері бағана және төртбұрышты сүт, тер, жас, сілекей және т.б. бөледі А. Сезгіш эпителий
2. Жасушаларының бетінде цитоплазмадан түзілген кірпіше өсінділері болады Б. Безді эпителий
3. Жасушалары көп қырлы терінің үстіңгі қабатын, ауыз қуысын, өңештің ішкі жағын астарлайды В. Кірпікшелі эпителий
4. Жасушалары ұзынша, асқазан мен ішектердің ішкі қабатында кездеседі Г. Жалпақ эпителий
5. Бүйректің өзекшелерін іш жағынан астарлап тұрады Д. Бағана тәрізді эпителий
6. Тітіркенуді қабылдайды, мұрын қуысында орналасқан Е. Текшелі эпителий
Жауаптары:
1 4 2 5 3 2. Дәнекер ұлпасының түрлеріне арналған кестені толтырыңдар.
Жеке мүшелердің қаңдай дәнекер ұлпасьша жататынын жазыңдар.
Мүшелер Дәнекер ұлпасының түрі
1.Қаңқа 2. Лимфа, ұлпа сұйықтығы, қан 3. Терінің астыңғы қабаты, сіңірлер, т.б. 4. Құлақ қалқаны, көмекей қақпақшасы, кеңірдек және т.б. 3. Эпителий ұлпасының атқаратын қызметіне арналған кестені толтырыңдар.
Эпителий ұлпасының қызметі
№7.БҰЛШЫҚЕТ ЖӘНЕ ЖҮЙКЕ ҰЛПАЛАРЫ
1.Берілген ұғымдардың тұсына анықтамаларын жазыңдар:
а) Миофибрилла ә) Нейрон б) Аксон в) Дендриттер г) Синапс д) Қозғыштық пен қозу өткізгіштік 2. Сөзжұмбақ. Ортадағы ерекше белгіленген торкөздегі сөзді тігінен (1) оқығанда бір ұлпаны түзетін жасушаның аты шығады.
Көлденеңінен оқығанда:
2 - ядро құрамындағы түзіліс;
3 - ұлпаның бір түрі;
4 - ұлпа құрамындағы жасушалардың аттары;
5 - бұлшықет ұлпасының құрылымдық әрі қызметтік бірлігі;
6 - жасуша органоиды;
7 - жүйке жасушасының бөлімі.
1 2 3 4 5 6 7 3. Нейронның құрылысы көрсетілген суреттегі сандар бойынша оның жеке бөлімдерінің аттарын жазыңдар:
1.
2. 3. №8.МҮШЕЛЕР ЖӘНЕ МҮШЕЛЕР ЖҮЙЕСІ
1.Санмен берілген мүшелер жүйесіне жататын бас әріптермен белгіленген сәйкес келетін мүшелерді табыңдар:
1. Тынысалу жүйесіне жататын мүшелер -
2. Асқорыту жүйесіне жататын мүшелер -
3. Эндокриндік жүйеге жататын мүшелер –
4. Жүйке жүйесіне жататын мүшелер –
5. Зәр шығару жүйесіне жататын мүшелер –
6. Жүрек қантамырлар жүйесіне жататын мүшелер –
7. Тірек-кимыл аппаратына жататын мүшелер - А. Жүйкелер, жұлын, ми
Б. Бүйрек, несепағар, қуық
В. Өңеш, ұлтабар, бауыр, сілекей бездері
Г. Кемекей, кеңірдек, өкпе, бронхылар
Д. Қаңқа, бұлшықеттер
Е. Гипофиз, айырша без, қалқанша без
Ж. Артериялар, веналар, капиллярлар
Жауаптары:
1 5 2 6 3 7 4 2. Мына ұғымдарға анықтама жазыңдар:
а) Жасуша ә) Ұлпа -
б) Мүше -
в) Мүшелер жүйесі -
г) Аппараттар -
ғ) Ағза -
3. Біртұтас ағзаны құрайтын тіршілік деңгейлерінің дұрыс реттілігін тауып, астын сызыңдар:
а) Ұлпа -> жасуша -> мүше -> ағза -> мүшелер жүйесі.
ә) Жасуша —> ағза -> ұлпа -> мүшелер жүйесі -> мүше.
б) Жасуша —> лпа -> ағза -> мүше -> мүшелер жүйесі.
в) Мүше —> жасуша —> мүшелер жүйесі -> мүше -> ағза.
г) Ағза -> жасуша -> мүшелер жүйесі -> мүше —> ұлпа.
ғ) Жасуша -> ұлпа -> мүше -> мүшелер жүйесі -> ағза.
№9.АДАМ АҒЗАСЫНДАҒЫ ЖЕКЕ МҮШЕЛЕР ЖҮЙЕСІ ІШКІ СЕКРЕЦИЯ БЕЗДЕРІ. ГОРМОНДАР. ГИПОФИЗ
1.Сөйлемдердегі түсіп қалған сөздерді тауып жазып, толықтырыңдар.
а) Бөлінетін сұйықтықты шығаратын өзегі болмайтын бездерді________________________
_____________________________________________________________бездері деп атайды.
ә)___________________________________ ішкі секреция бездерінен бөлінетін сұйықтық.
б) Әрі ішкі, әрі сыртқы секрециялық қызмет атқаратын бездерді______________________ _____________________________________________________________бездер деп атайды.
В) Гормондардың барлығы_______________________________________ заттарға жатады.
г) ___________________________________________- безді және жүйке ұлпасынан тұрады.
ғ) Гипофиздің гормондары аз бөлінсе, адамньщ бойы______________________________
д) Гипофиздің артқы бөлігі зақымданса,__________________________________жұмысы
бұзылады.
е) Гипофиз_______________________________________астыңғы жағына жіңішке өсінді
арқылы бекінеді.
2. Биологиялық диктант. Кестенің бірінші бағганында берілген сөйлемдердегі түсіп қалған сөздерді екінші бағандағы берілген сәйкес келетін сөздерді тауып жазыңдар.
Сөйлемдер Қажетті сөздер
1. Гипофизден бөлінетін гормондар химиялық құрылысы жағынан тек..................................................................................тұрады. жасушаларын нәруыздан Гормондар 0,5-0.6г меланиннің рентген сәулесімен, акромегалия
2.................................................денедегі зат алмасу қарқындылығын өзгертеді. 3.Ішкі секреция бездерінің ...........................................ұсақ қантамырлар мен лимфа капиллярлары торлайды. 4.Тері пигменті – .................................................түзілуін күшейтеді. 5.Пішіні үрмебұршақ тәрізді, ересек адамдарда салмағы ....................жетеді. 6.Мұндай ауруды....................................................................деп атайды. 7.Бұл ауруды тек ................................... ...................................емдейді. 3. Мына ұғымдарға анықтама жазыпдар:
Гипофиз Гипоталамус Гормон Аралас бездер Өсу гормоны №10.ҚАЛҚАНША БЕЗДІҢ ҚҰРЫЛЫСЫ МЕН ҚЫЗМЕТІ
1. Мына ұғымдарға анықтама жазыңдар:
Базедов ауруының белгілері Кретинизм ауруының белгілері Тироксин Алқым ісуі ауруының белгілері 2. Сөйлемді толықтырып жазыңдар:
а) Егер ішетін су мен тағамда йод жетіспесе, адам__________________________________
__________________________________________________________ ауруымен ауырады.
ә) _______________________________________көмекейдің алдыңғы жағында орналасқан.
б) Ересек адамдарда қалқанша бездің салмағы______________________________________
_____________________________________________________________________________
в)__________________________________________________гормоны барлық зат алмасуға қатысады.
г) Тироксин гормонының синтезделуі ағзада______________________________________ ________________________________________________________болуына байланысты.
ғ) Тәулігіне адамның қабылдайтын______________________________________________
________________________________________________________0,15-0,20 мг болуы керек.
3. Сөзжұмбақ. Ортадағы ерекше бөлінген торкөздегі сөзді тігінен (1) оқығанда ағзадағы ішкі секреция бездерінен бөлінетін сұйықтықтың аты шығады.
1 2 3 4 5 6 7 Көлдеңінен оқығанда:
2 - ішкі секреция безі;
3- алқым ісуінің пайда болуына әсер ететін химиялық элемент;
4 - қалқанша безінен бөлінетін гормоннын
жетіспеуінен болатын ауру;
5 - аралық мидың бөлігі;
6 - қалқанша безден гормон көп бөлінгенде болатын ауру;
7 - қалқанша безден бөлінетін гормон.

№11.ҚАЛҚАНША МАҢЫ ЖӘНЕ БҮЙРЕКҮСТІ БЕЗДЕРІ
1.Кестеде берілген белгілерге сәйкес болатын ауруларды тауып жазыңдар:
Ауру белгілері Ішкі секреция бездері
1. Өте әлсіз, тез шаршайды, қан қысымы төмен, аска тәбеті тартпайды, терісі қола түсті (бозғылт) болып өзгереді 2. Сүйектердің өсуіне әсер етеді, көп бөлінгенде (жас кезде) сүйек ұзынан қарқынды өседі 3. Терінің астына су жиналады, тері құрғап, дене ісінеді 4. Бездің ұлпалары өсіп, дене салмағы артады 5. Жас балалардың бойы өспей, жыныстық жетілуі тоқталады 6. Жүйке жүйесінің қозуы артады, тез ашуланады және терлегіш болады 2. Сөйлемдерді толықтырып жазыңдар:
а) Бұл ауруды 1855 жылы ағылшын дәрігері............................................................................
.........................................................................................алғаш рет сипаттаған;
ә).........................................................жүйке жүйесінің бақылауымен бөлінетін гормон;
б) Бүйрекүсті бездері сыртқы ..........................................қабаттан және ішкі..........................
(...........................) қабаттан тұрады.
в) ...........................................................гормоны жетіспесе, ағзаның иммундық қабілеті төмендейді;
г) Паратгормон........................................... бездерінен бөлінеді;
г) Қалқаншамаңы бездерінің салмағы.........................................................................................
д) Адамның көңіл күйі күрт өзгерген кезде................................................................................
көп бөлінеді.
3. Сөзжұмбақ. Ортадағы ерекше бөлген торкөздегі сөзді тігінен (1) оқығанда ішкі секреция безінің аты шығады.
1 2 3 4 5 6 7 8 Көлденеңінен оқығанда: - 2- ішкі секреция бездерінен бөлінетін сұйықтық; 3-бүйрекүсті бездерінің жарақаттануынан болатын ауру; 4 - ішкі секреция бездерінен бөлінетін гормон; 5 - ішкі секреция безінен бөлінетін гормон; 6 - ішкі секреция безі; 7 - ішкі секреция бездерінен бөлінетін гормон; 8 - ішкі секреция безінен бөлінетін гормон.
№12.АРАЛАС БЕЗДЕР. ҰЙҚЫ БЕЗІ. ЖЫНЫС БЕЗДЕРІ. ГУМОРАЛЬДЫҚ ЖӘНЕ ЖҮЙКЕЛІК-ГУМОРАЛЬДЫҚ РЕТТЕЛУ
1. Сөйлемдердегі түсіп қалған сөздерді тауып, толықтырып жазьщдар:
а) Ағзадағы мүшелер қызметінің гормондар арқылы реттелуін .............................................
деп атайды.
ә) ................................................................ – аталық жыныс бездерінен бөлінетін жасушалар;
б) Жұмыртқажасушасы.............................................................................бездерінен бөлінеді.
в).....................................................................................гормоны қандағы глюкозаны реттейді.
г) Ұйқы безінен белінетін гормондар ........................................... және.................................... ғ) Аралас бездерден..................................................де, ..............................................................
бөлінеді.
д) Аралас бездер....................................................................................арнайы өзектері арқылы
басқа жерде орналасқан мүшелерге бөледі.

2. Биологиялық диктант. Бірінші бағандағы сөйлемдердегі түсіп қалған сөздердің орнына екінші бағаннан қажетті сөздерді тауып жазыңдар:
Сөйлемдер Қажетті сөздер
1..............................................реттелуде гормондар негізгі рөл атқарады. экстрогендер
Қант ауруы
Гуморалъдық
аралық мида
гликоген
глюкагон
Өзекшелер
2. Орталық жүйке жүйесінде бездердің жұмысымен байланысты орталықтар............................................................................................. бар. 3. Әйелдердің жыныс гормондары....................................... деп аталады. 4. .............................................көмірсу алмасуының бұзылуынан болады.
5. Бұл бездердің жасушаларыңда түзілген өнімдер арнайы..................... арқылы сыртқа шығарылады. 6. ..................................бауырда, бұлшықеттерде қор ретінде жиналады. 7. Егер қанда глюкоза жетіспесе, .........................................глюкогеннің глюкозаға айналуына әсер етеді. 3.Сөзжұмбақ: ортадағы ерекше бөлінген торкөздегі сөзді тігінен (1) оқығанда ішкі секреция безінен бөлінетін гормонның аты шығады.
1 2 3 4 5 6 7 8 Көлденеңінен оқығанда:
2 - гормонның жетіспеуінен болатын ауру;
3 - ішкі секреция безінен бөлінетін гормон;
4 - ішкі секреция бездерінен бөлінетін гормон;
5 - ішкі секреция безі;
6 - гормонның көп бөлінуінен болатын ауру;
7 - ішкі секреция безінен бөлінетін гормон;
8 - қандағы қанттың мөлшерін реттеуге әсер ететін гормон.
№13.ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚҰРЫЛЫСЫ, МАҢЫЗЫ. РЕФЛЕКС, РЕФЛЕКСТІК ДОҒА
1. Жүйке жүйесінің маңызына арналған кестені толтырыңдар:
Жүйке жүйесінің маңызы


_____________________________________________________________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Сөйлемдердегі жетіспейтін сөздерді тауып жазыңдар:
а) Рефлекстік реттелу________________жүйесі арқылы жүзеге асады.
ә) Орталық жүйке жүйесі арқылы ағзаның жауап қайтару ___________________________
реакциясы деп аталады.
б) Рефлекстік доға______________________________________________бөлімнен тұрады.
в) Нейронның кептеген қысқа өсінділері_______________________________деп аталады.
г) Нейронның бір ғана ұзын өсіндісі__________________________________деп аталады.
ғ) ________________________________құрылымы мен қызметіне қарай 3 топқа бөлінеді.
д) ________________нейрондар қозуды мүшелерден орталық жүйке жүйесіне жеткізеді.
е) Қозғалтқыш нейрондар қозуды орталық жүйке жүйесінен________________________ жеткізеді.
ж) ___________________нейрондар қозуды сезгіш нейрондардан қозғалтқыш нейрондарға өткізеді.
3.Бірінші бағандағы сөйлемдердегі түсіп қалған сөздердің орнына екінші бағандағы соған сәйкес келетін қажетті сөздерді тауып жазындар:
Сөйлемдер Қажетті сөздер
1.Егер рефлекстік доғаның бір бөлімі зақымданса, ..................................
жойылады (болмайды). жұмысын
рефлекс
рецептордан
жүйке
жасушалары
Жүйке жүйесі
қозғалтқыш
дендриттер
2.Рефлекстік доға........................................................................басталады. 3.Жүйке жүйесі денедегі мүшелердің ........................................реттейді. 4............................................ағза мен сыртқы ортаның байланысын қамтамасыз етеді. 5.Жүйке ұлпаларының негізін .....................................................құрайды. 6.Нейронның денесіне қозу ...............................................арқылы келеді. 7.Қозу орталық жүйке жүйесінен .............................................нейрондар арылы жұмыс атқаратын мүшелерге беріледі. №14.ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ БӨЛІМДЕРІ. ЖҰЛЫННЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ МЕН ҚЫЗМЕТІ
1.Сөйлемдерді толықтырып жазыңдар:
а) Орталықка тебетін өткізгіш жолмен қозу_______________________________________
______________________________________________________________________беріледі.
ә) Жұлыннан тарайтын жүйкелердің құрамында әрі________________________________
әрі___________________________________________________жүйке талшықтары болады.
б) Жүйке жүйесінің қаңқа бұлшықеттерінің жұмысын реттейтін бөлімі _______________
_________________________________________________________________- деп аталады.
в) Орталықтан тебетін өткізгіш жолмен қозу ______________________________________
_____________________________________________жұлынның төменгі бөлімдеріне, одан
мүшелерге өтеді.
г) Ішкі мүшелердін жұмысьш реттенйтін жүйке жүйесінің бөлімін___________________
жүйке жүйесі деп атайды.
ғ) Жұлынның дәл ортасында іші жұлын сұйықтығына толы_________________________
____________________________________бар.
2. Бірінші бағандағы санмен берілген сұрақтарға екінші бағандағы бас әріптермен берілген сәйкес дұрыс жауаптарды табыңдар:
Сұрақтар Жауаптар
1. Жұлынның сұр затын құрайтын нейронның бөліктері А. Нейронның ұзын өсінділері
2. Алдыңғы түбірді құрайтын жүйке талшықтары Б. Сезгіш
3. Жұлынның ақ затын құрайтын нейронның бөліктері В. Нейронның денесі мен қысқа өсінділері
4. Артқы түбірді құрайтын жүйке талшықтары Г. Қозгалтқыш
5. Жұлындағы жүйке орталығы арқылы орындалатын жұлын қызметі Д. Өткізгіштік
6. Қозудың жұлын арқылы миға берілуі Е. Рефлекстік
Жауаптары:
1 4 2 5 3 6 №15.МИДЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ, БӨЛІМДЕРІ
1. Кестенің бірінші бағанындағы санмен берілген сұрақтарға кестенің екінші бағанындағы бас әріптермен берілген сәйкес жауаптарды табыңдар:
Сұрақтар Жауаптар
1. Артқы миға жататын мидың бөліктері А. Мишық
2. Құрылысы жұлынға ұқсас мидың бөлімі Б. Мишық пен ми көпірі
3. Сұр заты сыртында, ақ заты ішіңде болатын ми бөлімі В. Сопақша ми
4. Теріде пигменттің түзілуін реттейтін ми бөлімі Г. Аралық ми
5. Көру төмпешіктері мен төмпешік асты аймақтан тұратын ми бөлімі Д. Ортаңғы ми
6. Ми мен жұлын жататын жүйке жүйесі Е. Шеткі жүйке жүйесі
7. Ми мен жұлын жүйкелері жататын жүйке жүйесі Ж. Орталық жүйке жүйесі
Жауаптары:
1 4 2 5 3 6 7 2. Биологиялық диктант. Бірінші бағандагы сөйлемдердегі түсіп қалған қажетті сөздерді екінші бағаннан тауып алып жазыңдар:
Сөйлемдер Қажетті сөздер
1._____________________ - ортаңғы мидың алдыңғы жағыңда орналасқан.
ми көтріне
сопақша
Аралық ми
мишықтан
өткізгіш
жолдар
ішкі, сыртында
2. Нейрондардың____________________шығатын өсінділері оны орталық жүйке жүйесінің барлық бөлімдерімен байланыстырады.
3. Есту, тепе-теңдікті сақтау мүшелерінен келетін ____________________
ақпараттар хабарланады.
4. Жұлын сияқты ________________________ми қозуды жұлыннан мидың бөлімдеріне жеткізеді.
5. Жұлыннан айырмашылығы – мидың ақ заты________________жағында, __________________________ болады.
6. Ми бөлімдерінің өзара байланысы__________________________арқылы
қамтамасыз етіледі.
№16.ҮЛКЕН МИ СЫҢАРЛАРЫ. ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ ГИГИЕНАСЫ
1. Дұрыс жауаптардың астын сызып белгілеңдер:
а) Орталық жүйке жүйесінің ең жоғары белімі –
А. Мишық
Б. Алдыңғы ми
В. Аралық ми
Г. Ми қыртысы
Д. Ми сыңарлары
ә) Ми сыңарларының бөліктері –
А. Маңдай
Б. Төбе
В. Самай
Г. Шүйде
Д. Мишық
б) Ми қыртысындағы нейрондардың саны –
А. 12 млрд. астам
Б. 13 млрд. астам
В. 14 млрд. астам
Г. 16 млрд. астам
Д. 17 млрд. астам

в) Мидан тарайтын жүйкелер саны –
А. 10 жүп
Б. 12 жұп
В. 31 жұп
Г. 14 жұп
Д. 16 жұп
г) Жұлыннан тарайтын жүйкелер саны
А. 12 жұп
Б. 30 жұп
В. 10 жұп
Г. 31 жұп
Д. 15 жұп
2. Сөйлемдердегі түсіп қалған сөздерді тауып жазыңдар:
а) _____________________________________жүйке жүйесін бұзып, бүкіл ағзаны улайды.
ә) Алдынғы миды кейде_________________________________________ми деп те атайды.
б) Алдыңғы мидың сыртындағы сұр заты ми_________________________________түзеді.
в) Ми қыртысының қалыңдығы шамамен_________________________________________
г)____________________________тікелей үлкен ми сыңарлары қыртысындағы жасушалардың жұмысымен байланысты.
ғ) Оқушылардың негізгі ой еңбегі -______________________________________________д) ___________________________________________________________қозуын күшейтеді.
е) Жүйке ауруларын емдейтін дәрігерді__________________________________________
__________________________________ деп атайды.
Үлкен ми сыңарларының аймақтары
3. Үлкен ми сыңарларының аймақтарының орналасқан орнына арналған кестені толтырыңдар:





о р н а л а с қ а н о р н ы

№17.ВЕГЕТАТИВТІ ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІ
1. Вегетативті жүйке жүйесінің кейбір мүшелердің қызметіне әсеріне арналған кестеден сәйкес жауаптарын табыңдар:
Вегетативті жүйке жүйесінің бөліктері Бауыр Жүрек Қуық Сілекей бездері Қантамырлар
I. Симпатикалық бөлік II.Парасимпатикалық бөлік 2. Биологиялық диктант. Бірінші бағанда берілген сөйлемдердегі түсіп қалған сөздерді екінші бағандағы келтірілген сөздерден сәйкес келетіндерін тауып жазыңдар:
Сөйлемдер Қажетті сөздер
1. Симпатикалық бағанада________________________________жүйке
түйіндері бар. сөл
орталық, шеткі
қаңқа
бұлшықеттерінің
20-25
тарылтады
әсер
2. Вегетативті жүйке жүйесі____________________________________
_________________________________қызметін реттеуге де катысады. 3. Вегетативті жүйке жүйесі де_____________________________және бөлімдерге белінеді.
4. Симпатикалык жүйке белігінің әсерінен ______________аз бөлінеді. 5. Парасимпатикалык жүйкелер тер бездеріне______________етпейді.
6. Симпатикалық жүйкелер қантамырларын______________________. 3. Сөзжұмбақ. Ортадағы ерекше бөлінген торкөздегі сөзді тігінен (1) оқығанда жүйке жүйесінің басты қызметін білдіретін сөз шығады.
1 2 3 4 5 6 7 8 Көлденеңінен оқығанда:
2 - жүйке жасушасы;
3 - жүйке жасушасының өсіндісі;
4 - ішкі секреция безі;
5 - асқорыту физиологиясын зерттеген көрнекті ғалым;
6 - тітіркенуді қабылдайтын жүйке ұштары;
7 - лейкоцит жасушаларының қызметін жан-жақты зерттеген ғалым;
8 - жүйке жасушасының өсіндісі.
№18.СЕЗІМ МҮШЕЛЕРІ (АНАЛИЗАТОРЛАР)
СЕЗІМ МҮШЕЛЕРІ. КӨЗДІҢ ҚҰРЫЛЫСЫ. АЛЫСТАН ЖӘНЕ ЖАҚЫННАН КӨРГІШТІК
1. Көз алмасының қабықшаларына арналған кестенің бірінші бағандағы санмен берілген сұрақтарға екінші бағандағы бас әріптермен берілген сәйкес жауаптарын табыңдар:
Сұрақтар Жауаптар
1. Қасаң кабықша көз алмасының қандай қабықшасының бөлігі?
А. Торлы қабықшаның
2. Нұрлы қабықша көз алмасының қандай қабықшасының бөлігі?
Б. Сыртқы қабықшасының
3. Сары және соқыр дақтар көз алмасының қандай қабықшасында орналасқан?
В. Ортаңғы қабықшасында
4. Ақ қабықша көз алмасының қандай қабықшасына жатады?
Г. Ортаңғы қабықшасында
5. Көз қарашығы көз алмасының қандай қабықшасында орналасқан?
Д. Сыртқы қабықшасында
6. Жарық сезгіш жасушалар көз алмасының қандай қабықшасыңда болады?
Е. Торлы қабықшасында
Жауаптары:
1 4 2 5 3 6 2. Кестені толтырыңдар:
Көз алмасының бөлімдері Орналасқан орны Қызметі
1. Көз қарашығы 2. Көз бұршағы 3. Көздің алдынғы қуысы 4. Көздің артқы қуысы 5. Таяқша тәрізді жасушалар 6. Қолба тәрізді жасушалар №19.ЕСТУ МҮШЕСІ. ҚҰЛАҚТЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ
1. Сөйлемдердегі түсіп қалған дұрыс сөздерді тауып жазыңдар:
а) _______________________________________________дыбыс пен тепе-тендікті сезеді;
ә) Сыртқы құлақ пен ортаңғы құлақты _______________________________бөліп тұрады.
б) Ортаңғы құлақ қуысындағы қысым атмосфера қысымымен______________________
в) Жарғақты шытырманның ішінде_______________________________________болады.
г) Есту жүйкесі қозуды ми қыртысының________________________________ бөлігіндегі есту орталығына жеткізеді.
ғ) _________________________сүйегінің жіңішке шеті дабыл жарғағымен бітісіп кеткен.
д) Құлақтың сыртқы дыбыс жолының бездерінен___________________________бөлінеді.
е) Құлақты тазалағанда________________________,_______________________заттарды
пайдалануға болмайды.
2. Құлақтың сызбанұсқасында санмен белгіленген құлақ бөліктерін тауып жазыңдар:
1.
2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 3. Құлақтың бөлімдеріне және әрбір бөлімнің жеке бөліктеріне арналған кестені толтырыңдар:
Құлақтың бөлімдері





б ө л і к т е р і
1. 1. 1.
2. 2. 2.
3.
№20.ИІС СЕЗУ, ДӘМ СЕЗУ, СИПАП СЕЗУ АНАЛИЗАТОРЛАР
1. Сөйлемдердегі түсіп қалған қажетті сөздерді тауып жазыңдар:
а) Кез келген анализатордың___________________________________бөлімін ажыратады.
ә) Тілдің кілегейлі қабықшасында дәм сезу____________________________________мен
_______________________________________болады.
б) ___________________________________сезімтал рецепторлар біркелкі орналаспайды.
в) Жанасуды қабылдайтын рецепторлар терінің____________________________________
қабатында, алақан мен саусақ ұшында болады.
г) Тері арқылы _____________________ ,____________________ ,____________________
ауырғанды сеземіз.
ғ) Иісті қабылдайтын иіс сезу жасушалары мен____________________________________
мұрын қуысының кілегейлі қабықшасының_________________________________жағында
орналасады.
2. Кестеде санмен берілген сұрақтарға бас әріптермен берілгеңі дұрыс жауаптарды табыңдар:
Тілдің бөліктері
Дәмнің түрлері
1. Тілдің ұшы мен жиегі А. Тәттіні
2. Тілдің жиегі Б. Ащыны
3. Тілдің ұшы В. Қышқылды
4. Тілдің арткқы бөлігі Г. Тұзды
3. Анализаторлардың жеке бөлімдерінің қандай мүшелермені байланысатынына арналған кестені толтырыңдар:
Анализатордың бөлімдері
Байланысатын мүшелері
1. Шеткі бөлімі 2. Өткізгіш бөлімі 3. Орталық бөлімі №21.ТІРЕК-ҚИМЫЛ ЖҮЙЕСІ (АППАРАТЫ)
АДАМ ҚАҢҚАСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ БӨЛІМДЕРІ. ТҰЛҒА ҚАҢҚАСЫ
1. Төмендегі ұғымдардың анықтамасын жазыңдар:
Қаңқа бөлімдері Тірек-қимыл аппараты Омыртқа доғасының қанаттары Бірінші мойын омыртқа Омыртқа жотасының иілімдері Сколиоз Кеуде қуысының қаңқасы Кеуде қуысында орналасқан мүшелер 2. Жеке омыртқаның сызбанұсқасының бүйірінен қарағандағы көрінісінде санмен белгіленген оның жеке бөліктерінің аттарын тауып жазыңдар.
1.
2. 3. 4. 5. 6. 3. Сөйлемдегі түсіп қалған сөздерді тауып жазыңдар:
а) Адам қаңқасында___________________________________________астам сүйектер бар.
ә) Омыртқа жотасы мен кеуде қуысын құрайтын сүйектер___________________________ қаңқасы деп аталады.
б) Омыртқа жотасының қабырғалармен байланысатын бөлімін ______________________ омыртқалар деп атайды.
в) Адамның мойын омыртқаларының санының____________________________________
_____________________, оның сүтқоректі жануарлармен бір класқа жататын ортақ белгісі болып саналады.
г) Адамның тік жүруіне байланысты омыртқа жотасында____________________________ пайда болған.
№22.БАССҮЙЕК, ИЫҚ, ЖАМБАС БЕЛДЕУЛЕРІ
1. Сөйлемдерді қажетті сөздермен толықтырып жазыңдар:
а) Қол және аяқ сүйектері бір-бірімен____________________________________________
(___________________________) арқылы байланысқан.
ә) Ми мен жұлынды байланыстырып тұратын үлкен тесік___________________________
сүйегінде болады.
б) Астыңғы жақ сүйегі мен самай сүйегі____________________________________буыны
арқылы байланысқан.
в) Жаңа туған нәрестенің___________________ сүйегінде бүлкілдеп тұратын___________
болады.
г) Жұп жауырын мен жұп бұғана сүйектері_______________________________ белдеуін құрайды.
ғ) Толарсақтағы ең ірі сүйек -__________________________________________________.
2. Сызбанұсқалардағы санмен белгіленген сүйектердің аттарын жазыңдар:
а) Бассүйек:
1.
2. 3. 4. 5. 6. 7. ә) Иық белдеуі мен қол сүйектері:
3048029210
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
б) Жамбас белдеуі мен аяқ сүйектері:
8636048895
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
№23.СҮЙЕКТЕРДІҢ ҚҮРЫЛЫСЫ, ҚҰРАМЫ, ӨСУІ, БАЙЛАНЫСЫ. БУЫНДАР
1. Дұрыс жауаптардың тұсына «+» белгісін қойыңдар:
а) Сүйектер қандай ұлпадан түзілген?
А. Эпителий
Б. Жүйке
В. Бұлшықет
Г. Дәнекер
Д. Қатты
ә) Сүйектің құрамындағы органикалық заттар
А. Тұздар
Б. Минералды заттар
В. Нәруыздар
Г. Көмірсулар
Д. Майлар
б) Сүйектің құрамындагы негізгі органикалық зат
А. Миофибрилла
Б. Нейрон
В. Оссеин
Г. Кальций фосфаты
Д. Сүйек қабы
в) Жалпы сүйектердің жиынтығы нені құрайды?
А. Иық белдеуін
Б. Тұлға қаңқасын
В. Қаңқаны
Г. Жамбас белдеуін
Д. Омыртқа жотасын
г) Сүйектердің байланысу түрлері –
А. Рефлекстік
Б. Буындық
В. Жартылай қозгғалмалы
Г. Гуморальдық
Д. Қозғалмайтын
2. Кестеде санмен берілген белгілерге бас әріптермен берілген сәйкес келетін дұрыс жауабын табыңдар:
Белгілер Жауаптар
1. Сүйектердің екі шетіндегі шеміршектегі жасушалардың бөлінуінен сүйек А. Жуандап өседі
2. Сүйектің органикалық заттары Б. Ұзарып өседі
3. Сүйектің сыртындағы сүйек қабындағы жасушалардың бөлінуінен сүйек В. Мықтылық қасиет береді
4. Бейорганикалық заттар сүйекке Г. Иілгіштік, серпінділік қасиет береді
5. Сүйектердің бір-бірімен тұтасып байланысуы Д. Жартылай козғалмалы
6. Сүйектердің бір-бірімен буын арқылы байланысуы Е. Қозғалмалы
7. Омыртқалардың бір-бірімен шеміршектер арқылы байланысуы Ж. Қозғалмалы
Жауаптары:
1 4 2 5 3 6 7 3. Өздеріңе таныс буындарда қандай сүйектер байланысқандығын жазыңдар:
Иық буыны Шынтақ буыны Жамбас буыны Тізе буыны Шықшыт буыны №24.БҰЛШЫҚЕТТЕРДІҢ МАҢЫЗЫ МЕН ҚҰРЫЛЫСЫ
1. Кестеде берілген белгілерге сәйкес келетін жауаптарды табыңдар:
Белгілер Жауаптар
1. Адам еркінен тыс жиырылатын келденең жолақты бұлшықет ұлпасынан түзілген мүше А. Қаңқа бұлшықеттері
2. Бірыңғай салалы бұлшықет ұлпасынан түзілген мүшелер Б. Ішектер, қантамырлар, көкет
3. Көлденең жолақты бұлшықет ұлпасынан түзілген адам еркіне сай жиырылатын мүшелер В. Қаңқа бұлшықеттері
4. Бұлшықеттердің құрылымдық әрі қызметтік ең кіші бірлігі Г. Миозин, актин
5. Бұлшықеттердің құрамындағы нәруыздар Д. Миофибриллалар
Жауаптары:
1 3 2 4 5 2. Биологиялық диктант. Сөйлемдердегі түсіп қалған сөздерді кестеде берілген қажетті сөздердің ішінен тауып жазыңдар:
Сөйлемдер Қажетті сөздер
1. _______________________________________тірек-қимыл жүйесінің
бөлігі 600- ден
Бұлшықеттер Жүрек, тыс миозин, актин Жиырылғыштық дәнекер
2. Кеуде қуысы мен кұрсақ қуысын бөліп тұратын__________________
_______________________________________ 3. Адам денесінде____________________астам_____________________
бұлшықеттер бар. 4. Сіңірлер тығыз_____________________________ұлпасынан түзілген.
5________________________________көлденең жолақты бұлшықет ұлпасынан түзілгенімен адам еркінен _________________ жиырылады. 6. Миофибриллалар _________________ және __________________
нәруыздарынан тұрады. 7. _______________________________бұлшықет ұлпасына тән қасиет. 3. Сөзжұмбақ. Ортадағы ерекше бөлінген торкөздегі сөзді тігінен (1) оқығанда бұлшықет құрамында кездесетін нәруыздың аты шығады.
1 2 3 4 5 6 Көлденеңінен оқығанда:
2 - жасуша органоиды;
3 - сүйектің құрамында ең көп кездесетін химиялық элемент;
4 - ұлпаның түрі;
5 - бұлшықеттердің ең кіші құрылымдық әрі қызметтік бірлігі;
6 - бұлшықет құрамындагы нәруыз.
№25.БҰЛШЫҚЕТТЕРДІҢ ТОПТАРЫ, ҚАСИЕТІ, ҚАЖУЫ, ГИГИЕНАСЫ
1. Әрбір бұлшықеттердің дененің қандай бөлімінің бұлшықеттеріне жататынын және олардың қызметін тауып жазыңдар:
Бұлшықеттер Орналасқан орны Қызметі
1. Ромбы тәрізді 2. Көкет 3. Үшбасты 4. Екібасты 5. Шайнау 6. Ымдау 7. Сыртқы қабырғааралық 8. Трапеция пішінді 9. Ішкі қабырғааралық 10. Төртбасты 2. Биологиялык диктант. Сөйлемдердегі түсіп қалған сөздерді тауып жазыңдар:
Сөйлемдер Қажетті сөздер
1. Бұлшықеттер қажып-шаршамау үшін жұмыс кезінде ___________________________________________жасаудың маңызы зор.
бөксенің
жүйке жүйесі
энергия
бөксе
ішкі
құрсақтың
өңеште
2. Бұлшықеттер жиырылғанда_____________________________________
жұмсалады.
3. Жамбас белдеуіндегі өте жақсы дамыған бұлшықеттерге __________________________үлкен, ортаңғы және кіші бұлшықеттері жатады.
4. Бұлшықеттер жұмысын _______________________________басқарады. 5. Өңеш, қолқа және төменгі қуысты вена қантамыры өтетін тесік_____________________________________болады.
6. Кеуде куысының көлемінің кішіреюіне___________________________
_________________қабырғааралық бұлшықеттер әсер етеді.
7. Алдыңғы тіс тәрізді, сыртқы және ішкі қиғаш бұлшықеттер__________ __________________________бұлшықеттеріне жатады.
№26.АҒЗАНЫҢ ІШКІ ОРТАСЫ.ҚАННЫҢ ҚҰРАМЫ, ҚАН ЖАСУШАЛАРЫ. ЭРИТРОЦИТТЕР
1. Дұрыс жауаптардың тұсына «+» белгісін қойыңдар:
а) Қан плазмасының құрамындағы нәруыздар:
А.Глобулиндер
Б. Миозин
В.Альбуминдер
Г. Актин
Д. Фибриногендер
ә) Фибриногені болмайтын кан плазмасы –
А. Глюкоза
Б. Гемоглобин
В. Оксигемоглобин
Г. Қан сарысуы
Д. Эритроциттер
б) Қан жасушалары –
А. Гемоглобин
Б.Тромбоциттер
В. Қан сарысуы
Г. Лейкоциттер
Д.Эритроциттер
в) Эритроциттердің атқаратын қызметі –
А. Қорғаныштық
Б. Қоректік
В.Тасымалдау
Г. Рефлекстік
Д. Қозғыштық
г) Қанның ядросыз жасушалары –
А. Гемоглобиндер
Б. Фибриногендер
В.Эритроциттер
Г. Лейкоциттер
Д. Тромбоциттер
ғ) Эритроциттердің түзілетін жері –
А. Көкбауырда
Б. Бауырда
В. Жүректе
Г. Сүйектің кемік майында
Д. Қантамырларында
д) Қан жасушаларындағы негізгі қуат кезі –
А. Фибриноген
Б. Глюкоза
В. Қанның сарысуы
Г. Гемоглобин
Д. Қан плазмасы
2. Кестедегі берілген қан қүрамындағы эритроциттер мен түрлі заттар және олардың атқаратын қызметінің сәйкестілігін табыңдар.
Заттар Атқаратын қызметі
1. Альбуминдер А. Қанның ұюын қамтамасыз етеді
2. Фибриногендер Б. Денедегі сұйықтықты реттейді
3. Гемоглобин В. Ағзаны энергиямен қамтамасыз етеді
4.Глобулиндер Г. Газдарды тасымалдайды
б.Глюкоза Д. Денедегі суды реттейді
Жауаптары:
1 3 2 4 5 3. Сөзжұмбақ. Ортадағы ерекше бөлінген торкөздегі сөзді (1) тігінен оқығанда оксигемоглобинмен қаныққан қанның аты шығады.
1 2 3 4 5 6 7 8 Көлденеңінен оқығанда:
2 - қанның құрамды бөлігі;
3 - қан құрамындағы нәруыз;
4 - қан жасушасы;
5 - қан құрамындагы пигмент;
6 - қан жасушасы;
7 - қан құрамындағы нәруыз;
8 - ұсақ қантамыры.
№27.ИММУНИТЕТ, ҚАН ҚҰЮ, ҚАН ТОПТАРЫ
1. Дұрыс жауаптардың астын сызып көрсетіңдер:
а) Ағзаның жұқпалы ауруларға қарсы тұру қабілеті –
А. Фагоцитоз
Б. Сколиоз
В. Иммунитет
Г. Гемофилия
Д. Остеохоңдроз
ә) Иммунитет ілімінің негізін салушы ғалым –
А. И. М. Сеченов
Б. И. П. Павлов
В. К. Гален
Г. И. И. Мечников
Д. Э. Дженнер
б) Резус-фактор нәруызы болатын қан жасушасы –
А. Лимфоциттер
Б. Эритроциттер
В. Лейкоциттер
Г. Тромбоциттер
Д. Моноциттер
в) Қарсы дененің түзілуіне тікелей қатысы бар қан жасушасы –
А. Моноциттер
Б. Лейкоциттер
В. Тромбоциттер
Г. Лимфоциттер
Д. Эритроциттер
2. Кестедегі берілген ерекшеліктерге сәйкес келетін жауаптарды табыңдар:
Ерекшеліктері Жауаптар
1. Адамның эритроциттерінде ерекше нәруыз болмайды А. Табиғи иммунитет
2. Бір аурумен ауырғаннан кейін қалыптасады Б. Теріс Rһ (резус-фактор)
3. Ауруға карсы түру қабілеті тұқымқ уалайды В. Жасанды иммунитет
4. Адамның эритроцитінде болатын ерекше нәруыз Г. Жүре пайда болған иммунитет
5. Егу арқылы ауруға қарсы тұру қабілеті қалыптасады Д. Оң Rһ (Резус-фактор)
3. Сөзжұмбақ. Ортадағы ерекше бөлінген торкөздегі сөзді тігінен (1) оқығанда адам ағзасының ауруға қарсы тұру қабілетін білдіретін ұғым шығады.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Көлденеңінен оқығанда:
2 - ағзаның ішкі ортасы;
3 - иммунитетке қатысы бар қан жасушасы;
4 - қанның құрамды бөлігі;
5 - қан плазмасының нәруызы;
6 - лейкоциттердің бір түрі;
7 - лейкоциттердің бөгде заттарды жою құбылысы;
8 - құрамында резус факторы бар қан жасушасы;
9 - лейкоциттердің бір түрі;
10 - иммундық жүйенің орталық мүшесі.
№28.ЖҮРЕК-ҚАНТАМЫРЛАР ЖӘНЕ ЛИМФА ЖҮЙЕЛЕРІ. ҚАНАЙНАЛЫМ МҮШЕЛЕРІ
1. Төмендегі ұғымдарға анықтама жазыңдар:
Жүрек автоматиясы Қосжақтаулы қакпақша Жарты ай тәрізді қақпақшалар Миокард Перикард (үлпершек) Миофибрилла Эңдокард Эпикард Жүрек циклы Жүрек соғуының жүйкелік реттелуі 2. Берілген сұрақтарға қажетті сәйкес жауаптарын табыңдар:
Сұрақтар Жауаптар
1. Жүрек жұмысының гуморальдық реттелуі А. Жүйке жүйесі арқылы
2. Жүректің сыртқы жұқа қабаты Б. Миокард
3. Оң жүрекше мен оң қарынша арасындағы қақпақша В. Үш жарты ай тәрізді
4. Қарыншалар мен артерия қантамырларының арасындағы қақпақшалар Г. Үшжақтаулы
5. Жүректің қалың бұлшық етті қабаты Д. Эндокард
6. Жүректің сыртындағы қабы Е. Эпикард
7. Жүректің қуыстарын астарлап жатқан қабаты Ж. Перикард
8. Жүректің рефлекстік реттелуі 3. Гормондар арқылы
3. Сөзжұмбақ. Ортадағы ерекше бөлінген торкөздердегі сөзді тігінен (1) оқығанда жүректің қалың қабатының аты шығады.
1 2 3 4 5 6 7 8 Көлденеңінен оқығанда:
2 - жүрек жұмысын гуморальдық жолмен реттейтін зат;
3 - қантамыр;
4 -жүрек қабаты;
5- жүректің сыртындағы қабы;
6 - қантамыр;
7 - қантамыр;
8 - жүрек қабаты.
№29.ҚАНТАМЫРЛАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ
1.Төменде берілген ұғымдардың анықтамасын жазыңдар:
Қолқа (аорта) -
Капилляр (қылтамыр)
Өкпе артериясы Вена қантамырлары
Артерия қантамырлары Вена қаны Артерия қаны 2. Дұрыс жауаптардың астын сызыңдар:
а) Жүректен қан алып шығатын қантамырлар –
А. Өкпе артериясы
Б. Өкпе веналары
В. Артериялар
Г. Веналар
Д. Қолқа
ә) Жүрекке қан алып келетін қантамырлар –
А. Веналар
Б. Жоғары қуысты вена
В. Қолқа
Г. Өкпе артериясы
Д. Өкпе веналары
б) Мүшелерді торлап жататын өте ұсақ қантамырлар
А. Веналар
Б. Өкпе веналары
В. Капиллярлар
Г. Өкпе артериясы
Д. Артериялар
в) Қарыншалар мен жүрекшелерді байланыстыратын қақпақшалар –
А. Үш жарты ай тәрізді
Б. Үш жақтаулы
В. Төрт жақтаулы
Г. Жақтаулы
Д. Қосжақтаулы
№30.ҮЛКЕН ЖӘНЕ КІШІ ҚАНАЙНАЛЫМ ШЕҢБЕРЛЕРІ. ҚАННЫҢ ҚАНТАМЫРЛАРМЕН ҚОЗҒАЛУЫ
1.Төмендегі ұғымдардың анықтамаларын жазыңдар:
Тұйық қанайналым Ашық қанайналым Жүрек бұлшықеттерінің өлі еттенуі Электрокардиография Тонометр Гипертония Тамырдың соғуы Гипотония 2. Дұрыс жауаптардың астын сызыңдар:
а) Үлкен қанайналым шеңберінің басталатын жері –
А. Сол жүрекшеден
Б. Оң қарыншадан
В. Оң жүрекшеден
Г. Сол қарыншадан
Д. Қақпақшадан
ә) Кіші қанайналым шеңберінің аяқталар жері –
А. Оң жүрекше
Б. Сол жүрекше
В. Оң қарынша
Г. Қақпақша
Д. Сол қарынша
б) Кіші қанайналым шеңберінің басталар жері –
А. Оң жүрекше
Б. Қақпақша
В. Сол қарынша
Г. Сол жүрекше
Д. Оң қарынша
3. Жүректің жарып көрсетілген сызбанұсқасында санмен белгілеп, жүрек бөліктері мен қантамырларының аттарын тауып жазыңдар:
1376242583
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
№31.ТЫНЫСАЛУ ЖҮЙЕСІ ТЫНЫСАЛУ МҮШЕЛЕРІНІҢ ҚҰРЫЛЫСЫ
1.Дұрыс жауаптардың астын сызыңдар:
а) Тотығу процесіне қатысатын негізгі химиялық элемент –
А. Йод
Б. Кальций
В. Темір
Г. Оттек
Д. Сутек
ә) Ауа өтетін жолдарға жатпайтын мүше –
А. Көмекей
Б. Кеңірдек
В. Өкпе
Г. Жұтқыншақ
Д. Бронхылар
б) Тынысалу жүйесіне де, асқорыту жүйесіне де жататын мүше –
А. Көмекей
Б. Өңеш
В. Кеңірдек
Г. Мұрын қуысы
Д. Жұткыншақ
в) Жұткқыншақ пен кеңірдекті байланыстыратын мүше –
А. Өңеш
Б. Бронхылар
В. Көмекей
Г. Қолқа
Д. Мұрын қуысы
2. Тынысалу мүшелерінің дұрыс орналасу реттілігін тауып, астын сызыңдар:
а) Мұрын қуысы -> көмекей —> жұтқыншақ -> кеңірдек -> бронхылар -> өкпе.
ө) Ауыз қуысы —> жұтқыншақ -> көмекей —> бронхылар -> кеңірдек —> өкпе.
б) Мұрын қуысы —> жұтқыншақ —> көмекей -> бронхылар -> кеңірдек -> өкпе.
в) Мұрын қуысы -> жұтқыншақ —> көмекей —> кеңірдек -> бронхылар -> өкпе.
г) Мұрын қуысы -> жұтқыншақ -> кеңірдек -> көмекей -> бронхылар —> өкпе.
3. Кестеде берілген тынысалу мүшелерінің белгілеріне қарап қандай мүшеге сәйкес келетінін табыңдар:
Ерекше белгілер Мүшелер
1. Өкпеде өте көп тармақтарға бөлінген А. Кеңірдек
2. Қабырғасы 3 сыңар, 3 жұп шеміршектерден
түзілген Б. Жұтқыншақ
3. Кілегейлі қабықшасы қантамырларға бай, әрі онда иіс сезу жүйкелерінің бай, әрі орналасқан В. Бронхылар
4.Өзара байланысқан 16-20 жартылай шеміршекті сақиналардан түзілген Г. Көмекей
5. Тынысалу және асқорыту жолы түйіседі Д. Мұрын қуысы
Жауаптары:
1 3 2 4 5 №32.ӨКПЕНІҢ ҚҰРЫЛЫСЫ МЕН ҚЫЗМЕТІ . ӨКПЕНІҢ ТІРШІЛІК СЫЙЫМДЫЛЫҒЫ. ТЫНЫСАЛУДЫҢ ЖҮЙКЕЛІК ЖӘНЕ ГУМОРАЛЬДЫҚ РЕТТЕЛУІ.ТЫНЫСАЛУ МҮШЕЛЕРІНІҢ АУРУЛАРЫ
1.Төмендегі ұғымдардың анықтамаларьш жазыңдар:
Бронхиолалар Альвеолалар (өкпе көпіршіктері) Өкпе плеврасы Плевра қуысы «Көкіректі» тынысалу типі Гемоглобин «Құрсақты» тынысалу типі 2. Сөйлемдерді қажетті дұрыс сөздермен толықтырыңдар:
а) Артерия қанымен жасушалардың газ алмасуы ____________________жолымен жүреді.
ө) Екі өкпенің бір-біріне қараған ішкі бетінде______________________________________
__________________ орналасқан.
б) Ұлпа жасушаларындағы ______________________________________________артерия қанындағы______________________________________________мөлшері көп болады.
в) Өкпеде________________________________________көп болғандыктан, түсі қызғылт.
г) Өкпе толып жатқан__________________________________________________мен жиі
тарамдалған ұсақ_______________________________________________________түзілген.
ғ) Плевра қуысында__________________________________________________болмайды.д)___________________________________________үйкелісті азайтатын сұйықтық болады.
3.Төмендегі ұғымдардың анықтамасын жазыңдар:
Спирометр Туберкулез Тұмау Өкпенің тіршілік сыйымдылығы 4. Сөзжұмбақ. Ортадағы ерекше бөлінген торкөздердегі сөзді тігінен (1) оқығанда өкпені қаптап тұратын дәнекер ұлпалы қабықшаның аты шығады.
1 2 3 4 5 6 7 Көлденеңінен оқығанда:
2 - өкпенің тіршілік сыйымдылығын өлшейтін құрал;
3 - бронхының өкпе көпіршіктерімен байланысатын өте ұсақ тармағы;
4 - қан қысымын өлшейтін құрал;
5 - өкпе көпіршігі;
6 - өкпенің жұқпалы ауруы;
7 - көкіректің бұлшық еті.
№33.АСҚОРЫТУ ЖҮЙЕСІ.ТАҒАМНЫҢ МАҢЫЗЫ, ҚҰРАМЫ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТІ
АСҚОРЫТУ МҮШЕЛЕРІ
1. Сөйлемдердегі орны бос жерлерге сәйкес келетін қажетті заттарды тауып жазыңдар:
а) Адам денесінде күрделі физиологиялық процестердің бәрі тікелей_________________________________________________________________жүреді;
ә) Тағамдық заттар ағзадағы ____________________________________________________
бірден-бір көзі болып табылады.
б) Ағзаның өсуі, дамуы, тіршілігі үшін ________________________________________аз
мөлшерде болса да өте қажет.
в)__________________________________________________________________адам ағзасы жеген тағам мен ішкен су арқылы қабылдайды.
г) Адам күнделікті пайдаланатын _______________________________________негізінен крахмал және қант.
ғ) Басқа органикалық заттармен салыстырғанда ________________________________________________________________________________кезде энергия екі еседей көп бөлінеді.
д) _____________________________________________________адам ағзасында өздігінен
түзілмейді, тек тағаммен бірге қабылданады.
2.Төмендегі ұғымдардың анықтамасын жазыңдар:
Асқорыту мүшелерінің қабырғасын құрайтын қабаттар Тағамның механикалық өңделуі Тағамның химиялық өзгеруі Тағамның химиялық өзгеруі Ұлтабар (он екі елі ішек)
Бүрлер Аппендикс өскіні Тік ішек 3. Сызбанұсқада санмен белгіленген мүшелердің аттарын тауып жазыңдар:
1. -2120080143
2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. №34.СІЛЕКЕЙ БЕЗДЕРІ
1.Дұрыс жауаптардың түсына «+» белгісін қойыңдар:
а) Өт сұйықтығын бөлетін без –
А. Шықшыт
Б. Ұйқы безі
В. Тіласты
Г. Бауыр
Д. Жақасты
ә) Сілекей бездеріне жататындар –
А. Ұйқы безі
Б. Тіласты
В. Бауыр
Г. Жақасты
Д. Шықшыт
б) Асқорыту бездерінен бөлінетін сұйықтық –
А. Өт
Б. Гормон
В. Сілекей
Г. Фермент
Д. Сөл
в) Химиялық реакциялардың белсенділігін арттыратын заттар –
А. Гормондар
Б. Ұлпа сұйықтығы
В. Лимфа
Г. Ферменттер
Д. Су
г) Сілекейдің құрамында болатын ферменттер –
А. Пепсин
Б. Амилаза
В. Липаза
Г. Мальтаза
Д. Трипсин
2.Төменде берілген ұғымдардың анықтамасын жазыңдар:
Эндоскопия әдісі Ферменттер әдісі Сөл Өт Сілекей бездеріне жататындар Катализаторлар Мысқыл (свинка) ауруы 3. Сөйлемдердегі түсіп қалған сөздерді тауып жазыңдар:
а) Асқорыту бездері____________________________________секреция бездеріне жатады.
ә) _____________________________белсенді әсер етуіне қолайлы температура +37+38°С.б) Күрделі органикалық заттарды қарапайым заттарга дейін ыдырататын ерекше заттарды __________________________________________________________деп атайды.
в) ____________________________________________жасушада жүретін реакциялардың
______________________________арттырады.
г)_____________________________белгілі бір органикалық заттарды ғана ыдырата алады.
р) ________________________________________________тұтқыр түссіз сұйықтық.
д) Шықшық, бездері қабынған кезде ісініп,________________________________________
тұтасып айқын байқалады.