Кандыг? деп айтырыгга харыылатынар состер

Тыва дыл кичээлинин технологтуг картазы
Кичээлдин темазы Кандыг? деп айтырыгга харыылаттынар сѳстер
Кичээлдин сорулгалары Ѳѳредилгелиг: Чүвелерниң демдээн кѳргүзүп турар кандыг ? деп айтырыгга харыылаттынар чугаа кезээ демдек адын быжыглаар. Чүвелерниң демдээн кѳргүзер сѳстерниң аразында удурланышкак уткалыгсѳстер–биле таныштырар.
.Сайзырадылгалыг:Уругларнын аас болгаш бижимел чугаазын кандыг ? депайтырыггахарыылаттынарсѳстер – биле сайзырадыр .
Кижизидилгелиг:Кичээлүезинде бот – ботарындыңнапбилирин, ѳѳредилгегесундулуг, тѳрээндылынгаынакболурунгахевирлээр.
Кичээлдин хевири Быжыглаашкын кичээл.
Планнаттынгантуннелдер:
-Эртемнин:кандыг? деп айтырыгга харыылаттынар сѳстерни билип алыр, айтырыглар дузазы – биле домактын иштинден тып билир, чугаа – домаанга ол сѳстерни шын ажыглап, чувелернин онзагай ылгавыр демдектерин адап билир ужурлуг.
- Эртемнер аразында харылзаазы: школазынга болгаш ѳѳредилгеге эки хамаарылгалыг, сонуургалдыг, тѳрээн дылынга ынак болурун . ѳске эртемнер – биле харылзаалыг деп чувени медереп билген турар ужурлуг.
Таарыштырылганын ѳѳредилге ажыл чорудулгазы: ѳѳредилгенин сорулгаларын салып билиринге, бодунун ажыл-чорудулгазынын туннелин унелеп билиринге ѳѳренири.
Билиглерни шингээдиринин ѳѳредилге ажыл – чорудулгазы: Салдынган айтырыгнын утказын шын медереп билип, номдан херек медээни тып билири.
Харылзажылганын ѳѳредилге ажыл – чорудулгазы: башкызынын болгашэш-ѳѳрунуң айтырыгларынга шын харыылап чанчыктырар.
Кичээлдиң тиви:
Уругларның билиин системажыдары,,билиглерин чаа байдалга ажыглаары.
Дерилгези:
Чуруктар, карточкалар, презентация.ажылчын кыдырааш, карандаштар. « Тыва дыл » номнары.
Аппараттыг болгаш программныг дерилгези: Компьютер, проектор.
Кичээлдин тургузуу
Кичээлдин чадазы Ѳѳредир болгаш сайзырадыр даалгалар Башкынын чорудар ажылы Ѳѳреникчилернин ажылы Ѳѳредиринин бугу талалыг сайзыралын хевирлээри
I.Ооредилге ажыл – чорудулгаже барымдаа 1. Кичээлге беленин , психологтуг байдалын тургузуп сайзырадыр. -
- Амыр! Амыр- ла бе?
Кичээл мурнунда сагыш – сеткиливис кандыгыл, билип алыр бис. Чуге амырап турарынарны мен тывар мен. Бир эвес шын тып алган болзумза, адыжынарны часкаар силер.
- Силер амырап турар силер, чуге дээрге даштын тоолчургу кышкы уе.
- Силер амырап турар силер, чуге дээрге хѳглуг, чараш силер.
- Силер амырап турар силер, чуге дээрге тыва дыл кичээлинде хѳйну билир силер
-Эр – хейлер!.Ынчаарга ѳѳрениринге белен- дир бис. Ынчангаш тыва дыл тос эртиневистин эн- не дээдизи. Тыва дылывыска чоргаарланып, чараш шулуувусту чугаалаптаалынар. Бодунун ажылчын олудун белеткеп алганын хынаар.
- Амыргын- на, амыргын!
Эртинелер бисте кѳвей.
Эргек базып санап четпес.
Эн- не дээре тостун бири.
Эргим тыва дылывыс бо.
( Чооду Кара –Куске» Эн- не дээди эртиневис» Углап баштаарынын тодаргай туннелдери:
ажылчын олудун белеткээр, сеткил –хѳѳнун кѳдурер.
Диалогтуг чугааны ажыглап билир.
II.
Билигнин чугулазы.
Чаа билиглерни ажыдары.
Бирги
быжыглаашкын. 2. Тывызык.
3. Улегер домак.

4. Слайд 1.
Чурук – биле ажыл.
5. Слайд 2.
.
6. Слайд. 3.
7. Слайд.4.
Ном – биле ажыл.
Дурум
2..Мергежилге 180
а 74- кыдыраашка ажыл. Тывызык ыдар мен. Силер тывар силер.
« Карак чивеш аразында.
Каяа – даа чеде бээр»
- Эр – хейлер!.« Кушту – чалгыннары, кижини угааны кѳдурер.»
Шылгарангай угаан – биле эки ажылдаарынарны кузедим.
Ынчагаш кичээливистин кыйгырыын номчуптаалынар, уруглар.
а) . Теманы тодарадыры..
Уругларнын тайылбырын хайгаараар.
- Экранда чуруктарны топтап кѳргеш, оларны деннеп, сѳстернин уткаларын шын илередип, хайгаарап бодунун бодалын илередип чугаалаар.
- Силер бодаарынарга , бо сѳстер кандыг уткалыг – дыр?.
- Эр – хейлер!.- Бо хун чуу деп теманы ѳѳрениривисти кым билип кагды?
- Кичээлге сагыыр дурумнеривисти сактып кѳрээлинер. Экрандан номчуур.
б). Сорулганы салыры.
- Кандыг сорулга салыр бис , уруглар?
Кичээлдин сорулгазын номчуп кѳрээлинер..- Ам боттарынарнын сорулганарны салып кѳрунерем.
Дурумну номдан номчуур.
Бѳлук- биле ажыл.
ги болук 1- ги одуругда сѳстерге удурланышкак уткалыг сѳстер тывар.
ги болук 2- ги одуругда сѳстерге удурланышкак уткалыг сѳстер тывар.
2.Уругларнын бодалдары.
- Угаан..4. Бижикке- даа, чугааага- даа
Бир – даа чазыг кылбаалынар!
Чангыс ужук , демдек, ун –даа
Чазып болбас дурумнерлиг.
1.Чуруктар – биле ажыл.
Ак койгун - кара койгун
Ону- биле ылгалып турар.
Ажыг лимон – чигирзиг груша
Амданы- биле ылгалып турар.
Улуг идик – бичии идик.
Хемчээли – биле ылгалып турар.
- Удурланышкак уткалыг состер.
Уругларнын бодалдары…
Дурум.
1.Эжи харыылап турда, тѳнчузунге чедир дыннаар.
2.Бот – ажыл уезинде бот – боттарынга шаптыктавас.
3. Эжи- биле, болук – биле ажылдап тургаш, бот – боттарынга шаптыктавас.
4.Бодунун узел – бодалын чугаалап ѳѳренир.
Слайд 4.
1.Удурланышкак уткалыг сѳстер деп билигни билип алыр бис.
2. Кандыг? деп айтырыгга харыылаар сѳстерге удурланышкак уткалыг сѳстерни шын тывар бис.
Дурумну уруглар боттары номчуур.
Болук бурузу ажылдаар.
Экрандан хынаар.
Кижи бурузу бодунга унелел бээр.
Эртемнин: Кичээл уезинде дурумнерни сагып билири, угаан- медерелин сайзырадыры. Билиин шынзыдып шыдаары..-Углап баштаарынын тодаргай туннелдери: бердинген ажылдын шынарын тодарадып, бодунун билиин коргузери
-Шингээдип алырынын тодаргай туннелдери: Ѳѳренип эрткен темазынга хамаарыштыр билип алган чуулдерин аас-биле дамчыдып билири
Эртемнин: Чаа билиглерни
чуруктар, ном , бодунун амыдырал дуржулгазындан чаа чуулду тывары.
.
Углап баштаарынын тодаргай туннелдери:
бердинген ажылды шын тодарадып. Бодунун сорулгазын салыры,
Шингээдип алырынын тодаргай туннелдери: кичээлде кылыр ажылын шын тодарадып, туннеп билири., билиин шынзыдары.
Эртеминин: удурланышкак уткалыг состерни номдан тып билири.
Углап баштаарынын тодаргай туннелдери:
Дурумге даянып алгаш, удурланышкак уткалыг состерни тып илередири.
Шингээдип алырынын тодаргай туннелдери:
Ооренип алган темазынга хамаарыштыр билип алган чуулдерин бижип коргузер, бодунун билиин унелеп коор.
III.Дыштанылга минутазы. .
Слайд 5.
« Койгунак» деп ырыны ырлашпышаан, музыкалыг шимчээшкин. Ырыны ырлашпышаан, музыкалыг шимчээшкин..Харылзажырынын тодаргай туннелдери: эжинин ажылын хайгаарап унелеп кѳѳру
- бот тускайлан шынарынын туннелдери: Кичээнгейлиг чорукка чанчыктырар
IV.Быжыглааш-
кын.
Эштиг ажылдажылга. - Ам чанынарда орар эжинер – биле кады ажылдаар силер.
Эштиг ажылдаарынын дурумнерин катаптаалынар.
Ажылчын кыдырааш а - 41. Слайд.6.
1.Иелээ ажылдаар ужурлуг.
2. Бирээзи чугаалап турда, оскези дыннаар.
3. Чопшээрешпес чуулунну хундуткелдиг чугаала.
4. Билбейн барган болзунза, катап айтыр.
Ажылчын кыдырааш а 41.
Удурланышкак уткалыг состерни тып бижиир.
Кыдырааштарын солчупкаш , хынаар , эжинге унелел бээр.
Эртеминин тодаргай туннелдери: Ажылын шын кылып билири.
Углап баштаарынын туннелдери:
Эжи биле ажылдаарынын дурумун сагып , эжинин бодалын унелеп билири.
Шингээдип алырынын туннелдери:
Эжинин ажылын шын унелеп , эжинге суме бээри.
Дыштанылга минутазы.
Тест. .
Карактарга физминутка.
Бот ажыл.
1.Карактар – биле « 5» деп демдекти чуруур. Оон соонда дедир чуруур.
Карактарны эки- дир шийипкеш, бодунга эки чуулдерни бодап алыр.
Башкы тестинин уруг бурузунге улеп бээр. Тест.
Чүвелерниң демдээн көргүзүп турар сөстерни
а) сөс дээр
б) демдек ады дээр
в) чүве ады дээр
2. Демдек ады
а) кымнар? чулер? деп айтырыгларга харыылаар
б) кандыг? деп айтырыгга харыылаар
в) кым? чүү? деп айтырыгларга харыылаар
3. Узун-кыска, ырак – чоок, чаа – эрги деп сөстерниң аразында
а) чоок уткалыг сөстер дээр
б) утка чок сөстер дээр
в) удурланышкак уткалыг сөстер дээр
4. Дүрген деп сөстүң удурланышкак уткалыг сөзү
а) кашпагай
б) шимченгир
в) оожум
5. Номчунар. Кандыг? деп айтырыгларга харыылаттынар сөстерни дыйлагар шыйыг-биле, чуу? деп айтырыгга харыылаттынар сөстерни чаңгыс шыйыг-биле шыйынар.
Ак сүт. Хоюг сметана. Аяс хүн. Күштүг хат. Кара чер. Балыктыг хем.
Ногаан арга. Чаа ном. Амданныг чем. Эки өөреникчи. Ырак орук.
Башкынын айыткалы ёзугаар карактарга дыштанылга минутазын кылыр.
Бот ажылды боттары кылыр.
Шыырак уруглар сѳѳлгү даалганы кылыр.
34036014605000-215903454400035560697865001178560497840007880353460750035560497840003556086995000654685497840009785356985000010356851460500071183548895000Суук сут.Хоюг ѳреме. Аар чүък , чиик чүък. Чылыг хүн. Соок хат. Ак хар, кара чер. Балыктыг хем. Аңныг арга. Кичээлдин туннели. Кичээливистин сѳѳлгу чадазында келдивис.
Туннелден кылыптаалынар, уруглар.
- Кичээлде чаа чуну билип алдынар ,уруглар?
Кандыг сорулга салып алган бис.?- Ол сорулганы чедип алган бис бе? .- Кичээлде удурланышкак уткалыг демдек аттарын билип алган бис.
- Кичээл солун болду. Эртеминин : Кылган ажылын туннеп билири.
Углап баштаарынын туннелдери:
Кичээлге ѳѳренип алган билиин унелеп билири.
Шингээдип алырын туннелдери:.Кичээлге алган билиглерин улам сайзырадып , амыдыралга ажыглап билири.
V.
Ажыл чорудулганын рефлексиязы.
Кижизидилгелиг туннел. Смайлик. Бугу ѳѳренген чуулду эки билип алдым деп бодап турар уруглар туруп келгеш . хуннун херелдерин хулумзуруп турар шырайга чыпшырар.Кымнар эвес кѳруптээлинер., уруглар. « 5» демдекке тѳлептиг болган уруглар . Эр – хейлер.!
Ам «4» демдек алган мен деп бодап олурар уруглар. Чогуур смайлликке хуннун херелдерин чыпшырар.
Эр –хейлер!
Эштеринерге чедип алыр дээш кызар силер, уруглар.
Ѳѳренген чуулду билип албадым деп бодап турар уруглар мунгаргай шырайга хунну чыпшырар.
– Эр – хейлер!.Мээн бодалым база силернии- биле дугжуп турары кончуг эки – дир.
- Силер бодунарнын тыва дылынарга кончуг ынак, тѳрээн дылынарны дыка эки билир деп чуулге унелээр- дир мен. Силер дыка угаанныг. Чараш уруглар-дыр силер. Кичээлге эки киришкенинер дээш, ѳѳруп четтирдим!.Уруглар боттарынын билиин унелээр.
Углап баштаарынын:
- кылган ажылын туннээр;
Эртемнин :- бердинген ажылдын туннелдерин тодарадып билири...
Бердинген сорулгаларнын чедип алдынганын тодарадыр Онаалга берилгези. Шилилгелиг онаалга. Чагаа хавында онаалгаларны шилип алыр силер, уруглар.
. « 5» деп демдек алыксаар болзунарза. Удурланышкак уткалыг кандыг? деп айтырыгларга харыылаттынар сѳстерни ажыглап тургаш, кыш дугайында созуглел тургузар.
«4» деп демдек алыксаар уруглар. Ажылчын кыдырааш .Мергежилге 110. а 40.
« 3» ке онаалга кылыр дээр болза. Мергежилге 178 дужуруп бижиир.
Онаалганын бердингенин сайгарып кѳѳр, билдинмес чуулдер бар болза айтырып ап болур.