Доклад Номчулга кичээлдеринге дириг амытаннар дугайында тоолдарны ??редиринге ажыглаар методтар болгаш аргалар.

Номчулга кичээлдеринге дириг амытаннар дугайында тоолдарны өөредиринге ажыглаар методтар болгаш аргаларӨттүнүг методун аас чогаалын өөредип тура ажыглаары бир кол методтарның бирээзи. Өттүндүр чугаалаарының методунга хамааржыр аргалар: өөредилге программазында бердинген чечен чогаалдар азы үзүндүлер номчулгазы, радио болгаш теледамчыдылгалар – бо бүгү аргалар уругларның чугаазын сайзырадырынга улуг рольду ойнап турар. Дыңнаан чогаалының утказын чугаалап тура, уруглар авторларның ажыглаан сөстерин, сөс каттыжыышкыннарын, домактарын өттүндүр чугаалап тургаш, боттарының сөс курлавырын байыдып, чугаа-домаан сайзырадып алыр. Ылаңгыя шүлүк шээжилеттирери, тоол тоолдадыры, дүрген чугаа доктааттырары, тывызык ыдары уругларның чугаазын сайзырадырынга улуг салдарлыг. [23,а.83]
Өттүнүг методунуң база бир чугула аргазы – ада-иезиниң, өг-бүлезиниң, өске-даа кежигүннериниң база долгандыр турар кижилерниң, эш-өөрүнүң чугаазы уругларга салдарлыг, өттүнүг-чижек болур.
Ясли-садка келген хүнүнден эгелээш башкыларының чугаазы, дикциязы, оларның чугаазының интонациязы, сөстерни шын адаары, уругларны чугаазы литературлуг норманы сагаан, шын адалганың хажыдыышкыннарын болдурбас ужурлуг.
Шын адалга – литературлуг норманы сагыырының бир хевири. Литературлуг норманы сагыырыдылдың бүгү-ле кезектерин өөредири-биле ханы холбашкан болур, ынчангаш башкының үлегери чугула негеттинер. [25,а.63]
Өттүнүп чугаалаарының методу чааскаан уругларның сөс курлавырын, чугаа-домаан чогуур деңнелге чедир сайзырадып шыдавас. Өске методтар-биле, ылаңгыя чугаалажылга методу-биле кады эки үре-түңнелди бээр. .[27,а.112]
Чугаалажылга методунуң онзагай талалары – уругларның боттарының эки билир, көрген, дыңнаан чүүлдерин тодаргай, билдингир кылдыр чугааладып өөредири база улуг улус-биле, эш-өөрү-биле чугаалажырынга чаңчыктырары. Бо таварылгада уругларның үн адаар культуразын бедидер, сөс курлавырын байыдар, калбартыр, быжыглаар.
Ук методтуң аргалары: уруглар-биле кады кино, шии көргеш, ооң сайгарылгазын чугаалажыр, маадырларның чугаазын, ажыл-херээн барымдаалап чугаа чорудар; уругларның дыңнаан, номчаан номнарынга, чогаалдарынга, тоолдарынга үнелел бээр, маадырларның үүлгедиглеринге сайгарылга-чугаа чорудар; поход, экскурсия организастааш, уругларның хайгаараан чүүлдериниң дугайында чугаалажылга чорудар.
Чугаалажылга үезинде сөстерни шын ададып өөредириниң чедиишкинниг болуру, бир дугаарында, башкының, ада-иениң, улуг улустуң чугаа культуразындан кончуг хаммаржыр. Улуг кижиниң чугаазында домактарның тургузуу шын, утказы билдингир, үннерни тода адаан турар ужурлуг. Бо бүгүнү сагывышаан, уругну чарт, чазыг чок чугаалаарынга, үннерни тода адаарынга өөредир, чаңчыктырар. [15,а.45]
Чамдык башкылар колдуунда эки чугаалаар, идепкейлиг уругларны хөй айтырар. Чугаазы арай сайзыраңгай эвес, пөрүк, кортук уруглар-биле ажылды четпес чорудуп турар. Чамдык уруглар чугаазындан эпчоксунгаш, харыылаар хөңнү чок, идепкей чок болгулаар. Башкы айтырарга-даа ыыттавас кижи болгай дээш айтырбайн баар. Ынчангаш ол уруг кичээлдерге ыыт чок олуруп турарының түңнелинде чугаазы сайзыравас, оон ол уругнуң кичээлдерде чаа билиглерге сонуургалы чоорту чидер. Ындыг чорукту болдурбас дизе, чугаазы сайзыраңгай эвес уругларже кичээлдерге болгаш кичээлден дашкаар үелерде харын улуг кичээнгей салып, немелде кичээлдерни, онаалгаларны кылып тургаш, олар-биле шыңгыы ажылдап, кичээнгейни бичии-даа кошкатпас ужурлуг.