Ашы? саба?.Атомны? планетарлы? моделі. Резерфорд т?жірибесі (9-сынып)

Бекітемін: Н.О.Шаянбаева
К_ні: 12.03.2015ж.
ТаKырыбы: Резерфорд т‰жірибесі. АтомныS планетарлыK моделі.
Сыныбы: 9
Т_рі: ЖаSа сабаK.
€дісі: СaраK -жауап, ЛТС, интеграция, аKпараттыK технология, тест, есептер шыCару.
СабаKтас _ш баCытты МАJСАТ:
а) білімділік – танымдыK: ОKушыларCа Резерфорд т‰жірибесініS маCынасын, атомныS планетарлыK моделі мен атом ядросыныS Kaрамы туралы жаSа таKырыпты аKпараттыK, интеграциялыK, инновациялыK технология к™мегімен меSгерту.
‰) дамытушылыK: Берілген тапсырмадаCы ситуациядан шыCу ‰рекеті арKылы оKушылардыS оKу-танымдыK Kaзыреттіліктерін дамыту. П‰н негізіндегі Cылыми тaжырымдарды к™ре білу, сезіну, т_йсіну даCдыларын дамыту.
б) т‰рбиелік: €рекет барысында бір-бірініS пікірін тыSдауCа, сыйлауCа, тіл тазалыCын саKтауCа т‰рбиелеу.
МаKсаттан н‰тижеге жету жолындаCы МІНДЕТТЕР:
таKырыпты тиімді меSгерту маKсатындаCы aйымдастырылатын ‰рекеттерді интерактивті (™зара белсенді) нaсKада оSтайландыру;
т_йінді базалыK (п‰н ауKымындаCы) Kaзыреттілікті Kалыптастыру, білім,білік,даCды негізінде KалыптасKан оKу-танымдыK Kaзыреттіліктерін дамыту негізіндегі атKарылатын ‰рекеттердіS п‰рменділігін арттыру.;
репродуктивті ™німсіз ‰діс-т‰сілдерді инновациялыK ™здік ‰рекет aйымдастыру _рдісімен алмастыру;
интерактивті ‰діс-Kaралдар м_мкіндіктерін тиімді Kолдану н‰тижесінде білім сапасын арттыру, Kaзыреттілік д‰режесін к™теру, тaлCа дамуына жаCдай туCызу. ЖаSа таKырыпты оKушыларCа ™здігінен меSгерту барысындаCы ‰діс-т‰сіл, амал-айлаларды оSтайлы Kолдану.

СабаKтыS к™рнекіліктері: АKпараттыK технология, Менделеев кестесі, _лестірмелер, Cалым А.Эйнштейн суреті, электронды оKулыKтар.
СабаKтыS барысы:
`йымдастыру 3 мин
^й тапсырмасын сaрау 5 мин
ЛТС бойынша ™ткенді Kайталау 4 мин
ЖаSа сабаK т_сіндіру 15мин
Э.Резерфорд туралы т_сінік 3 мин
ЖаSа сабаKты бекіту ЛТС,тест,есеп 11 мин
7. ^йге тапсырма 1 мин
8. Jорытындылау 3 мин

1. СыныпKа кіріп оKушылармен амандасып, т_гендеймін. ОKушылардыS KызыCушылыCын ояту.
2. «Ой шаKыру»- _й тапсырмасын сaраKтар арKылы сaрау
1. 1896 жылы француз Cалымы Беккерель нені аныKтады?
2. 1898 жылы Kандай жаSалыK ашылды ?
3. Радиоактивті элементтер деген не?
4. Радиоактивті с‰улелер дегеніміз не?
5. Альфа, бета, гамма с‰уле деген не?
6. Менделеев кестесінде радиоактивті элементтер Kай реттен басталады?
7.Рентгендік с‰улелер Kайда Kолданылады?


СабаKта жауап іздейтін сaраCымыз:
Атом к_рделі болса, Kaрамы Kандай?
Атом Kандай б™лшектерден тaрады ж‰не олар Kалай орналасKан ?

3. ЛТС
13 SHAPE \* MERGEFORMAT 1415


4. Заттар Kалай KaралCан ЛТС Kaру
13 SHAPE \* MERGEFORMAT 1415

Орыс Cалымы А.Ф.Иоффе мен американдыK Cалым Р.МилликенніS бір-біріне т‰уелсіз ж_ргізген, электр зарядтарын б™лудегі іргелі т‰жірибелереніS негізінде келесі н‰тижелер алынды.
Электр зарядыныS б™ліну шегі бар. €рі Kарай б™лінбейтін еS аз теріс заряды бар б™лшек электрон деп аталады. Осы б™лшек атомныS KабыKшасын Kaрайды.
ХХ CасырдыS басында CалымдардыS алдына мынадай м‰селе Kойылды: Атом к_рделі болса, ол Kалай KaралCан ? Атом Kандай б™лшектерден тaрады ж‰не олар Kалай орналасKан ?
1911 жылы Эрнест Резерфорд ж‰не оныS ш‰кірттері альфа б™лшектерініS ™те жaKа алтын ж‰не платина пластинкаларынан ™туін зерттеді. 9-сынып оKулыCынан т‰жірибе к™рсетіледі.
К™птеген т‰жірибе н‰тижесін талдай келіп, 1911 жылы Резерфорд К_н ж_йесіне aKсас атомныS планетарлыK моделін aсынды. 7-сынып оKулыCынан к™рсетілім.
Ядро атом к™лемініS ™те кішкене орталыK б™лігін алып тaрады. ЯдроныS диаметрі 10-12-10-13 см, ал атомныS диаметрі 10-8см шамасында. Егер атомн
·ыS к™лемін футбол алаSыныS аумаCындай _лкейтетін болсаK, атом ядросыныS к™лемі футбол алаSына т_сіп KалCан шие д‰ніндей Cана болар еді.
Схема т_сіндіріледі.

электрон

ядро


Атомдар Kалыпты жаCдайда бейтарап болCандыKтан, электрондардыS заряды мен ядроныS заряды бірін-бірі теSгеріп тaрады.
Атом ядроларыныS заряды qя=+Z*e
Z – элементтіS Менделеев кестесіндегі реттік саны
е- элементар заряд
Ядро Kaрамына кіретін оS зарядталCан б™лшектерді протондар деп атайды.
Jалыпты жаCдайда атом ядросыныS оS зарядын орбиталдыK электрондардыS теріс заряды теSгеріп тaрады. СондыKтан электрондыK KабыKшадаCы теріс зарядтардыS саны кері таSбамен алынCан ядро зарядына теS. q=-Z*e
Jорытынды:
1. €рбір электронныS немесе протонныS заряды бір элементар зарядKа теS
(е=1,6*10-19Кл );
2. Кез-келген элемент атомыныS ядросындаCы протондар саны сол элементтіS Менделеев кестесіндегі Z реттік санына теS.
1932 жылы Резерфорд ш‰кірті Д.Чэдвик ядро Kaрамына кіретін жаSа б™лшек нейтронды ашты. С™йтіп, кез-келген элемент атомыныS ядросы екі т_рлі б™лшектен: протондар мен нейтрондардан тaрады. Оларды жалпылап нуклондар деп атайды, ал тaтас ядроны нуклид дейді.
ЯдродаCы протондар мен нейтрондардыS жалпы санын А ‰рпімен белгілейді. А санын массалыK сан деп атайды.
zХA : Х- химиялыK элемент; Z-реттік номері(заряд саны); А-массалыK сан

N=A-Z
N-нейтрондар саны
Бір-бірінен тек ядросындаCы нейтрондар санына Kарай ажыратылатын элемент т_рлерін изотоптар деп атаймыз.
Мысалы: сутектіS 3 т_рлі изотопы бар. 1Н1-жеSіл сутек, 1Н-ауыр сутек дейтерий, сирек кездеседі , 1Н3-тритий кездеспейді.
Элемент изотоптарыныS химиялыK Kасиеттері бірдей, сондыKтан оларды химиялыK т‰сілмен ажыратуCа болмайды. Изотоптарды тек массалыK сандарына Kарай ажыратып, сезімтал KaралдардыS ж‰рдемімен б™ліп алады.

1р1-протон; 0n1-нейтрон; -1е0-электрон










ЖаSа сабаKты бекіту:

№1. 2 Х4-Не гелий p=2, A=4, N=2
79Х197-Аu алтын p=79, A=197, N=197-79=118
6Х56-Bе темір p=6, A=56, N= 56-6=50
№2. ТаKырыптыK тест
І нaсKа

1.ЗаттыS б™лінбейтін еS aсаK б™лшегі атомдар деп атаCан Cалым?
А.Ломоносов Б.Демокрит
В. Аристотель Г.Резерфорд
2. Атом Kанша элементар б™лшектен тaрады ?
А.1 Б.2 В.3 Г.4
3. ЕS жеSіл элемент ?
А. Сутегі Б.Уран В.Оттегі Г. Гелий
4.ЭлектронныS заряды Kандай ?
А. оS Б.теріс В.Бейтарап Г.оS,теріс
5.Атомдар Kай кезде пайда болады ?
А.Молекулалардан Б.АтомдардыS бірігуінен
В.ЗаттардыS бірігуінен Г.Молекулалар ыдыраCанда


ІІ нaсKа

1. ТабиCи Kанша атом бар ?
А. 95 Б.92 В.93 Г.94
2. Ядрода Kандай б™лшектер орналасады ?
А. e,p Б. e,n В. p,n Г. e,p,n
3. ПротонныS заряды Kандай ?
А. оS Б.теріс В.Бейтарап Г.оS,теріс
4. НейтронныS заряды Kандай ?
А. оS Б. Бейтарап В. теріс Г.оS,теріс
5. Денелер Kалай Kaралады ?
А.Молекулалардан Б.АтомдардыS бірігуінен
В. Молекулалар ыдыраCанда Г. ЗаттардыS бірігуінен



Jорытындылау
^йге тапсырма: & 53 ЛТС Kaру












М.В.Ломоносов KорытындылаCан молекулалы–кинетикалыK теорияныS негізгі KаCидаларлары (7-сынып)

1.

2.

3.

Дене неден Kaралады?

Заттардан
Заттар неден Kaралады?

Молекулалардан
Молекула неден Kaралады?

Атомдардан
Атом –электрон, протон, нейтроннан тaрады

--



+ яд



Объект 1kђЗаголовок 115