Интеллектуалды ойын «Биология , химия ?леміне саяхат»

«Биология , химия әлеміне саяхат».
Мақсаты: Оқушылардың биологиялық, химиялық білімін толықтыру, кеңейту және оларды биология таңғажайыптарына қызықтыру мақсатында “ Биология әлеміне саяхат” тақырыбында өткізілген сайыс.
Білімдік:оқушылардың биология курсы бойынша алған білімдерін бекіту, тереңдету, жан-жақты мәлімет беру,толықтыру және қорыту.
Тәрбиелік.оқушыларды бірлікке,ұйымшылдыққа,адамгершілік жақсы қасиеттерге баулу,өз бетінше ізденіп,білім алуға дағдыландыру және тәрбиелеу.
Дамытушылық: оқушылардың логикалық ойлауын,сөйлну қабілеттерін түйсігін,дүние танымдығын дамыту,танымдық қабілеті мен пәнге деген қызығушылықтарын арттыру.
I. Ұйымдастыру.
Сайысқа қатысушы оқушылармен таныстыру.
II.Сайыс шарттары:
1-кезең-“Бәйге”
2-кезең-“Сиқырлы шаршы”
3-кезең-“Дода”
4- кезең- “Жорға”
5- кезең «Кім жылдам»
6- кезең «Жұмбақ аралы»
III. Қорытынды.
Сайыстың жүру барысы
Жүргізуші: Жаратылыс – жан ана,
Қарық қып суға,ауаға
Топырағымен асырап
Сәулесін құйған санаға.
Жер ана мен өз анаң егіз екен
Мейірімі мейлінше теңіз екен
Анам туса жер ана жетілдірді.
Осыны мен өмірге егіз етем- деп ақындар табиғатты анаға теңеген,өйткені жер – тіршілік көзі, өмір бастауы.Табиғат- түп қазығың, ырысың,бар байлығын алдына тарту етеді.Тек оған зиян тигізбей, мәпелеп өзің керегінді ала біл.
“Биология-тіршілік әлемін зерттеу”.Олай болса бүгінгі сайыс барысында биология, химия саласы бойынша оқушылардың ой-өрісін,білімдерін,ақылымен ептілігін сарапқа салатын боламыз.
Біреу озса сайыста, біреу артта қалады,
Реңжімей тараса, озбағандар жарады.
Жарыс заңы ежелден жеңімпазды анықтау
Озат болу шарты сол- еңбектену жалықпау.
Еңдеше ортамызға биология пәні бойынша ерінбей еңбектеніп, үнемі ізденіс үстінде жүретін алғыр да білімді оқушыларды шақырайық.
Асыл тастан, өнер жастан шығады деп дарынды,Халық айтса қалт айтпайды, әрқашанда нанымды- дей келе жарысымызды бағалайтын әділқазылар алқасымен таныс болыңыздар.
Жүргізуші: Білім деген биік шың,
Бақытқа сені жеткізер,
Білім деген ақылшың,
Қиыншықтан өткізер.- деп сайыстын алғашқы шарты
“Бәйге”кезеңін бастаймыз.
Шарты:Бұл кезеңде 15 сұрақ беріледі, әр жауапқа 10 ұпайдан.
I.кезең “Бәйге” Биологиялық сұрақтар
1-сұрақ:Тұқым қуалау мен өгергіштік заңдары туралы ғылым? (генетика)
2-сұрақ:Сүтқоректілердің миы неше бөлімді? (5-бөлімді)
3-сұрақ:Денсаулық сақтау шарттары және аурудың алдын алу шаралары туралы ғылым қалай аталады? (гигиена)
4-сұрақ:Өсімдіктердің жаңа іріктемелерін шығарумен айналысатын ғалымдар (Селекционер)
5-сұрақ:Туыс емес даралаларды будандастыру? (аутбридинг)
6-сұрақ:Бактерия ішінде дамитын вирус? (бактериофаг)
7-сұрақ:Жасушада жүретін ажырау реакциясы? (катаболизм)
8-сұрақ:Нәруыз синтезделетін цитоплазмалық құрылым: (рибосама)
9-сұрақ: Фотосинтез құбылысы жүретін көк-жасыл, қызыл түсті бактериялар: (цианобактерия)
10-сұрақ: Хромосомалардың өзіндік жақындасуы: (коньюгация)
11-сұрақ: Қанда және басқа денелерде антидене түзетін организм үшін бөгде заттар (антиген)
12-сұрақ: Жануарлар мен өсімдіктердің гаплойдты жыныс жасушасы (гамета)
13-сұрақ: Эволюция процесі кезіндегі белгілердің ажырауы (дивергенция)
14-сұрақ: Белгілі бір түрге тән организмдегі барлық хромосомалар саны:( (кариотип)
15-сұрақ: Бір түр дараларының оқшауланған шағын тобы: (популяция)
Химиялық сұрақтар
1)Заттың химиялық жолмен бөлінбейтін ең ұсақ бөлшегі.(атом)
2)Ең жеңіл металл.(литий)
3)Химиялық таңбаның алдына қойылатын цифр.(коэффициент)
4)Күкірт неше валентті?(2,4,6)
5)Натрийдың салыстырмалы атомдық массасы?(23)
6)Периодтық кесте неше топтан тұрады?(7)
7)Атом молекулалық ілімді ашқан ғалым.(М.В.Ломоносов)
8)Көмір қышқылының тұзының аты.(карбонат)
9)Алғашқы көмекке пайдаланатын бейметалл.(иод)
10)Электролиттік диссоциация теориясын ашқан ғалым.(С.Аррениус)
11)Айдаһар бейнесіне ұқсайтын элемент.(S)
12)Күкірт қышқылының формуласы.(Н2SO4)
13)Сұйық металл.(сынап)
14)Химиялық құрылыс теориясын ашқан ғалым.(Бутлеров)
15)Реттік номірі 19, салыстырмалы атомдық массасы 39-ға тең болатын элемент.(калий)
II “СИҚЫРЛЫ ШАРШЫ”
Мына шеңберден элемент аттарын құрастыр.

III.кезең “Жорға”
Жорға кезеңінде төрт тақырыпқа бес сұрақтан әзірленген және әр сұраққа қиындығына орай ұпай сандары белгіленген..
I.Зерттеулер нысаны. 20 20 30 40 40
II.Тарихи деректер. 20 20 30 40 40
III.Ғалымдар. 20 20 30 40 40
IY.Қызықты биология 20 20 30 40 40
Зерттеулер нысаны.
20- Ботаника ғылымының қыналарды зерттейтін бөлімі: (лихенология)
20- Ботаника ғылымының балдырларды зерттейтін бөлімі: (альгология)
30- Андардың систематикасын және жер шарына таралуын зерттейтін ғылым саласы: (териология)
40- Шаяндарды зерттейтін ғылым саласы: (карцинология)
40- Адамның шығу тегін зерттейтін ғылым саласы. (антропология)
II.Тарихи деректер.
20-1924 жылы А.И.Опарин ұсынған болжам: (жердегі тіршіліктің пайда болуы)
20- 1868 жылы Ф.Мишер ғылымға қандай жаңалық еңгізді? (нуклейн қышқылдарын ашты)
30- 1883- жылы орыс ғалымы И.И.Мечниковтың жасаған теориясы қалай аталады? (иммунитеттің биологиялық (фагацитоздық)теориясы)
40-1898- жылы орыс ғалымы С.Г.Навашин қандай зерттеулерді жарыққа шығарды? (гүлді өсімдіктерді қосарынан ұрықтандыруды ашты)
40-1900- жылы К.Ландштейнердің ашқан жаңалығы қандай? (адамның қан топтарын ашты)
III.Ғалымдар.
20- Қазақстаннан шыққан,тұнғыш биолог- ғалымдардың бірі, “Өсімдіктану” атты оқу құралын (1927-1930.ж )басып шығарды.Ол жиырма жасында ауыл шаруашылық мектебін бітіріп, егіс және мал шаруашылық маманы атанды. (Жұмақан Маусымбайұлы Күдерин)
20- Зоотехник, биология ғылымдарының кандидаты,Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты.Қазақтың арқар- меринос қойын, жүндес ешкі қолтұқымын шығаруда ғылыми еңбек еткендердің бірі. (Абдулғазиз Ыбырайұлы Жандеркин)
30- Жануарлар әлемін жүйелеу ісінде білгірлік көрсеткен швед ғалымы. Ол жануарларды жүйелеудің негізін қалаушы, ағзаларға қосарлы атау беруді ұсынды.(Карл Лайнус Полинг)
IY.Қызықты биология:
20-Қалақай өсімдігі неге шағады?
Жауабы:Қалақай өсімдігінің “шағатын ”себебі , оның барлық мүшелерінде құмырсқа қышқылы бар тызылдақ түктері болады.Осы түк денеге тигенде ұшы морт сынып, ішіндегі құмырсқа қышқылы денеге құйылады.
20-Жыртқыш өсімдіктер қай жерде өседі?Олардың қоректенуін түсіндір, бұл қандай өсімдік?
Жауабы: Жыртқыш өсімдіктер қоректік заттардан басқа бунақденелілермен және ұсақ жануарлармен қоректенеді.Бұл қосымша азықтар жыртқыш өсімдіктерге өте қажет.Себебі олар азот қосылыстары мен минералды элементтер жетіспейтін,қышқылы көп батпақты жерлерде өседі.Жыртқыш өсімдіктер бунақденелілерді түрін өзгерткен аушы жапырақтары арқылы аулайды.Өсімдіктер өздерінің әдемі түстері,жағымды иістері,шырындарымен бунақденелілерді тартады.Бунақденелілер жапыраққа қонған кезде жапырақтар еріткіш ферменттер бөлініп,бунақденелілерді қорыта бастайды. Жыртқыш өсімдіктерге шықшылдық, шыбынжұт жатады.
30-Бұл өсімдік дүниедегі ең үлкен гүл.Оның тамыры, сабағы, жапырағы болмайды.Жабысқақ тұқымдарынан жіңішке жіпшелер өсіп шығып, басқа ағаштардың діңдері мен тамырларын орайды да, біртіндеп өне бастайды.Тоғыз айдан кейін ағаш діңінде үлкен қызыл гүл өсіп шығады.
Сұрақ: Бұл өсімдіктің гүлінің ұзындығы қанша және қалай аталады?
Жауап: Гүлінің ұзындығы 90 см, ал кейбір үлкен түрлері бір жастағы баланың салмағынан да ауыр болады, ең үлкен гүлдің аты – Раффлезия.
40-Бұл өсімдік құлқайырға өте ұқсас ағаш текті өсімдік.Ол 18-25 метрге, діңінің орамы 4-10 метрге дейін жетеді. Кейбіреулері 5000 жылға дейін тіршілік етеді. Саваннаның құрғақ, ылғалды маусымдары мезгіл-мезгіл ауысуы кезінде жапырақтарын түсіреді, сөйтіп бұтақтары сидиып қалады..Сидиған бұтақтарында ірі жемістің ілініп тұруы ерекше көрініс.
Сұрақ:Бұл қандай ағаш және оның жемісін, тұқымын, қабығын қандай мақсатта пайдаланады?
Жауап: Бұл өсімдік Африканың құрғақ саваннасында өсетін – баобаб, оның қышқылтым шырынды, жұмсақ жемісі мен тұқымдары жеуге жарамды, қалың қабығы қағаз жасауға қолданылады.
40- Пиязды ежелгі адамдарда біледі.Пияз-бағалы дәрілік өсімдік.Ол қанда холестерин деңгейін жояды, баспаны, ірінді жараны, жүрек ауруын емдеуге қолданылады.Жылан шаққанда жәрдемі тиеді.
Сұрақ: Пияз бен сарымсақ құрамында болатын зат?оның қасиеті қандай?
Жауап:Пиязбен сарымсақ құрамында ұшқыш зат- фитонцид болады.Фитонцид бактериялардың көптеген түрін жойып жібереді, сондықтан жұқпалы ауруға қарсы қолданылады.
IY. Кезең- “Жорға” Бұл бөлімде әр командадан бір оқушы қатысады, оқушының жинаған балы сол команданың үлесіне қосылады.Оқушыға берілетін уақыт бір минут.
1-топқа берілетін тапсырма:
1.Біржасушалылардың тыныс алуы: (барлық денесі арқылы)
2.Омыртқалылардың жүрегі неше бөлімді? (төрт бөлімді)
3.Мүктердің көбеюі: (спора арқылы)
4.Жасуша құрамындағы органикалық заттар: (нәруыз,май,көмірсу)
5.Ағзаның жеке дамуы: (онтогенез)
6.Крахмал-көмірсудың қай бөлігіне жатады?(полисахарид)
7.Нәруыздың мономері(амин қышқылы)
8. Нуклейн қышқылының неше түрі бар?(екі түрі бар)
2-топқа берілетін сұрақ
1.Тек өсімдіктерде ғана кездесетін органоид?(пластид)
2 Ұйқы безінен бөлінетін гормон(инсулин)
3.Ядросыз организмдер : (прокариоттар)
4.Ақуыз синтезі қай органоидта жүреді : (рибосомада)
5 Митозды бөлінуде хромосомалардың жиынтығы қандай? (диплоидты)
6 Экологиялық факторлардың неше түрі бар ?(үш түрі)
7.Тұқым қуалайтын өзгергіштік қалай аталады?(мутация)
8.Көбеюге қатысатын органоид: (ядро
3 топқа берілетін сұрақ
1.Біржасушалылардың зәр шығаруы(вакуоль)
2.Балықтың жүрегі неше бөлімді? (екі бөлімді)
3.Ашық тұқымдылар қалай көбейеді? (тұқым арқылы)
4.Ағзаның тарихи дамуы: (филогенез)
5.Жасуша құрамындағы бейорганикалық заттар: (су мен тұз)
6.Дисхаридтердің өкілі: (сахароза)
7.Нуклейн қыщқылының мономері қалай аталады? (нуклеотид)
8.ДНҚ молекуласының құрылысы қандай? (екі тізбекті)
Жұмбақ аралы
1)Өзім газбын, менімен демаласың, жоқ болсам ауа жетпей қиналасың.(оттек)
2)Шыдасаң да алты күн ассыз мүлде, Шыдау қиын бұл затсыз екі күнге.(су)
3)Осы затпен ескі үйді алсатайды, Түсіне қарасаң алтынға ұқсайды.(күкірт)
4)Ең жеңіл элемент саналаы, Периодтық жүйе осыдан басталады. (сутек)
5)Ол болмаса астың дәмі кірмес, Кім бар екен ортада оны білмес.(ас тұзы
Жүргізуші: Міне біз “Мыңнан тұлпар,жүзден жүйрік”шыққан озық ойлы оқушымызды анықтайтын кезге де жеттік.Ендігі сөз кезегін әділ қазылар алқасына береміз.
“ Білім деген биік шың,
Бақытқа сені жеткізер.
Білім деген ақылшың,
Қиындықтан өткізер.
Жастықтың оты қайдасың,
Жүректі түртіп қозғамай.
Ғылымның біліп пайдасын,
Дүниенің көркін болжамай ” деп даналарымыз айтқандай “Келешек білімді ұрпақ қолында” екендігін Елбасымыз халқына жолдауында атап көрсеткен болатын.Еліміздің ертеңі , Тәуелсіз Қазақстанның кемел болашағын келешекке жеткізер осынау озық ойлы ұрпағы бар елдің жалауы ешқашанда еңкеймек емес. Алдағы уақытта да тек тек қана биіктерден көріне бер деген ізгі ниетпен біз сайысымызды тәмамдаймыз. Біздің білімдегі жеткен биіктеріміз бен қуаныштарымызға ортақ болған барлығыңызға да тек қана сәттілік тілейміз