Желілі жануарларды жіктеу 7-сынып

СабаKтыS таKырыбы: Желілі жануарларды жіктеу
СабаKтыS маKсаты:
Білімділік: Желілі жануарлардыS Kaрылыс ерекшелігімен ж‰не алуан т_рлілігімен,
табиCаттаCы ж‰не адам ™міріндегі маSызымен оKушыларды таныстыру.
Т‰рбиелік: ОKушыларды эстетикалыK т‰рбиеге баулу.
ДамытушылыK: Тапсырмалар беру арKылы оKушылардыS ойлау,есте саKтау, ™з бетімен
жaмыстану Kпбілеттерін дамыту.
СабаKтыS жоспары:І. `йымдастыру кезеSі
ІІ. ^й тапсырмасын пысыKтау.
1. “Карточкамен жaмыс”
2. “Мен туралы не білесіS?” (суретпен жaмыс)
ІІІ. ЖаSа сабаKты т_сіндіру
ІV. СабаKты бекіту
V. Jорытынды
VІ. ^йге тапсырма
СабаKтыS барысы:
І. `йымдастыру кезеSі- оKушылармен амандасып, класты т_гендеймін.
ІІ. ^й тапсырмасын пысыKтау:
1)Карточкалармен жaмыс. А) Берілген суреттен бунаKденелініS дене б™лімдерін к™рсет?
13 SHAPE \* MERGEFORMAT 1415

Б) Тест тапсырмасы:1. БунаKденелілерді зерттейтін Cылым саласы?А) гельминтология. Б) энтомология. В) алгология.2. Гемолимфа деп нені айтады?А) бунаKдененіS жыныс м_шесін. Б) бунаKдененіS т_ссіз Kанын. В) тараKанныS ж_регін.3. ЖаушоCыл деген не?А) бунаKдененіS т_рі. Б) Kанатты дерн‰сіл. В) шегіртке дерн‰сілініS тобы.4. Бал араныS тaKым тобыныS Kaрамы?А) аналыK ж‰не трутень. Б) аналыK, аталыK, жaмысшы балара. В) жaмысшы балара мен аналыK.5. БунаKденелілердіS тыныс алу м_шесі:А) ™кпе. Б) демт_тік. В) желбезек.6. БунаKденелілердіS з‰р шыCару м_шесі?А) сатан без. Б) мальпигп тамыры. В) жасыл без.7. Нимфа деген не?А) дамыCан дерн‰сіл. Б) жаSа шыKKан дерн‰сіл. В) жыныс м_шесі толыK жетілмеген дерн‰сіл. 8. Jай KоSыздыS пайдасы бар?А) шытырлаK KоSыз. Б) колорад KоSыз. В) _лкен к™мбекей.

2) «Мен туралы не білесіS?»

№
Jандай жануар?
Жауабы
Суреті

1
Арал теSізі маSында кездесетін,ерекше KорCауды Kажет ететін, толыK зерттелмеген ж‰ндік. Бaл Kай ж‰ндік?

Н‰зікKaйрыK инелік
13 SHAPE \* MERGEFORMAT 1415

2
Бaл инелік KонCан кезінде Kанатын жайып Kонбайды,к™белектер сияKты Kанатын жинап Kонатын ж‰ндік?

К™ркемше инелік
13 SHAPE \* MERGEFORMAT 1415

3
К_йенті тaKымдасына жататын, KанатыныS бірі aзын,бірі KысKа болатын ж‰ндікті табыSдар?

ШолCыншы инелік
13 SHAPE \* MERGEFORMAT 1415

ІІІ.ЖаSа сабаK. §50 Желілі жануарларды жіктеу.

Желілер- жануарлар д_ниесініS еS жоCары тобы.
АрKа жаCында ішкі KаSKаныS Kызметін атKаратын желісі болCандыKтан желілер деп аталCан. Олар ‰р т_рлі жануарлардан Kaралады.

13 SHAPE \* MERGEFORMAT 1415 13 SHAPE \* MERGEFORMAT 1415 13 SHAPE \* MERGEFORMAT 1415

13 SHAPE \* MERGEFORMAT 1415 13 SHAPE \* MERGEFORMAT 1415

Т_р саны- 40-45 мыSдай.
Желілерге т‰н белгілер- 2-реттік дене Kуысты, _ш Kабатты, екі жаKты симметриялы, Kан айналым ж_йесі –тaйыK.
Т™менгі сатыдаCы жануарлар
ЖоCары сатыдаCы жануарлар

Желі ™мір бойы саKталады
Желіден омыртKа жотасы пайда болады

Ж_йке т_тігі ™мір бойы саKталады
Ж_йке т_тігі ми мен жaлынCа айналады

Желбезек саSылауы ™мір бойы саKталады
JaрлыKта тіршілік ететіндерінде желбезек саSылауыныS орнына ™кпе пайда болады.

Желілер типі

·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·–
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·–
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·–
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
Б_гінгі сабаKта Kарастыратынымыз басс_йексіздер мен KабыKтылар тип тармаCы.
JандауыршаныS 30-Cа жуыK т_рлері Атлант, ТыныK мaхиттыS жылы теSіздерінде 10-30 м тереSдікте тіршілік етеді.Jара теSізде еуропалыK Kандауырша ™мір с_реді.
JандауыршаныS терісі жaKа. ОныS сыртKы Kабаты-эпидермис (грекше “эпи”-ыртKы,
”дерма”-тері,сыртKы тері Kабаты деген aCымды білдіреді.ТерініS ішкі Kабаты наCыз тері деп аталады.
JандауыршаныS ™зіне т‰н ерекшелігі-терісініS сыртында жaKа сірKабыKтыS (кутикуланыS) болуы.
Jандауыршада KаSKаныS Kызметін ‰рі тыCыз, ‰рі серпімді желі атKарады.
АсKорыту ж_йесі : ауыз алды Kуысынан басталады.Аузы к™лемді жaтKыншаKпен байланысKан. Ауыз KуысыныS айналысындаCы aсаK Kармалауыштар _немі KозCалып, суды ауыз Kуысына
™ткізеді. Сумен бірге aсаK Kарапайымдар жaтKыншаKKа, одан ішекке ™теді. Jорытылмай KалCан KалдыK заттар аналь тесігі арKылы сыртKа шыCарылады.
Jан айналым ж_йесі: ж_рек болмайды, оныS Kызметін KaрсаK KолKа Kантамыры атKарады, Kаны т_ссіз.
З‰р шыCару ж_йесі: жaтKыншаCыныS маSында з‰р шыCару т_тікшелері орналасKан, Kажетсіз заттар арнайы тесік арKылы сыртKа шыCарылады.
Ж_йке ж_йесі: ж_йке т_тігі атKарады. Олар жарыKты Cана сезеді.
К™беюі: дара жынысты, сырттай aрыKтанады, aрыKтануы суда ж_реді. Екі-_ш жылда жыныстыK жаCынан жетіледі.
JабыKтылар тип тармаCы, ™кілі- асцидия.
Олар теSіз т_бінде орныKты, жалCыз дара, кейде шоCырланып тіршілік етеді. JабыKтылар тип тармаCыныS денесін Kатты Kaрамы жасуныKKа жаKын заттар Kаптайды,
сондыKтан “KабыKтылар”деп атайды. Денесі к_бі пішінді,тaрKы 1мм-ден 30 см дейін, ауыз сифоны дененіS жоCарCы жаCында,Kажетсіз заттарды шыCаратын клоакалыK сифоны б_йірінде болады. Желісі дерн‰сіл кезінде Cана болады.
Jан айналым ж_йесі- ашыK ж_йелі.
Ас Kорыту ж_йесі: ауыз сифоныжaтKыншаK Kарынішек клоакалыK т_тік.
К™беюі: Kосжынысты, ‰р т_рлі жолдармен к™бейеді.

13 SHAPE \* MERGEFORMAT 1415

13 SHAPE \* MERGEFORMAT 1415

І^. Jорытынды: Сонымен желілер типі- 3 тип тармаKKа б™лінеді, Kан тарату ж_йесі тaйыK, олардыS дене Kaрылысында, тіршілік ‰рекетінде омыртKасыздарCа aKсас белгілері де кездеседі. Ондай белгілерге- _ш Kабатты, екі жаKты симметриялы, соSCы Kуысты дене жатады.

^. Бекіту б™лімі.1) Лездік сaраKтар
1. Желілер Kандай тип тармаKтарCа б™лінген?
2. JандауыршаныS к™беюі мен дамуын зерттеген Cалым кім?
3. JабыKтылардыS негізгі ™кілі Kандай жануар?
4. JандауыршаныS сыртKы Kабаты Kалай аталады?
5. ОмыртKалы ж‰не омыртKасыздарды байланыстырушы жануар?
6.. JандауыршаныS Kандай сезім м_шелері дамыCан?
2) С‰йкестігін тап.
1. ТaйыK ж_йелі 2. АшыK ж_йелі 3. Дара жынысты 4. Jарын. 5. Аналь тесік
6. Jос жынысты 7. КлоакалыK т_тік 8. К_бі т‰різді 9. Jандауыр т‰різді
10. Желі ересегінде болады 11. Желісі дерн‰сілінде болады

Jандауырша
Асцидия

3) ОKулыKпен жaмыс: таKырып соSындаCы берілген тапсырманы орындайды
^І. ^й тапсырмасы: §50. JандауыршаныS маSызы туралы деректер жазып келу.
^ІІ. БаCалау.
^ІІІ. СабаKтыS аяKталуы: Сау болыSыздар.
Басс_йексіздер
тип тармаCы

JабыKтылар
тип тармаCы

ОмыртKалылар
тип тармаCы

1774 жылы П.С.Паллас-Kандауыршаны тауып,
aлулар типіне жатKызды.

1834 жылы А.О.Ковалевский- омыртKасыз бен омыртKалыны байланыстырушы Kандауырша
екенін д‰лелдеді.JандауыршаныS к™беюі мен дамуын зерттеген.

15