Тезис доклада Илиир Хоруолу сахалыы санардыбыт С.И. Тарасов

“Горнай улуґуун” муниципальнай оройуон“Ґірэх управленията” муниципальнай тэрилтэ «С.И. Тарасова аатынан Јрт орто уопсай µірэхтээґин оскуолата»
Муниципальнай бюджетнай уопсай µірэхтээґин тэрилтэтэВ. Шекспиры сахалыы саІардыбыт С.И. Тарасов.
(“Илиир Хоруол” холобуругар)
(дакылаат)
Ґлэни толордо:
Платонова Маша,
8 кылаас µірэнээччитэҐлэни салайда:
Никифорова Юлиана Николаевна ,
нуучча тылын уонна литературатын учуутала
2012 c.
Иґинээ±итэ:
Киириитэ……………………………………………………………………………..3-4
I баґа.1.1. Улуу английскай драматург - В. Шекспир………………………………5-6
1.2. С.И. Тарасов - тылбаасчыт………………………………………….………7-9
1.3. Тылбаас туґунан уопсай ійдібµл…………………………………………9-11
II баґа.
2.1. В. Шекспир «Король Лир»…………….…….…………………………...12-13
2.2. С.И. Тарасов «Илиир Хоруол» айымньытын ырытыы….…………..13-17
2.3. «Илиир Хоруол». Саха театра. «Кімµс Мааска»……………………17-18
Тµмµк…………………………………………………………………………………...19
Туттуллубут литература…………………………………………………………20-21
1 сыґыарыы……………………………………………………………………….22-26
2 сыґыарыы……………………………………………………………………….27-31
Ґтµі кµнµнэн научно-практическай конференция кыыттыылаахтара уонна убаастабыллаах дьµµллµµр сµбэ. Мин Горнай улууґун, Јрт орто оскуолатын 8 кылааґын µірэнээччитэ Платонова Маша буолабын. Дакылаатым аата «В. Шекспиры сахалыы саІардыбыт С.И. Тарасов. (“Илиир Хоруол” холобуругар)»
Ґлэм актуальноґа: С.И. Тарасов литература киэІ хабааннаах ірµттэринэн дьарыктаммыта: хоґоон, ахтыы, тылбаас. Ол курдук кини µлэтин тµмµгэр бµтµн Россия сахалыы саІарбыт В.Шекспир “Илиир Хоруолун” кірбµтэ. Савва Тарасов биґиэхэ тіріібµт тірµт тылбытынан тыыммыт атын омук айымньытын хаалларбытын умнарбыт, тумнарбыт ханан да табыллыбат, сатаммат. Тылбаасчыт быґыытынан норуот культуратын, айымньы ис тутулун кінітµк, табыгастаахтык суолта биэрбитэ улахан оруоллаах. Били²²и кэм²э атын норуоту кытта са²алыы сы´ыаны олохтуур хайаан да наада.
Сыала: С.И. Тарасов “Илиир Хоруол” уонна В. Шекспир “Король Лир” айымньыларын µірэтии, тэІнээґин, ырытыы кімітµнэн тылбаас мындырын дьоІІо-сэргэ±э кірдірµµ, сэІээриилэрин кі±µлээґин.
Соруктара:
Саха народнай поэтын С.И. Тарасов оло±ун, айар µлэтин туґунан суруйуулары булан билиини хаІатыы;
Английскай суруйааччы В. Шекспир туґунан матырыйааллары кірдіін чинчийиигэ туґаныы;
Тылбаас кірµІµн уонна ньыматын чиІэтэн µірэтии;
В. Шекспир “Король Лир” драматын уонна С.И. Тарасов тылбааґын тэІнээн ырытыы.
Чинчийии предметэ: В. Шекспир “Король Лир” уонна С. Тарасов тылбааґыгар “Илиир Хоруол” драмата.
Чинчийии объега: С.И.Тарасов В. Шекспир “Илиир Хоруол” айымньытын тылбааґаГипотеза: киэІ араІа±а атын норуот культуратын улахан тылбаастаммыт айымньы ніІµі интэриэґи µіскэтии, аа±арга кі±µлээґин.
СаІаны киллэрии: С.И. Тарасовы «Илиир Хоруолу» холобурдаан тылбаасчыт курдук сырдатыы.
Чинчийии ньымата: С.И. Тарасов “Илиир Хоруол” драматын билсии. Ыстатыйалары, ахтыылары туґаныы, µірэтии.
Ґлэ практическай суолтата: µірэнээччилэргэ атын омук сµдµ айымньыларын тылбаастаммыт айыньы кімітµнэн билиилэрин кэІэтии.
Драматург Вильям Шекспир айар µлэтин иккис аІарыгар «Король Лир» («Трагедия о короле Лире») (1608 с.) пьесаны суруйбута.
"Король Лир" может быть признан самым совершенным образцом драматического искусства всего мира", - говорит Шелли».
"Трагедия Лира заслуженно превозносится между драмами Шекспира, говорит доктор Джонсон. - Может быть, нет ни одной драмы, которая бы так сильно приковывала к себе внимание, которая сильно волновала бы наши страсти и возбуждала наше любопытство".
Драма туґунан субу маннык кириитиктэр дьµµллээбиттэрин Л.Н. Толстой «О Шекспире и о драме» критическай очеркатыгар киллэрэн турардаах. [14]
Оттон Дора Васильева Савва Иванович В. Шекспир «Король Лирын» сахалыы саІардыбытын кэннэ маннык эппитэ: «Икки тылы уІуордаан геройдар образтарын, оччотоо±у быґыыны-майгыны, чиэски сир сирин-дойдутун, тутулун уратыларын сіптііхтµк ійдіін, ону тіріібµт норуотун тылынан уус-ураннык тылбаас оІороро – бу чахчы айар кыах иІмит киґитэ ылсар дьарыга. В. Шекспири бэйэтин тылыгар тылбаастаан Савва Тарасов саха тылын улахан кыа±ын кірдірді, сайдыылаах литературалар сабыдыаллара саха литературата, культурата сайдарыгар улахан тіґµµ кµµс буоларын дакаастаата».
С.И. Тарасов “Илиир Хоруол” тылбааґын аа±ан баран маннык санаа±а кэллим. Савва Тарасов хайдах курдук кіІµллµк, холктук тіріібµт тірµт тылын баґылыырын тылбаастаабыт айымньытыгар кірдірір. Пьеса ніІµі тылбаас диэн литература ыарахан араІатыттан тірµттээх салаа буоларын, бэйэтэ туспа уустуктардаа±ын, элбэх араас ньымалаа±ын уонна кірµІнээ±ин саІа биллим, µірэттим. Хас биирдии сахалыы тылбаастаммыт этии, абзац тірµт нууччалыы тиэкиґиттэн ис хоґоонунан, тылы таба тайанан туттуутуттан ордук тылбаастаммыт диэн санаа±а кэллим. Јссі тылбаасчыт араас сомо±о домохтору, іс хоґооннорун, саха бэргэн тылларын сатабыллаахтык киллэрбитин бэлиэтээн кірдµм.
Билигин кылгастык бу уус-уран тылбааґы оІорууга Савва Тарасов хайдах толорбутун кірµі±µІ (работа со стендой)
Оттон сµрµн оруолу ылбыт Илиир Хоруол уобараґын ырытан кірдµм.
Илиир Хоруол. Мин хоруол аатын хаґан да истибэтэх буолан интеренет кімітµнэн Лир суолтатын буларга сананным. Илиир (Лир) английскай тылтан тахсыбыт. Суолтата: бостуук. Дууґатын чыыґылата: 5. 5 чыыґыла: кіІµл, кимтэн да тутула суох. Лири тыл ситимин іттµнэн тылбаастаатахха «холбоґуу, кимниин эрэ тэІІэ» диэн суолталаах. [14]
Оттон «Илиир Хоруол» айымньыга сµрµн оруол хайда±ый? Тылбааска кини норуот туґунан саныыра кістір дуо? Суох. Хоруол бэйэтин эрэ иннин кірµнэрэ айымньы маІнайгы тігµлµттэн са±аламмыта. Бу кырдьа барбыт о±онньор 3 кыыґы тірітін, иитэн, улаатыннаран, 2 улахан кыргыттарын ойох биэрэн баран кинилэртэн ыйытар:
…Кыргыттарым, этиІ эрэ миэхэ,
Хайа±ыт миигин ордук таптыырый?...[11, 207]
Дьикти-дьиибэ ірµттээх ыйытык. Хас биирдии тіріппµт, мин санаабар, о±отун биэс тарбах курдук билиэхтээх. Хайдах киниэхэ сыґыаннаґалларын, майгыларын, санааларын-оноолорун, ба±ар, саба±алаан да буоллун билиэхтээх. Мантан сиэттэрэн, Илиир харахтаах бэйэтэ хана кірірµй, кулгаахтаах бэйэтэ тугу истэрий? Кини хара±а уонна кулгаа±а арыллар кыргыттарыттан µµрµллэн истиэпкэ сырытта±ына.
Сµрµн оруол Илиир Хоруол уобараґа пьеса тухары уларыйар. Ардыгар кини баай-талым, бардам, ардыгар киґини ійдµµр-ійµµр, аґыныгас, ардыгар иннин-кэннин билбэт сордоох. Хамелеон µіІІэ дьµірэлиирим кини тула буолар тµгэннэртэн сабыдыалланар киґи. Н. Добролюбов: "Все более примиряемся с ним как с человеком" диэн эппитэ олоонноох эбит.
Биллиилээх Англия драматургун айымньытын сахалыы саІардыбыт С.И. Тарасов тылбааґынан Андрей Саввич Борисов 1997 c. “Илиир Хоруол” (антрагын кытта 2 ч. 30 мµн.) пьесаны туруорар. Илиир Хоруол –Е. Степанов. Глостер – С. Федотов, Эдмонт – Иннокентий Дакаяров, Эдгар – А. Аммосов, Корделия – И. Никифорова, Гонерилья – М. Корнилова, Регана – Л. Сергеева, Шут – И. Луковцев оонньууллар. [1, 464]
Биллиилээх режиссер Андрей Гончаров 80 сааґыгар анаммыт “Са±аланыы. Учуутал уонна µірэнээччи” фестиваль иґинэн П.А. Ойуунускай аатынан Саха академическай театр “Илиир Хоруолу” кірдірбµт. Премьерата Москва±а буолбут.
1999 сыллаахха П.А. Ойуунускай аатынан Саха Академическай театра «Илиир Хоруол» пьеса±а «Кімµс мааска» Национальнай театральнай бириэмийэни ылбыта. Андрей Саввич испиктээкили туруоруутун иґин «Лауреат Государственной премии РФ» сыбаанньа иІэриллибитэ.
С.И. Тарасов “Илиир Хоруол” тылбааґын аа±ан баран маннык санаа±а кэллим. Савва Тарасов хайдах курдук кіІµллµк, холктук бэйэтин тіріібµт тірµт тылын баґылыырын тылбаастаабыт айымньытыгар кірдірбµт. Пьеса ніІµі тылбаас диэн литература ыарахан араІатыттан тірµттээх салаа буоларын, бэйэтэ туспа уустуктардаа±ын, элбэх араас ньымалаа±ын уонна кірµІнээ±ин саІа биллим, µірэттим. Хас биирдии сахалыы тылбаастаммыт этии, абзац тірµт нууччалыы тиэкиґиттэн ис хоґоонунан, тылы таба тайанан туттуутуттан ордук тылбаастаммыт диэн санаа±а кэллим.
Ґлэбин тµмµктээри туран, табыллыбыт тылбаас саха тылын кыа±ын, кµµґµн кірдірір эбит дии санаатым. Тылбаастаммыт айымньылары іссі кµµскэ µірэтиэххэ, ырытыахха, тэІниэххэ, оччо±о тылбаасчыттарбыт айымньылара биґигини кытта тэІІэ олоххо хардыылаґыахтара, инникитин кµµс-кімі буолуохтара.