Сценарий внеклассного мероприятия Шагаа-ыдыктыг байырлал

Каа-Хемнин дугаары 1 ортумак школазы2015 чылдын Шагаа байырлалынын моорейинин сценарийи.
Сценарийни: тыва дыл, чогаал башкызы Ондар Марьятта Сергеевна тургусканКаа-Хем 2015ч
Каа-Хемнин дугаары 1 ортумак школазы2015 чылдын Шагаа байырлалынын моорейинин сценарийиОндар М.С: Чаартынган тыва черде Шагаа-байыр моорлап келди.
Эглип келген Шагаавысты Эптиг-демниг байырлаалыШойдаа М.Ш:
Шагаа деп чул?
Шагаа-шагнын эргилдези,
Чыккылама кышты солуур.
Чырык чаагай частын бажы.
Хертек Р.К: Аът чылын удеп,
Агым,когум азып,тудуп,
Эргип турар аът чылы Эртинезин хайырлазын!
Эки чуве элбек болзун!
Багай чуве ынай турзун!Курай-курай!
Шупту: Ындыг-ла болзун, курай,курай!
Эртине В:Ээй, уруглар,алдыы аалда Ак-Сал ирей моорлап келген, Шагаанын тоолун ыдар дээн, ынаар бараалынарам!
Шупту: Че,ындыг бе,бараалынарам,солун тоолдан дыннаалынарам!
Кожеге мурнунда уруглар тоол дыннап орар(Аржаана ,Мира,Артур)
Сценада Ак-Сагыш,Кара-Сагыш олурар.
Игил аялгазы
* Тоолчу тоолдап эгелээрХертек Р.К Бир-ле черге Ак-Сагыш,Кара-Сагыш деп ийи алышкы чораан чувен иргин. Ак-Сагыш ак аъттыг, Кара-Сагыш кара аъттыг чуве-дир.
Ийи алышкы оран-сууру, ада-иези чок болгаш, чер кезип ,айбыладып чоруур улус чувен иргин.
Хат, чаашкын музыказы
Бир-ле ховунун ховузунга чоруп орда, хат хадып,чаашкын чаап, туманнап келген. Ийи алышкы-даа азып-тенип, углаан-на чериндиве чоруп берип –тирлер эвеспе.Ол-ла азып-тенип чорааш, аштап-суксапкелгеш, аъш-чем тыпчиир аайын тыппайн, сумележип чоруп-ла олурганнар-дыр эвеспе.
Кара-Сагыш чоруп олура:
-Че, дунмам ,Ак-Сагыш, бо дуне сээн ак аъдынны олуруп чиили, эртен мээн кара аъдымга ушкажып алгаш чоруур бис-дээрге, Ак-Сагыш тура:
-Ынчангай-ла, акым-деп чопшээрешкен иргин.
Хертек Р.К Аштаан эрлер дораан-на ак аъдын олургеш, эъдин догере чигеш, кара аъдын ортээш, иелээ удуп чыдып ап- тырлар. Эртенинде Ак-Сагыш туруп кээрге, Кара-Сагыш акызы кара аъдын мунуп алгаш,дургуннап чоруй барган бооп –тур.
Мунгаргай музыка
Хертек Р.К Ам-даа эр мунгарап –ла базып туруп-тур. Хемни ору чоктап орарга,човурээ чадыр турган. Ак-Сагыш демги чадырны бакылаарга, дорт чугунде орун салып каан болган. Ак-агыш чуу келир эвес адырам дээш, демги оруннарнын бирээзинин алдынга алдан кулаш тамы каскаш, кежээ кедеп чыдарга,
Эртине В Микрофонда аннар алгызы оттунер.
Хертек Р.К хайыракан, кокай, дилги, хаван-шак мындыг дорт араатаннар дорт оруннун кырынга кээп чыткылап алгаш, чугаалажып эгелей-ле берип-тир эвеспе.
Ондар М.С Хаван хайыракандан:
-Кайы-хире аъш-чем тып чип хунзединер?-деп айтырганАндриян А. Хайыракан чыда:
-Богун тоорук элбек болгаш, черде-даа, поште-даа домей чуве-ле-дир, амырап хунзедим-дээн Манзай А.Д Дилги чыда:
-Куске-кужуген энмежок чуве-дир, унгурде-даа, даштында-даа домей-ле сойтугайндыр салчып-ла турар-дыр, ынчангаш амырап хунзедим-дээн.
Ондар М.С Хаван олургаш:
- Мен богун амырап хунзедим.Ай-бес энме-тикчок ,ону ийи монгун даянгыыжым –биле казып чип тура хунзедим, ынчангаш ийи монгун даянгыыжымны ог чанында кудук алдында суп кагдым-дээн.
Ажыкмаа Ю. Кокай:
-Богун мен база-ла эки хунзедим.Мыя мында Караты-Хаан деп бай хаан бар чуве.Оон мал-маганынын, кижизинин ижерсуу каткан, ынчангаш малдын-даа, кижинин-даа олуп, кырлып турары холчок чуве-дир.Олген кижилернин, малдын эът-чаан чип амырап тура хунзедим-диген.
Манзай А.Д Дилги:
-Ол сугну кым бадырып шыдаарыл?-дээрге,
Ондар М.С Хаван олургаш:
- Караты-Хааннын ижип турар суунун бажында инек дег улуг кара дашты мээн ийи монгун даянгыыжым-билу тура казыптарболза…-деп чорда, Кокай ажынып:
- Чадыр мунгаш дээш хой чуве чугаалава-дээш,соксадып каан.
Дун дужуп кээрге, демги араатаннар удуй бээри билек-ле, Ак-Сагыш тамыдан аяар чылбыртып унгеш, дургуннап чоруп-ла берип-тир. Дургуннаптарда, демги хаваннын ийи монгун даянгыыжым дээр чувезин тып алгаш барып-тыр.
Ак-Сагыш ол чоруткаш, Караты-Хааннын аалынга чеде кылаштай берип-тир эвеспе. Хааннын оонге кире бээрге, ыт-даа кирип келген деп бодавас, амыр-менди айтырарга-даа тоовас мындыг бооп –тур. Шивишкиннер Ак-Сагышка божа сарыг-суу кудуп бергеш: «Ам ун, чор!»-деп ойлады берген.
Хомушку У.Н Ак-Сагыш:
-Мен дузалыг-даа, дуза чок-даа боорумну корбейн чыткаш, кижи ундур- киир ойладып турар силер-дээнШойдаа М.Ш Хаан олургаш:
- Ындыгболза, сен анаа эвес кижи ышкаш-дыр сен, оол, бо сугну бадырып шыдаар сен бе? Мээн мал-маганымнын ижер суу каткан, бергедеп турарын корбес сен бе- деп ыыттавайн олурган боду ам кээп айтырыг салып олурган.-Бир эвес сен бо сугну бадырыптар болзунза, сенээ кара чангыс дангынамны-даа бээр мен, малымнын, эдимнин орта кезиин узуп бээр мен- деп-тир.
Хомушку У.Н Ак –Сагыш хааннын чугаазын дыннааш:
-Менээ он ажыг моге-шыырак улустан тып беринер- дээрге, ол-ла дораан он могени кыйгыртып берип-тир эвеспе.
Ак-Сагыш демги моге улустарын эдертип алгаш, сугнун унунун бажында инек дег улуг кара дашты ийи монгун даянгыыжы-биле хоора кагыптарга,суг –даа шаагайнып , баткан чуве-дир эвеспе
Суг даажы Хертек Р.К Караты-Хаан Ак-Сагышка чангыс уруун бергеш, бодунун хаан дужаалын бергеш, Ак-Сагышты бодунун орнунга хаан кылып каап –тыр эвеспе.
Шойдаа М.Ш Хаан чугааланып турар:
- Соглээн сос , керткен ыяш, чангыс дангынамны сенээ берип, эдим,малым ортаа кезиин берип,хаан дужулгемге саададып тур мен
Кожеге хагдынар.
Тоолчунун соолгу созу Хертек Р.К «Ак сагыш Хаан болган, Кара сагыш аннарнын чижинге барган чувен иргин.»
Уруглардан Манзай А.Д
- Тоол-даа солун-дур, Унуп чыдар хой чылын оорушкулуг байырлаалынарам.
Хертек Р.К.: «Чаагай чолдан хайырла, уткуп турар хой чылы ууттунмас кежиктиг болзун»
Хой танцызы эгелээр. Могелер артындан унер, девиг коргузер.
Серээевна ( Артынданунупкелгеш) : Уткуп турар хой чылы
Ууттунмас кежиктиг болзун ! Девиг, сам-даа дендии-дир,
Ыры-шоор-даа куттулзун-на!»
Хомушку У.Н( кожамыктавышаан): Кожамыкка кончуг-ла мен
Кожа тыртып салыр-ла мен,
Кожавыста уругларны
Кожамыктап кааптар мен
Кыстар кожамыктаар: Шагаа-дойга сылдап алгаш,
Шапкылажып келдинер бе?
Чараш кыстар бисти коргеш,
Чашпаалаксап келдинер бе?»
Оолдар харыылаар: Чеди хылдыг гитараны Четче ойнап билир сен бе?
Чечен-мерген бистер-биле Чергележип шыдаар сен бе?
Хомушку У.Н Чечен-мерген оолдар, кыстар узун-тынышка шенежиптээлинеремШупту: Че-ве!
Хомушку У.Н Бир хой,
Ийи хой…
Ондар М.С (харыылаар) Бир бала,
Ийи бала
Ондар М.С: Улегер состе нугул чок,
Уер суунда балык чок улегер домактажыптаалынарам!
Эртине В: Сос менде,
Шупту оолдар: Сооскен дагда.
Шупту кыстар: Чечен менде,
Чечек чердеОндар М.С Ыры бажы каткан эвес,
Ыргай бажы катты-ла ыйнаан Шагаа ырын ырлажыптаалынар!Шупту Шагаа ырын ырлажырХертекР.К. : Чанчыл болган ыдыктыг,
Шагаавыс утпаал,
Салгалдарга дамчыдаал,
Сагыызын дег камнаал!