Открытый урок по родному языку на тему Тарып каан ыяштар

Ужуглел.
Тема: Л Воронкова «Тарып каан ыяштар».
Сорулгазы: Ооредиглиг.
Домак, сос, слог деп дурумнерни катаптаар. «Тарып каан ыяштар »
деп созуглелди номчуп таныштырар.
Сайзырадыглыг.
Уругларнын дыл-домаан сайзырадыр, чурук дузазы-биле харылзаалыг чугааны тургузуп ооредирин уламчылаар, словарьлыг запазын байыдар.
Кижизидиглиг.
Куш ажылга, дузаарагак чорукка кижизидер.
Дерилгези: сюжеттиг чурук, схема, тсо.
Методтары: тайылбыр, беседа, коргузуг, дедукция, хайгаарал.

Кичээлдин чорудуу.
I Орг.кезээ.- Экии, уруглар! Оожум олуруп алынар. Бо хун ужуглел кичээлин мен эрттирер мен. Мени Домбаа Олесья Сандак-Доржуевна дээр.
II Кичээлдин темазын, сорулгазын дамчыдары.
- Бо кичээлде бис эрткен кичээлде ооренген билиглернинерни катаптааш, Л. Воронкованын «Тарып каан ыяштар» деп созуглелин номчааш, чурук-биле ажылдаар бис уруглар.
III Катаптаашкын.- Ам шупту бо чуруктарже кичээнгейлиг корунерем , мында чылдын кайы еузи-дир деп бодап тур силер уруглар? (Час)
- Шын-дыр, эр-хейлер! Удавас час дужуп келир. Часкы бойдустун демдектерин чугаалап корунерем. Чазын агаар-бойдус канчап баарыл? (Чазын хар эрип эгелээр, хун караа чылып кээр, оът-сиген унуп, чечектер частып келир).
- Чазын чечектер частып, оът-сиген унуп келир дидинер. Бис база клазывысче частан чалап алыылынарам уруглар! Ол уени чалаарда, баштай самбыраже корунерем. Самбырада чечек бар, о лам-даа чазылбаан. Чечек частып келзин деп бодаар болзунарз, оон даалгаларын кууседиптээлинерем уруглар. Даалгаларны щын кууседиптер болзунарза, чечектин халбынчыгаштары чангыстап частып келир. Халбынчыгаш бурузунде ужуктер бар, эн-не соолунде хуулгазын сос унуп келир. Ам ынчангаш эрткен кичээлде ооренген чуулдернинерни сактып корээлинерем.
Чечектин бирги даалгазы.
- Бо чунун схемазы-дыр, уруглар? (Домак)
- Бо домакты номчуп корунерем. (Февраль – кыштын солгу айы)
- Домак чулерден тургустунарыл? (состерден)
--Бо домакта каш сос барыл? (4)
- Домактын эгезин канчаар бижиирил? ( Улуг ужук-биле эгелеп)
- Домак тончузунге кандыг бижик демдээ салырыл? (Улуг сек)
- Эр - хейлер! Чечектин бир халбынчыгажы частып келген, чуу деп ужук коступ келди уруглар?
Чечектин ийиги даалгазы.
- Бо чунун схемазы-дыр, уруглар? (Сос)
- Сос чулерден тургустунарыл? (слогтардан)
- Эр – хейлер! Эки харыыланынар дээш чечектин бир халбынчыгажы частып келди.
Чечектин ушку даалгазы.
- Бо чунун схемазы-дыр уруглар? (слог)
- Слогтар чулерден тургустунарыл? (ужуктерден)
- февраль деп состе каш слог бар-дыр? (2)
- 2 слогту мынчаар демдеглээр, сактып келдинер бе уруглар?
- Эр-хейлер! Бо даалганы эки куусеткенинер дээш, чечектин бир халбынчыгажы частып келген. Чуу деп иужук-тур?
Чечектин дортку даалгазы «Сула шимчээшкин»
- Ам шупту тура халчып келир. Сула шимчээшкини шупту денге, чараштыр кылыптар болзунарза, база бир халбынчыгаш частып келир шей уруглар.
- саллааларынын баштарын тудуштур тудуп алыр.
- Дуне када чечектер удуп чыткан. Бичи салгын хадый берген. Чечектер чайганып эгелээн.
- Эртен эрте хун унуп келген чечектер частып эгелээн.( оожум, аяар салааларын ажыдар)
- чечектер оттуп келген.База-ла салгын хадый берген.
- Хун ажып эгелээн. Чечектер удуп эгелээн.
- Эр-хейлер! Шупту дыка чараш кылдынар уруглар. Чечек частып –ла олурар, чаражын корунерем.
V Чаа тема.Чурук-биле ажыл.
- Бо чурукта чуну чураан-дыр, уруглар?
- Чурукче кичээнгейлиг коргеш, чурукка хамаарыштыр чуну чугаалап болур силер, чугаалап корунерем. Кым чуну канчап турар-дыр. Харылзаалыг чугаадан –даа болза тургузуп болур силер.
- Идепкейлиг харыылаар болзунарза, чечектин бир халбынчыгажы частып келир.
- Эр-хейлер! Ам шупту номнарынын 118 дугаар арнын ажыдыптапр. Бо чурукка хамаарыштыр номувуста созуглел бар, номда чуу деп бижээн эвес корээлинерем уруглар.
- Баштай мен номчуп берейн, кичээнгейлиг дыннап, эдерти коор силер. Чечектин даалгалары ам-даа тонмээн. Эки харыылап-ла турар болзунарза, частып-ла олурар.
2) Созуглел-биле ажыл.
А) Башкынын номчулгазы.
Б) Словарьлыг ажыл.
Хойгузупкан – ырадыр ойладыпкан.
В) оореникчилернин номчулгпазы.
- шупту иштинде дыка дурген номчуптар.
Г) Илчирбелеп номчууру.
Д) утказынын аайы-биле айтырыглар.
- Созуглелде кымнын дугайында номчудунар уруглар?
- Вера бажынынын чанынга чуну тарып алганыл?
- Ыяштарны чулер чип турда коруп кааныл?
- Кырган-ачазынга чеде бергеш чуу дээнил?
- Кырган-ачазы Веранын дилээн куусеткен бе?
- Силернин бажынынынар чанында чуу деп ыяштар барыл?
- Ыяш тарылгазынга силер киришкен силер бе уруглар? Канчаар киришкен силер?
- Бажынынар чанында ыяш чок болза, чазын оът-сиген ногаарарбаанда чаа-ла унуп олурар ыяштарны алаактан дазылы-биле каскаш олуртуп ап болур. Вера дег кежээ чорунар уруглар.
- Эр-хейлер! Ам база бир халбынчыгаш частып келген. Дыка эки ажылдадынар уруглар, ынчангаш ам база сула шимчээшкинден кылыптаалынар.
VI Сула шимчээшкин.Дээрде кушкаштар ушкулаан.
Сугда балык эжинген.
Черде чылан соястаан.
Дендии байлак чуртувус!
-Эр-хейлер! Шупту ден, чараш кылганынар дээш, база бир халбынчыгаш частып келген.
VII Быжыглаашкын.- Созуглелдин утказын дыка эки билип алган-дыр силер уруглар. Ам номчаан созуглеливиске чуруктан боттарынар тургузуп корунерем. Самбырада чуруктун эгезин чураан. Силер улаштыр тургузарынга менээ дузалажыр силер. Мен айтырыглар салырымга, силер тода шын харыыны бээринерге мен чурукту улаштыр чуруур мен.
- Вера бажынынын чанынга чулер тарып алган ийик? (ыяштар)
- чурукта ыяштар болгаш Вера бар. Ам улаштыр корээлинер.
- Оон канчанганыл? Чулер чедип кээрге коруп кааныл? (ошкулдер чуруун азар)
- Ошкулерни Вера канчанганыл? (ошкулер чуруун ап кааптар)
- Кырган-ачазынга чеде бергеш чуу дээнил? Оон дилээн куусеткен бе? (Кырган-ачазын азар).
- ам ынаар чуу-даа кирип шыдавас. Эр-хейлер! Тургускан чуруунар чараш-тыр бе? Чечектин бир халбынчыгажы частып келди уруглар.
- Дыка-ла сагынгыр, угаанныг-дыр силер уруглар. Чечектин солгу дааогазын дыка дурген кууседиптер бис бе уруглар. Бо даалганы кууседиптеривиске чечектин халбынчыгаштары шупту частып келир. Ында хуулгазын сос унуп келир.
VIII Сактып бижиир диктант.
- Ам шупту шын сандайларга олурупкаш, сактып бижиир диктант бижиир бис. Ону бижиирде, кончуг кичээнгейлиг номчааш, сактып алыр. Мен домактарны дуглаптарымга, силер кыдырааштарынарга сактып бижиир силер. Бижиттинип эгелээрде канчаар шын олурарыл. Ооргазы дорт, кокпейбес, парта кырынга чыдып болбас, кыдыраажын ийлендир салып алыр.
Вера ыяштар олуртуп алган. Оларны суггарган. Ыяштар эки оссун!
- Шупту диктантыларын хынаптар. Ынчангаш догере чараштыр дужаар.
- идепкейлдиг, кызымак ажылдаанынар дээш чечектин халбынчыгаштары дыка чараш кылдыр частып келди уруглар. Ында чуу деп хуулгаазын сос бар-дыр денге номчуп корунерем. Чечек безин силерни «Эр-хей» деп мактап турар шей уруглар.
IХ туннел. - Бо кичээлде чуну оорендивис?
- Чуу солун болду?
МОУ СОШ с.Торгалыг Улуг-Хемского кожууна.



Тургускан башкы: Домбаа О.С-Д.
Торгалыг 2010.