М?дени ескерткіштер тарихтан сыр шертеді

Тақырыбы: «Мәдени ескерткіштер тарихтан сыр шертеді» Мақсаты:
1.Ескерткіштер туралы оқушыларға мағлұмат беру, түрімен таныстыру, көненің көзі, болашаққа аманат екенін түсіндіру.2. Ұлттық тарих үшін ерекше маңызы бар елеулі мәдени-тарихи және сәулет ескерткіштері арқылы оқушыны ұлтжандыққа тәрбиелеуКіріспе бөліміЕскерткіш –елдің, халықтың мәдени мұрасының жалпылама атауы. Тарихи және мәдени ескерткіштер жиынтығы мұражайлық, көрмелік маңызы бар заттар мен жылжымайтын ескерткіштерді /құрылыс, ғимараттарды / қамтиды.- Ортақ типологиялық белгілері бойынша ескерткіштерді төрт түрге бөледі:- Археологиялық ескерткіштер- Тарихи ескерткіштер- Сәулет өнері ескерткіштері- Монументтік/мүсін/ өнері ескерткіштері 1.Қожа Ахмет Ясауи2.Абайдың мемлекеттік тарихи-мәдени және әдеби-мемориалдық қорық-мұражайы туралы3.Мәдени Мұра" бағдарламасының аясындағы Қазақстанның тарихи және мәдени ескерткіштер4.Түркістан Суреттер – адамның рухани мәдениеті мен дүниетанымынан ақпарат беретін қайнар көз.Мемлекеттік мағынасы бар ескерткіштер: 30 Қазір, Қазақстанда 25 мыңға жуық тарихи ескерткіштер бар. Олардың бәрі мемлекеттің қорғауына алынған. Ал Қожа Ахмет Яссауи кесенесі 2003 ж. 5 шілдесінде ЮНЕСКО-нің Бүкіләлемдік мұра тізіміне тіркелді. Осындай тарихи-мәдени ескерткіштерді Елбасы Н.Ә.Назарбаев: «Егер қазақтардың рухани тарихы жазыла қалса, Қожа Ахмет Яссауидің хикметтері сөзсіз оның бір бөлігі болып кіруге тиіс»Қожа Ахмет Ясауи – шамамен 1040 жылы (кей деректе 1103 немесе 1093, 1095) Сайрам (кейбір деректер бойынша Ясы) қаласында дүниеге келіп, жүз жиырма бес жыл жасаған Түркі әлеміндегі мұсылмандық дәстүрді орнықтырған ғұлама ұстаз. Әкесі – Ибраһим, анасы – Қарашаш ана. Ясауидің ата-анасының зияраттары Сайрамда. Деректерде Қ. А.Ясауидің Ибраһим атты ұлы мен Гаухар атты қызы болғаны айтылады. Қ.А. Ясауи ұрпақтары осы қызынан тарайды. Кашифи «Рашахат-ул айн-ил хайат» атты еңбегінде Қожа Ахметтің Арыстан бабаның шәкірті болғандығы, одан заһир және батин ілімдерінің сырын үйренгендігі туралы мәлімет береді. Қ.А. Ясауи дүниетанымы, оның ілімінің мәні мен маңызы «Диуани хикмет», «Мират-ул Қулуб», «Пақырнама» сияқты бізге жеткен мұраларынан көрінеді. Ясауи қалыптастырған хикмет дәстүрінің Ислам ақиқатын халықтың жүрегіне жол тауып сіңірудегі маңызы зор болды. Олар хикмет дәстүрін таратуда зікір практикасының үш түрін: алқа зікірі, арра зікірі, құпия зікір формаларын қатар алып жүрді.Қожа Ахмет ЯсауиЯссауи кесенесінің жоспары алға тартылады. Ол сегіз бөлімнен тұрады:1. Қазандық бөлмесі2. Қабірхана3. Мешіт4. Кітапхана5. Үлкен Ақсарай6. Кіші Ақсарай7. Асхана8. ҚұдықханаКесененің әр бөлмесінде қызметіне сай экспозиция құрылған [5]. Оқушыларға кесененің әр бөлмесі кеңінен ашылып айтылады. Алып кесененің Жамағатхана (Қазандық) бөлмесінде жеті түрлі бағалы металдан жасалған қола Қазан тұр. Мешіт бөлмесінде дәстүрлі жұма намазы оқылған.Қазандық бөлмесінің төріндегі есік Ахмет Яссауи мәйіті жатқан Көрханаға кіргізеді. Бұл мейлінше киелі орын. Үлкен Ақсарай қазақ хандығы тұсында ордаға айналды. Ал, кіші Ақсарай қонақтарды қабылдау бөлмесінің қызметін атқарды. Асханада хәлім тағамы дайындалып, мүсәпір кедейлерге таратылған.Құдықханадағы құдықтан тартылған су зиярат етушілерге қасиетті су ретінде берілген. Тарихи-мәдени ескерткіштерді сыныптан тыс тәрбие жұмысында пайдаланылғанда оқушылар мынадай мәселелерді біледі:1. Кесененің қай кезеңде, қандай тарихи тұлғаға арналып тұрғызылғанын біледі.2. Кесененің салыну әдісіне көңіл бөлінеді.3. Тарихи тұлғаның еңбегін зерделейді.2.Абайдың мемлекеттік тарихи-мәдени және әдеби-мемориалдық қорық-мұражайы туралыСәуірдің 18 күні Халықаралық тарихи ескерткіштерді және тарихи орындарды қорғау күні деп 1982 жылы ЮНЕСКО жанынан құрылған Халықаралық ескерткіштер мен көрнекті орындарды қорғау мәселелері жөніндегі кеңес ассамблеясы осы күнді бекіткен болатын. Басты мақсаты – жас ұрпақты тарихи құндылықтарымызбен таныстыру, тарихи ескерткіштеріміз – мәдени мұраларымызды қастерлеп сақтауға, құрметтеуге шақыру.Қазақстанның рухани өмірінде Семей қаласының алатын орны ерекше. Тарихы әріден басталатын көне қалалардың бірі Абай дәуірінде мәдениеттің, өнердің орталығы болды. Бұл қаламен Абай, Шәкәрім, М.Әуезов есімдерімен бірге 1917 жылы Алаш мемлекетін құрған А.Байтұрсынов, Ә.Бөкейханов, Ж.Аймаутовтардың есімдері байланысты. Қаламызда өткенімізден сыр шертетін, дара тұлғалар өмірінен тың мағлұмат беретін, тарихымыздың өшпес бір бөлігіндей саналатын ғимараттар мен ескерткіштер жеткілікті. Бұл - кейінгі ұрпаққа танымдық-өнегелі тәрбие беретіндей мәдениеттің қайнар бұлағы.Абай өмірі мен шығармашылығы, туыстық, ақындық – өнер айналасымен байланысты төрт жүзден астам тарихи-мемориалдық орындар абайтануға мәлім. Олардың бір саласы тікелей Абайдың өзіне байланысты болса, бірқатары Шәкәрімге, М.Әуезовке, Абай мектебінің шәкірттері, ұлы ұстаз дәстүрі мен тағылымын жалғастырушы әдеби-тарихи тұлғалар өмірі мен шығармашылықтарымен байланысты орындар мен елді-мекендер жатады.Кеште қорық-мұражай есебіндегі Семей қаласындағы, Жидебай қорық алқабы және Әуез әулетінің қоныс-қыстауы - Бөрілі елді мекеніндегі тарихи ескерткіштер туралы баяндамалар оқылды. Түркістандағы Қожа Ахмет Яссауидің кесенесін ЮНЕСКО әлемдік ескерткіш деп таныдыҚазақстандағы 25 мың тіркелген ескерткіштер арасында алғашқы адамдардың тұрақтары, мыңдаға жылдар бойғы тарихы бар қалалар бар. Осы мыңдаға археологиялық куәліктер арасында ежелгі, ортағасырлық, шығыс сәулет өнерінің құнды қазынасы жатыр. Қызылорда облысындағы б.з.д. IV-II ғғ Баланды-II ескерткіші - кірпіштен жасалған әлемдегі алғашқы күмбездердің бірі. Маңғыстау ескерткіші - өзіндік, автономды сәулет стилінің әлемде қайталанбас дамуы. Жамбыл облысындағы Айша-Бибі кесенесі – Қазақстан территориясында VII-VIII ғасырларда құрылыс технологиясының даму деңгейінің зор екендігін көрсететін тағы бір әлемде қайталанбас сәулет туындысы. 2004 жылы Қазақстан Республикасы Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев бастамасымен негізгі приоритеті тарих пен мәдениет ескерткіштерін қалпына келтіру, реставрациялау, консервациялау және мұражайландыру болып табылатын «Мәдени мұра» Мемлекеттік бағдарлама жасалып, қабылданды.«Мәдени мұра» Мемлекеттік бағдарлама қабылданғалы бері қазірге дейін Айша-Бибі кесенесі, Арыстанбаб, Абат-Байтақ, Есімхан, Қара Сопы, Мақұл Там, Ысқақ Ата, Джабраил Ата, Караман Ата қорымдарында, Петропавл қаласындағы «Резиденция Абылай хана» кешені сияқты 78 тарих пен мәдениет ескерткіштерінде реставрациялық жұмыстар аяқталды, біздің түп-тұқияндарымыз туралы көптеген мәлімет беретін ғылымды мыңдаған артефактылармен байытқан 26 ғылыми-қолданбалы, 40 археологиялық зерттеу жүргізілген.Оңтүстік Қазақстан облыстарының ішінде Түркістан ерекше танымал болып келеді. Оның ежелгі атауы Шавғар. Жазулардағы мәлімет бойынша Түркестанның жанында Отрардан Сырдарияға дейін бір өту жолында орналасқан болатын. Қазіргі мекені Түркестан, Шавғар Түркестан қаласынан оңтүстіктен 8 шақырым жерде орналасқан. Шой-төбе қалашығымен тең. XII - XIII ғ.ғ. Шавғар сауда-мәдени маңызын жойған болатын. Қала маңызын жойып, Яссы-Түркістан орталығына орналасқан болатын. Ортағасырдағы басқа қалалар сияқты құрылып жойылған. Яссы-Қазақ хандығының резиденциясына айналған Яссы-Түркістан сауда жолының бойында орналасқан. XII ғасырда Ахмед Яссауи кесенесі қалашықтың территориясында XIV-XV ғғ. Тоқтамыс ханымен жойылып және ұрланған қаланы қайта құрды. Қытайға, Шығыс Сібірге және Орталық Азияға, Еуропалық Ресейге өтетін сауда жолдарының қиылысында XII ғасырда құрылған Қазақстанның ежелгі қалаларының бірі. Бадам және Сайрам-су өзендерінің бойында, таулы өңірлі жерінде орналасқан. 1425 жылы алғашқы «Шымкент» қоныстанған жерінің атауы Шараф ад-дин Али Йе(а)зди «Зафар-наме» («Жеңіс кітабы») шығармасында кездеседі. Тимурдың келуімен 1366 жылға оқиғалардың сипаттамаларында Сайрам қаласының жанындағы қоныс Шымкент жазылған. VII - XIX ғасырдағы мәдени орталықтарының алдын ала күні анықталуының негізінде өткен дәуірлердің материалды мәдени заттардың табылуымен қалашықтың уақытын анықтауға болады. Қалашықтың тарихи маңызы қазіргі қалалық құрылыстың орталығында тарихи маңызы сақталып, қалалық білім беру негізі ретінде сипатталады.
Қорытынды:Сонымен, «Мәдени мұра» бағыты бойынша тарихи ескерткіштердің оқушыларға тәрбие берудегі орны:1. Ежелгі тарихи ескерткіштерді, киелі орындарды білу арқылы оқушыларда тарихи таным қалыптасады. Тарихи танымға - өз ұлтының әдет-ғұрыпын, салт-дәстүрін, ән мен күйін, елге қасиетті тұлғаларды, дала аңыздарын білу жатады.2. Тарихи таным оқушыларды адамгершілікке, имандылыққа отансүйгіштік-ке тәрбиелейді.3. Қазақ жеріндегі тарихи ескерткіштерді білу оның тұрғызылуы себебін және тұрғызған адамдарды білу оқушыларға өз халқымен өз Отанымен мақтануға және биік рухта тәрбиеленуге көмектеседі.