Та?ырыбы: «Тарихы т?н?ан — ?аза?стан» интеллектуалды сайыс

Тақырыбы: « Тарихы тұнған - Қазақстан» интеллектуалды сайыс
Мақсаты: алған білімдерін саралай отырып, оқушылардың оқуға деген қызығушылықтарын арттыру;- Туған тілдің қадірін білу, сол жолда аз еңбек, ерлік істемейтінін ұғындыру;- Оқушыларды өз халқын, тілін, туған жерін сүюге, бағалап мақтан етуге тәрбиелеу;- Көрнекілігі: Тіл туралы қанатты сөздер, мақал – мәтелдер- «Сөзі жоғалған жұрттың өзі де жоғалады» (А. Байтұрсынов)- «Ақыл көркі - көңіл, тілдің көркі - сөз» (Мақал)- «Анамыздың ақ сүтімен бойымызға дарыған тілімізді ұмытпау - бүкіл ата - бабамызды, тарихымызды ұмытпау» (Б. Момышұлы)Қайырлы күн құрметті оқушылар мен ұстаздар! Бүгінгі өткелі тұрған «Тарихы тұнған -Қазақстан» атты сайысқа қош келдіңіздер!
І айналым «Қазақ тілі»Мұғалім: Ана тілі қазағымның қаймағы,Тілің сенің өміріңнің айғағы.Бүгін міне, сайысқа тіл туралы,Білгірлері 6 кластың шығады.Тақтада «ҚАЗАҚ ТІЛІ» деген жазу бар. Әр топ кезектесіп, бір - бірден әріп таңдайды. Әр әріптің ар жағында тақырыптар белгіленген. Әр тақырыпқа бес сұрақ немесе тапсырма беріледі.(Әр дұрыс жауапқа 10 ұпай беріледі. Жауап нақты, толық болу керек және ойланып топпен ақылдасуға болады.)Қ. Қазақ тілі1. көп тілді білетін адам кім? (полиглот)2. «ҚР мемлекеттік тілі - қазақ тілі» - деп Ата Заңның нешінші бабында жазылған. (4 бап)3. Дауысты дыбыстар қалай бөлінеді? (жуан, жіңішке, ашық, қысаң, еріндік, езулік)4. сөз таптарын атап бер (зат есім, сын есім, сан есім, есімдік, етістік, үстеу, шылау, одағай, еліктеу сөздер)5. қазақ тілінде неше жалғау бар екенін атап бер (4 - көптік, септік, тәулік, жіктік)А. Қазақ әдебиеті1. Ыбырай Алтынсарин туралы не білесіңдер (монолог)2. А. Құнанбаев туралы не білесіңдер? (хр. Таблица бойынша)3. А. Құнанбаевтың «Ғылым таппай мақтанба» өлеңін жатқа айт.4. 5 дос пен 5 дұшпанды ата.5. Шоқан Уалихановтың шын атын кім (Мұхамедханафия)З. Қазақстан тарихы.1. Ата Заң қашан қабылданды? (1995 жылы 30 тамызда)2. Тәуелсіздік күні қашан тойланады? (16 желтоқсанда)3. Қазақстанның бұрынғы 2 астанасы туралы айтып бер (Орынбор, Қызылорда)4. Қазақстанда қандай ұлттар мекендейді? (қазақ, орыс, ұйғыр, неміс....)5. «Алтын адам» Қайдан табылды (Есік обасынан (қорған))А. География.1. Қазақстанның ең биік тауы (Хантәңірі 6646 метр)2. Қазақстан қанша мемлекетпен шеттеседі (5 - Ресей, Қытай, Өзбек, Қырғызстан, Түркменстан)3. Ең үлкен көл (Каспий)4. Қазақстанда қанша облыс бар (14)5. Қазақстанның негізгі пайдалы қазбаларын ата(көмір, тұз, алтын, хром)Қ. Халық ауыз әдебиеті.1. Мақал мен мәтелдің айырмашылығы неде?(мақал2 - 3сөйлемнен тұрады, мәтел қысқа болады)2. Еңбек туралы мақал - мәтел айт.3. Достық туралы мақал - мәтел айт.4. Жаңылтпаш айт.5. Ертегілер қалай бөлінеді(қиял ғажайып, жан - жануарлар туралы, тұрмыс - салт)Т. Қасиетті сан1. Қазақ халқының қасиетті сандарын ата(3, 7, 9, 40)2. Үш Бәйтеректі ата. (Ілияс Жансүгіров, Бейімбет Майлин, Сәкен Сайфуллин)3. Үш арсызды ата4. Бес арысты ата(Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатып, Мағжан Жұмабаев, Шәкәрім Құдайбердіұлы, Жүсіпбеп Аймауытов)5. «Жеті атаңды» білесің бе?І. Сен білесің бе?1. Қазақтың атақты палуаны кім?(Қажымұқан)2. Сөз тіркесі, сөйлемді зерттейтін ғылым?(синтаксис)3. Шыңғыстауда(Семейде) қандай атақты адамдар туған?4. Айша бибі кесенесі қайда орналасқан?(Таразда)(Абай, Шәкәрім, Мұхтар )5. Абайдың мұражайы қайда орналасқан?(Жидебайда)Л. Полиглот(Жұмбақтың шешуін сайыскерлер шешіп, оны қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде айтады)1. Асқар тауда, қара орман. (шаш - волосы -)2. Қимылдаса қос шебер, қыруар - қыруар іс өнер. (қол - рука -)3. Судан шығады, судан қорқады. (Тұз - соль -)4. Жүзіне салсаң көзіңді көрсетеді өзіңді. (айна - зеркало -)5. бетін адам ашады - білім нұрын шашады. (кітап - книга -)І. Мақалдарды жалғастыру.1. Туған жердің қадірін (шетте жүрсең білесің)2. Жердің сәні егін (ердің сәні білім)3. Білімдінің сөзі жібектей (білімсіздің сөзі білектей)4. Білім ауысады (ырыс жұғысады)5. Басқа тілдің бәрін біл (өз тіліңді құрметте)Жекпе жек (10 сұрақ)1. Атақты қазақ суретшісі кім? (Әбілхан Қастеев)2. Теңге қашан айналымға енді? (1993 ж.)3. «Ау, қызғыш құс» кімнің өлеңі? (Махамбеттің)4. Орхон - Енисей жазбаларын алғаш оқыған кім? (Радлов)5. Қазақтың музыкалық аспаптарын ата (домбыра, қобыз,...)6. Қазақстанның бұрынғы астаналарын атап бер. (Орынбор, Қызылорда, Алматы, Астана)7. Абайдың неше қара сөзі бар? (45+1)8. Әнұранның авторларын тап бер. (Ж. Нәжмединов, Н. Назарбаев)9. Қазақтың актерлерін атап бер. (Шәкен Айманов, Кәукен Кенжетаев, Асанәлі Ашимов)10. Сен неше жастасың?1. Тұңғыш қазақ ғарышкері кім? (Тоқтар Әубәкіров)2. Қазақстан Тәуелсіздігін қай уақытта алды? (1991 ж.)3. «Ескендір кімнің поэмасы? (А. Қ.)»4. Орхон - Енисей жазбаларын қайдан тапты? (Моңғолиядан)5. Асан Қайғы қай ғасырда өмір сүрген? (ХҮ)6. «Бәйтеректің биіктігі неше метр?» (97)7. Абайдың неше баласы болған? (7 ұл3 қыз)8. Елтаңбаның авторлары кім? (Шота Аман Уалихан, Мәлібек Жандарбекұлы)9. Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы қайда туған? (Баянауыл ауданында)10. Мектеп директордың аты жөні кім? (К. А. М.)Қорытындылау(Жеңімпаз топ анықталып марапатталады.)«Тіл – ата - баба аманаты. Ғасырдан ғасырға, ұрпақтан ұрпаққа ұласқан, бабадан балаға жалғасқан ұлы мұралардың ұлысы алдымен әр ұлттың тілі ғой. Ендеше ата - баба мұрасын жалғастыру, оның мәртебесін көтеру - мына баршамыздың міндетіміз, парызымыз.О, адамдар, қадіріне жетіңдер!Ана тілің - анаң. Сыйлап өтіңдер!Туған тілін танымаған көрсоққыр,Болып өтер ертең мәңгі өкінер.«Анамыздың ақ сүтімен бойымызға дарыған тілімізді ұмыту - бүкіл ата - бабамыздың тарихын ұмыту»,- деген Бауыржан Момышұлы атамыз.Ана тілін құрметтеп, сүйе білейік. Бүгінгі ұрпақ ана тіліне жетік, білімді, мәдениетті болуы шарт. Осымен І айналым аяқталды.
ІІ айналым «Қазақ мемлекетінің қалыптасу тарихы, деректер және жаңаша пайым жасау»
Қазақ хандығының құрылуына 550 жыл толуына орай «Бейне сурет»
 Сұрақ: Қазақ хандығының жүзге бөлінуі, жүздердің пайда болуы жайлы жазған ағартушы ғалым?
Жауап: Ш.Уәлиханов

Түркістан қамал-қорғаны
ХVI ғ. Соңында қазақ хандығының астанасына айналып, қазақ халқының ұлттық негізі осы қалада бекіген. Қала Меккеден кейінгі ислам дінінің орталығы саналды.
Сұрақ: Түркістан қаласы қай хандардың тұсында астана болды?
Жауап: Қасым хан, Есім хан

Арыстан-баб кесенесіКөне Отырар қаласының батыс жағында 3 км жерде Сырдария өзеніне жақын орналасқан. Оның басына тұрғызылған кесене құлап қалған. Сол құлап қалған күмбезді Әмір Темір ХIVғ. Қайта салғызыпты. Арыстан баб кесенесі 2 бөлмеден тұрады. Ортасында дәлізі бар. Негізгі бөлмедердің төбесі күмбезбен көтерілген.
Сұрақ: Арыстан баб кесенесі қай қалада?
Жауап: Түркістан
Тайқазан
Тайқазан (1399 жылы жасалған) XIV-XV ғ. Әмір Темірдің бұйрығымен салынған сәулет өнерінің тамаша бір үлгісі. Қожа Ахмет Йассауи кесенесі Түркістан қаласының дәл ортасында салынған.
Сұрақ: Кесенені салуға Әмір темір қай жылы бұйрық берді?
Жауап: 1397 жылыАлаша хан кесенесі
XIV-XV ғасырларда далалық сәулет өнерінің үлгісінде жасалған ескерткіш. Орталық Қазақстанда орналасқан. (Ұлытау)
ІІІ айналым Тарих пәні бойынша сұрақтар
«Өз тарихын білмеген халық, өзін де сыйламайды» деп Елбасымыз айтқандай айтқандай тарихты білу баршамыздың парызымыз.
1.«Алаш аңызында» айтылатын үш жүздің негізін қалағандар?
(Үйсін, Болат, Алшын)
2.«Алаш» сөзін жиі кездестіретін қазақ халқының аңызы? (Алаша хан)
3.ХІІІ ғ. дейін «қазақ»атауының қолданылып келген мағынасы? (Еркін адамдар)
4.Қазақ хандығының астанасы қай қала болған? ( Қазақ хандығының астанасы: Сарайшық қаласы болған.)
5. Қазақтың алғашқы хандары Керей мен Жәнібекті моғолстан ханы Есенбұға жер бөліп беріп қарсы алды. Сұрақ, қандай себептерге байланысты моғолстан ханы Есенбұға қазақтың сұлтандары Керей мен Жәнібекке Жетісудың батысынан жер бөліп беріп орналастырды? (Есенбұға тұсында Моғолстанның батыс жағынан, оның ағасы Жүніс қауіп төндірген болатын. Өзінің бауырына қол жұмсаудан бас тартса керек. Осы себепті басшылыққа алған есенбұға Жетісудың батыс бөлігіне қазақтың алғашқы хандары Керей мен Жәнібекті орналастырды.)
6.Ең ежелгі, жер бетінде 1млн 750 мың жыл бұрын өмір сүрген жандар (епті адам)
7.Епті адам сүйегі табылған жер (Олдувай)
8.Бұдан 500-600 мың жыл бұрын өмір сүрген «тік жүретін адам» өкілі(синантроп)
9.Б.з.б 100 – 40 мың жыл бұрын өмір сүрген Неандерталдық адам сүйегі табылған жер ( Германия)
10.Адамдардың ең алғашқы кәсібі ( терімшілік)
11.Рулық қауым қалыптасқан мерзім (шамамен саналы адам тұсында)
12.Тас құралдың жүзін ұсақ ойықтар жасау арқылы өткірлеу әдісі ( ретушь)
Қорытынды: Біз үшін қай заманғы тарихымыз болмасын қымбат, бабаларымыз құрметті, әсіресе қазақ хандығының құрылуы тарихтағы маңызды оқиға. Қазір өзіміз өмір сүріп жатқан Отанымыздың іргетасы.
«Батыр баба ұрпағымыз бүгінде,
Бойында қан, от ойнаған жүзінде,
Осы күнге жеткізу үшін біздерді,
Үйде туып, түзде өлген тегінде».
Енді аманат бізге қазақ даласы,
Мен қазақпын намысты бір баласы,
«Қазақ» дейтін өнегелі ұлы атқа,
Болмасыншы енді ешкімнің таласы.
Қазақ атты елім бар мақтанамын,
Кең байтақ жеріммен мен бақ табамын.
Елді, жерді сақтап берген бабамның,
Ерліктерін естігенде шаттанамын.