Ч. Дарвинні? эволюциялы? теориясы

Сабақтыңтақырыбы: Ч. Дарвиннің эволюциялық теориясыСабақтыңмақсаты:1. Оқушыларды Ч. Дарвинніңқолдансұрыптаутуралыілімдеріментаныстыру.2. Тіршіліктіңжалпызаңдылықтарыжәне даму тарихытуралыдүниетанымынарттыру.3. Оқушылардыадамгершіліккетәрбиелеу.Сабақтыңтипі: Жаңабілім беру.Сабақтыңтүрі: Ұжымдықойлау.Сабақтыңпәнаралықбайланысы: Тарих. әдебиет.Сабақтыңәдісі: Сұрақжауап, баяндау.Сабақтыңбарысы: І. Ұйымдастырубөлімі.ІІ. Үйтапсырмасынсұрау.ІІІ. Жаңасабақтытүсіндіру.ІV. Жаңасабақтыбекіту.V. Үйгетапсырма беру.VІ. Бағалау.І. Амандасу, оқушылардытүгелдеу, сабақмақсатыментанысу.ІІ. Үйтапсырмасынсұрау §9ІІІ. Жаңасабақтытүсіндіру.Ч. Дарвин сұрыптауғаерекшекөңілбөліп, оныңтүрлері мен себептерінтолықзерттеді. Жануарлардыңқолтұқымдары мен өсімдіктердіңіріктемелеріншығаруда, олардыңерекшебірқасиетіменөзгерісбелгілерінеқарайды. Мысалы, қауын мен қарбыздызерттеуде тек жеміссапасынарттырумақсатыкөзделеді. Сәбіз бен қызылшаөсімдіктерінің тек тәттіжемтамырыбағаланады. Ч. Дарвин қолдансұрыптаудепатаған.Табиғаттағыөзгергіштікөсімдіктер мен жануарлардыңбарлықмүшелерінөзгеріскеұшыратады. Ал қолдансұрыптаудашығарылғаніріктемелер мен қолтұқымдардыңадамғапайдалы, тиімдімүшелеріғанаөзгертіледі.Ч. Дарвин ауылшаруашылығыпрактикасындаорганизмдердіңжаңаформалары (жануарлардыңқолтұқымдары мен есімдіктердіңіріктемелері) қалайшығарылатынынзерттеді. Содансоңтабиғаттақандайсебепшарттардыңәсеріненжаңатүрлердіңпайдаболатынынталдауғакірісті. Адамныңқолдансұрыптауы мен табиғаттаболатынтабиғисұрыпталудыңарасындаүлкенайырмашылық бар екендігінажыратабілді. Нәтижесінде, Ч. Дарвин қолдансұрыптаужәнетабиғисұрыпталуілімініңнегізінсалды.Дарвин 1868 жылышыққан "Үйхайуанаттарыжәнемәдениөсімдіктердіңөзгеруі» дегенеңбегіндеқолтұқымдардыңшығуынжәнекөптүрлілігінтолықсипаттады. іріқаранын 400 - гежуыққолтұқымдарынзерттеді. қолтұқымдарбір - бірінен бас сүйегіденепішіні, реңі, қаңқасы мен бұлшықеттерініңдамуы, мүйіздерініңпішіндеріарқылыажыратылады. Осындайкөпайырмашылықтарынақарамастанқолдансұрыптауарқылышығарылғанқолтұқымдар мен іріктемелердіңжабайытегіболатынынатапкөрсетті. "Түртұрақты, өзгермейді" депсанағандар "әрбіріріктеме мен қолтұқымныңөзінетәнжабайытегіболады" депесептеді. Мұндайтеріскөзқарасқа Дарвин қарсышығып, көптегенмысалдаркелтірді.Мысалы, тауықтардыңбарлыққолтұқымдарынынтегі — жабайыбанкивтауығы; үйүйректерініңжабайытегі — барылдауықүйрек; үйқояндарыныкі — жабайыеуропалыққоянекендігіндәлелдедіМүйіздііріқараныңтегі — жабайыеуропалық тур, иттіңтегі — қасқырдепкөрсетті.Қолдансұрыптаудыңмысалдары. Ч. Дарвин 1862 жылыЛондондаБүкілдүниежүзілікауылшаруашылығыкөрмесінен майор, Галлеттіңшығарғанкөпмасақтыбидайіріктемесінкөреді. жаңаіріктеменіңбастамасыретіндемасағыірілеріненбірнешеуінтандапалады. 87 дәнектісанапалып, оны жекеүлескігесебеді. Бұдан 10 масақтыбидайалған; келесіжылы 17 масақты, 39 масақтыөсімдікалынған. Жылсайынтұқымдыққаеңкөпмасақтыларысұрыпталыпқалдырылған. Галлетеңсоңында, көпмасақтыбидайіріктемесін 6 жылдашығарған. Тек өсімдікшаруашылығындаемес, мал шаруашылығына да сұрыптаужұмыстарықолданылған.. Селекционер шығарғанқырыққабаттың (капуста) 6 түрлііріктемелерінің сырт пішіндері мен жапырақтарыбір - бірінеұқсамайды.Кептердіңжабайытегі мен қолтұқымдары:1 — жабайыжартаскептері;2 — якобинец;3 — тауыс - кептер;4 — үлкенжемсаулы (дутыш) кептер;5 — сабалаққауырсындыкептер;6 — турманҚорытынды. Қолдансұрыптаудыңнәтижесіндеадам тек өзқажетінежарайтынпайдалықолтұқымдар мен іріктемелердішығарады. Жаңаіріктемелер мен қолтұқымдардышығаружұмысындаорганизмдербелгілерініңөзгеруіннегізгеалады.Қолдансұрыптаутиімді болу үшіндаралар саны көбірекалынып, олардыңарасынантаңдаужұмыстарыжүргізіледі.ІV. Жаңасабақтыбекіту.Сұрыптаунәтижесіберілгенөсімдіктердіңқаймүшесінөзгертеді? әрмүшесініңтұсына "+-" белгісінқойыпбелгілеңдер--------------- Тамыры ----- Түйтегі ---- Сабағы ---- Жапырағы ---- Жемісі ---- Тұқымы1. Пияз2. Картоп3. Қызанақ4. Қаракат5. Қарбыз.6. Көкнәр7. Сәбіз8. Қырыққабат9. БұршақV. Үйгетапсырма беру. Ч. Дарвин анықтағанөзгергіштіктердіқалайтүсінгендеріңдікестегеқысқашажазыптолтырыңдар.АйқынөзгергіштіктіңсебептерімысалдарыАйқынемесөзгергіштіктіңсебептерімысалдарыVІ. Бағалау.Сабақ аяқталды, сауболыңдар!