?аза? тілі п?нінен к?нделікті саба? жоспарлары
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Ана тілінің қызметі
Сабақтың мақсаты :
а) Балалардың есте сақтау қабілетін дамыту,өз ойын жеткізе білуге сауатты жазуға,мұхият тыңдап,ұқыпты жазуға дағдыландыру ;
ә) Оқушылардың туған жер тарихына деген патриоттық сезімін ояту,адамгершілікке баулу,халық даналығы,халық өсиеттерінен нәр алғызу,сөз өнеріне деген қызығушылығын арттыру ;
б) Ой еркіндігіне,ізденімпаздыққа баулу,сөйлеу мәдениетін жетілдіру,өз бетімен әрекеттенуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Жаңа сабағы
Сабақтың әдісі : түсіндіру,іздендіру т.б
Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар,семантикалық карта т.б
Халықтық педагогика мақал-мәтелдер.
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) үй тапсырмасын пысықтау:
Өткен сабақтарға шолу жасаймын.
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Ана тілі сол тілде сөйлейтін халықпен бірге өмір сүреді және сол халықтың өкілдері үшін қарым-қатынас құралы ретінде қызмет етеді.Тілінен айрылған халық өзіне тән барлық қасиетін жоғалтып,халық болудан қалады.Тіл ана тілі аталуы үшін,ол күнделікті өмірде ұдайы қолданыста болуға тиіс.
Тілдің ең негізігі,яғғни бірінші қызметі – адамдардың бір-бірімен сөйлесу, бір нәрсе жайлы пікір алмасуы үшін қызмет етуі.Екінші қызметі – адамдардың қоршаған орта жөніндегі өз ойларын тіл арқылы жеткізуі.Үшінші қызметі – адам өзінің бір нәрсе туралы көзқарасын, күйініші мен сүйінішін, жақсы көру,жек көру сезімдерін тіл арқылы білдіруі.
Қазақ тілі – қазақ халқының ана тілі.Қазіргі кезде дүние жүзінде шамамен 5651 тіл бар.Сөйлеушілерінің саны жағынан алғанда қазақ тілі осы тілдердің ішінде 70-орынға ие болып отыр.
Кітаппен жұмыс: 3-жаттығу. Рөлге бөліп оқыңдар.Мәтіндегі ойдың негізгі түйіні қай жолдарда берілген?.Бала әке өсиетін бірден түсінбеуі қай сөздің ауыспалы мағынада қолданылғанынан деп есептейсіңдер?
Білімді бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Білімді бағалау: Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: 4-жаттығу.Өлеңді түсініп оқыңдар.Өлеңнің соңғы жолын қалай түсінгендеріңді баяндаңдар.Өлеңнің мазмұны бойынша тілдің қызметі туралы айтыңдар.
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Әдеби тіл туралы түсінік
Сабақтың мақсаты :
а) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін артыру.Сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баул ;
ә) Оқушылардың туған жер тарихына деген патриоттық сезімін ояту,адамгершілікке баулу,халық даналығы,халық өсиеттерінен нәр алғызу,сөз өнеріне деген қызығушылығын арттыру ;
б) Ой еркіндігіне,ізденімпаздыққа баулу,сөйлеу мәдениетін жетілдіру,өз бетімен әрекеттенуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап,тіл дамыту т.б.
Сабақтың көрнекілігі : суреттер т.б.
Халықтық педагогика сақтықта қорлық жоқ.
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Тілдің ең негізгі қызметі не?
2.Дүние жүзінде шамамен қанша тіл бар? т.б.
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Қазақ тілінде «әдеби» сөзі «әдебиет» деген сөздің негізінде жасалып,қалыптасқан.
Әдеби тіл – сөйлеу тілінен жоғары тұрған көркем тіл.Ол сол халықтың бәріне ортақ әрі бәріне бірдей түсінікті болып келеді.
Кітаппен жұмыс : 6-жаттығу Мәнерлеп оқыңдар.
Жаттығумен жұмыс : 9-жаттығу «Сөз» қай жерде қандай мағынада қолданылып тұрғанын айтыңдар.
Білімді бекіту: Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Білімді бағалау : Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 5-жаттығу. Мәтінді тыныс белгілерін қойып көшіріп жазыңдар.Қарамен жазылған сөйлемнің мәнін түсіндіріңдер.
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Әдеби тілдің түрлері
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негезгі әселелерге аса көңіл бөлуге үйрету.
ә) Тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу.
б) Оқушылардың білімін бақылау арқылы дұрыс жаза білуге үйрету.
Сабақтың түрі : аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі : суреттер,кітаптар
Халықтық педагогика Ақылды қария – ағып жатқан дария
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет,тарих
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Ана тілінің қызметі дегенді қалай түсінесің?
2.Әдеби тіл дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Әдеби тіл екі түрлі формада өмір сүреді: ауызша тіл және жазбаша тіл.Мысалы, мұғалімнің сабақты түсіндірген сөзі,оқушының сабақта берген жауабы,радио,теледидардан сөйленген ауызша сөздер ауызша тіл болады да,кітапта,газет-журналдарда жазылғандар жазбаша тіл болып есептеледі.
Жаттығумен жұмыс:13-жаттығу. Төмендегі тыйым сөздерді оқып,жаттап алыңдар.Олар сөйлеудің қай түріне қатысты екенін дәлелдеп айтыңдар.
Білімді бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Әдеби сөз қанша түрлі формада өмір сүреді?
2.Журналдарда жазылғандар қандай тіл болып есептеледі?
3.Радиода,теледидарда сөйленген сөз қандай тіл болып есептеледі?
Білімді бағалау : Оқушылардың ынтасына,берген жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 7-жаттығу. Мәтіндегі ойды түсініп оқыңдар.Тіл,сөз туралы 2-3 мақал ойлап жазыңдар.
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Мәтін
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың лексика тарауы бойынша түсінігін кеңейту,қазақ тілінің сөздік құрамы туралы түсінік беру,меңгерту ;
ә) Жаңа сабақты түсіндіру арқылы оқушылардың ойлау қабілетін арттыру,тіл байлығын сөздік қорын молайту ;
б) Оқушылардың білімін бақылау арқылы дұрыс жаза білуге үйрету.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : түсіндіру,сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : ребустар,кеспе қағаздар
Халықтық педагогика мақал-мәтелдер.
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген тапсырма еркін тақырып бйынша әңгіме жасау.Оқушылардың әңгміелерін оқытамын.Сөздік қордан өткенді қайталау үшін пысықтауға арналған сұрақтар
.
1.Қазақ тілінің сөздік қорына жататын атаулар қандай?т.б.
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Мәтін – «байланысу,бірігу»деген мағынаны білдіретін сөз.Ол сөйлегенде,жазғанда пайда болады да,қажетті бір тұтас ойды аяқтайды.
Мәтіннің тақырыбы болады.Мәтін сөздерден,сөйлемдерден,абзацтардан тұрады.
Мәтін әр түрлі мазмұнға құрылады.Онда оқиғалар хабарланады,баяндалады,әңгімеленеді,құбылыстар сипатталады,суреттеледі.
Мәтінге газет-журнал материалдары,өлең шумақтары,оқулықтағы ережелер және әр түрлі тақырыптағы сөйлесулер жатады.
Кітаппен жұмыс : 16-жаттығу. Оқыңдар.Жатығу бойынша оқушыларға сұрақтар қойылады,талқылау.
Жаттығумен жұмыс: 19-жаттығу. Шоқан мен әжесі әдеби тілдің қай формасында әңгімелесті?
Мәтіннің түрін (ғылыми мәтін,көркем әдебиет мәтіні немесе ауызекі сөйлеу мәтіні,т.б.) ажыратып айтыңдар.Мәтіндегі автор сөзін бөліп көрсетіңдер.Ол қандай мақсатпен қолданылып тұр.
Білімді бекіту: Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын. 1.Мәтін қандай мағынаны білдіретін сөз? 2.Мәтін нелерден тұрады?
3.Мәтінге нелер жатады? 4.Мәтін неге құрылады?
Білімді бағалау :Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: 17-жаттығу.Мәтінді оқып,ондағы баяндалған оқиғаларды анықтаңдар.Мәтінге тақырып қойыңдар.Тірек сөздерді табыңдар.
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Қосымша түсінік
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ойлау қабілетін,сабаққа деген қызығушылығын арттыру.Сөйлеу тілін жетілдіріп шешендік өнерге баулу ;
ә) Болашақ ұрпақты имандылыққа,салауаттыққа тәрбиелей отырып,халықтық дәстүрді жүрегіне ұялату,танымдық деңгейін көтеру,ауызекі сөйлеуге,әңгімелей білуге үйрету,сын тұрғысынан ойлау қабілеттерін дамыту,шығармашылықпен жұмыс істеуге ұмтылдыру ;
б) Қазақ халқының өнерімен таныстыру,халық өнерін бағалай білуге тәрбиелеу,отансүйгіштікке,тапқырлыққа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : білімді жүйелеу,жинақтау
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап,жартылай ізденгіштік
Сабақтың көрнекілігі : суреттер, кеспе қағаздар
Халықтық педагогика нақыл сөздер.
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет.
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Ана тілінің қызметі дегеніміз не? 2.Әдеби тіл дегеніміз не?
3.Әдеби тілдің түрлерін ата? 4.Мәтін дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Әрбір мәтіннің тақырыбы онда не туралы айтылатындығын білдіреді.Мәтіннің құрамындағы сөйлемдер тек тақырып бойынша ғана байланыспайды,белгілі бір негізгі ой,айқын идея арқылы бірігеді.Яғни мәтіндегі негізгі ойда қандай мәселеге баса назар аударылады,неге көз жеткізу мақсат етіледі,неге үйретеді деген жайлар арқылы анықталады.Негізгі ой мен тақырып мәтіннің өн бойынан ажырамас бірлікте көрініп,ашылады.
Жаттығумен жұмыс: 25-жаттығу. Төменде берілген өлең жолдарынан ойдың байланысына қарай шумақтарды қайта құраңдар.осыдан шыққан мәтінге ат қойыңдар.
- Құп,атажан,жүгіріп Атасы мәз боп тұр күліп,
Қарайын да санайын. Деді,кетті жүгіріп,
Қозыларға барайын. Қызыл арай кешкі шақ.
Күркесіне иіріп, Байғасқаны ертіп ап. ( Ө.Тұрманжанов )
Білімді бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Білімді бағалау: Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 24-жаттығу. Суреттер топтамасындағы 26-суретке қарап,байқағандарыңды әңгміелеңдер.Жазбаша мәтін құраңдар.Мәтінге ат қойыңдар.Құраған мәтін мен тақырыбы байланысып тұр ма? Ойларыңды дәлелдеңдер.
5 – с ы н ы п қ а з қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Мәтінмен жұмыс
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету.Ойлау шеберлігін,сөйлеу мәдениетін арттыру;
ә) Тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;
б) Сөйлеу тілін сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорыта алуға,көркем,ұқыпты жаза білуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену
Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар,суреттер
Пәнаралық байланыс : әдебиет,тарих
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Кеспе қағаздар таратып,үй тапсырмасын сұраймын.
1. Заттың қозғалысын білдіретін сөздер жаз.
2. Заттың түр түсін білдіретін сөздер жаз.
3. Мағынасы жоқ сөздерді теріп жаз.
4.Берілген сөз тіркестерін қатыстырып сөйлем жаз ( түс көрдім,аттан түс ).
5. Күнделікті тұрмысқа қажетті заттарды ата.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Мәтін деп айтылған ой-пікірдің,белгілі бір шығармашылық жұмыстың,біреудің шығармасының не оның үзіндісінің қағазға түскен немесе ауызша айтылған түрін айтады.Мәтін өзара байланысты бірнеше сөйлемнен тұрады да,олардағы жинақталып келіп, автордың белгілі бір пікірін,көзқарасын білдіреді.
Мәтінмен жұмыс:
Мәтін туралы түсінік берген соң,суреттер қойып соған қарап мәтін құратқызамын.
Шығармашылық жұмыс:
Оқушыларға мынадай тапсырма беремін.
1. Жолдасына хат жазуды тапсыру.
2. Өзінің бір нәрсеге қуанған кезіндегі көңіл күйін баяндап жаздыру.
3. Бір нәрседен шошынып,қорыққан жай-күйін жаздыру
4. Табиғат көрінісін суреттеу.
5. Әжесінің,атасының,әке-шешесінің айтқан жақсы әңгіме,тілектерін баяндап жаздыру.
Білімді бекіту : 1. Мәтін дегеніміз не? 2. Мәтіндегі ой бөліктері дегенді қалай түсінесің ?
3. Мәтін мен мазмұнның байланысы дегенді қалай түсінесің ?
Бағалау : Сабаққа қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : Үйге кез-келген тақырыпқа мәтін құрап келуге беремін
5 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Мәтіннен өткенді қайталау
Сабақтың мақсаты :
а) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін артыру.Сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу. ;
ә) Оқушылардың туған жер тарихына деген патриоттық сезімін ояту,адамгершілікке баулу, халық даналығы,халық өсиеттерінен нәр алғызу,сөз өнеріне деген қызығушылығын арттыру ;
б) Ой еркіндігіне,ізденімпаздыққа баулу,сөйлеу мәдениетін жетілдіру,өз бетімен әрекеттенуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Өткенді еске түсіру
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап,тіл дамыту.
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар,суреттер.
Халықтық педагогика Адамға саусағыңды шошайтпа.
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.
1. Омонимдер дегеніміз не? 2.Синоним дегеніміз не? 3.Антоним дегеніміз не?
4.Ашық,қара,күшті сөздерінің антонимін тауып бер.
5.Сұлу сөзінің синонимін тап.
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Мәтін – «байланысу,бірігу» деген мағынаны білдіретін сөз. Ол сөйлегенде,жазғанда пайда болады да,қажетті бір тұтас ойды аяқтайды.
Мәтіннің тақырыбы болады.Мәтін сөздерден,сөйлемдерден,абзацтардан тұрады.
Мәтін әр түрлі мазмұнға құрылады.Онда оқиғалар хабарланады,баяндалады,әңгімеленеді,құбылыстар сипатталады,суреттеледі.
Мәтінге газет-журнал материалдары,өлең шумақтары,оқулықтағы сөйлесу жатады.
Жаңа сабақтан кейін суретке қарап мәтін құрайды.
Жаттығулармен жұмыс жүргіземін.
Кеспе қағаздарды таратып,жауап талап етемін
Білімді бекіту : 1.Мәтін дегеніміз не?
2.Мәтін мен мазмұнның байланысы дегенді қалай түсінесіңдер?
3.Мәтіннің тақырыбы дегеніміз не?
Үйге тапсырма : Үйге «Менің борышым» деген тақырыпқа мәтін құрап келуге беремін.
Бағалау : Оқушылар білімдеріне қарай бағаланады.
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Лексика
Сөз бен мағына
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушыларға ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына ана тілімізді сүюге,ана тілін аяққабаспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру,соған дәріптеу ;
ә) Әр оқушының өзіндік ой – қиялына ерік беріп,өзінше ой қорытуға,ой түюге баулу,шығармашылық жұмысқа жұмылдыру арқылы таным – түсініктерін дамыту ;
б) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ - жауап
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар,кітап
Халықтық педагогика Еріншек егіншіден
элементтерін қолдану : елгезек масақшы озыпты
Пәнаралық байланыс : әдебиет.
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Өткен сабақты еске түсіру үшін бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Ана тілінің қызметі дегеніміз не? 2.Әдеби тіл дегеніміз не?
3.Әдеби тілдің түрлерін ата? 4.Мәтін дегеніміз не?
Жаңа сабақты түсіндіру:
Лексика – Белгілі бір тілдегі сөздердің жиынтығы.Сөздер заттар мен құбылыстардың аты (кітап,адам,күн),түр-түсі (қызыл,жасыл),саны мен сапасы (бес,алты,жақсы,жаман),қимыл әрекеті (отыр,тұр,жазды) сияқты алуан түрлі мағыналарды білдіреді.Ал сөз қалай болса солай айтыла салған дыбыстардың жүйесіз тіркесі емес,жүйелі дыбыс қосындыларынан жасалады.Мысалы, лот десек,қазақ тілінде бұлай дыбысталатын сөз жоқ.Дыбыстар тіркесінде мағына болмаса,сөз де болмайды.Сөз мағынамен тығыз байланысты.Дыбысталу – сөздің сыртқы қабығы,мағына – сөздің ішкі мазмұны.Бірақ тілде мағынасын жоғалтқан сөздер де кездеседі.Мысалы,үшін,дейін,таман деген сөздердің нақты мағыналары осы күнде жоғалған,жеке тұрғанда ешқандай мағына бермейді.Мұндай сөздер басқа мағыналы сөздермен тіркесіп қана қолданылады.
Ал осыған керісінше,сөздің ішкі мағынасы сақталып,дыбысталу түрі өзгеретін жағдайлар да кездеседі.Мысалы,елу деген сөздің бастапқы түрі елліг болған.Ол бірте-бірте мынадай өзгеріске түскен:
еллігеліг елу:ал огулогл ұл.
Жаттығумен жұмыс: 29-жаттығу. Мәтіндегі толық мағыналы сөздер мен мағынасы толық емес сөздерді бөлек-бөлек теріп жазыңдар.
Білімді бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын. 1.лексика дегеніміз не? 2.Сөздің ішкі мағынасы сақталып дыбысталуы өзгерген сөздерді ойлап тап. 3.Дыбысталу дегеніміз не№ 4.Мағына дегеніміз не?
Білімді бағалау : Оқушылардың ынтасына,берген жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 31-жаттығу. Мына сөздердің құрамындағы дыбыстарды пайдалана отырып,лексикалық мағынасы бар сөздер құрап жазыңдар.
Үлгі: жазба – жаз,баз,бажа,азба,аз,аза,т.б. Жазба, саналы, мейірім, келіншек, достық.
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Қосымша түсінік
Сабақтың мақсаты :
а) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін артыру.Сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу;
ә) Оқушылардың туған жер тарихына деген патриоттық сезімін ояту,адамгершілікке баулу, халық даналығы,халық өсиеттерінен нәр алғызу,сөз өнеріне деген қызығушылығын арттыру ;
б) Ой еркіндігіне,ізденімпаздыққа баулу,сөйлеу мәдениетін жетілдіру,өз бетімен әрекеттенуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ - жауап
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Халықтық педагогика Жақсы болсаң жақын көп.
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Өткен сабақты еске түсіру үшін бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Ана тілінің қызметі дегеніміз не? 2.Әдеби тіл дегеніміз не?
3.Әдеби тілдің түрлерін ата? 4.Мәтін дегеніміз не?
5.Лексика дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Сөздердің мағынасы бірде өзгеріп,бірде жоғалып,бірде жаңарып отырады.
Қазақ тілінде малай сөзі «біреудің есігінде жалданып жүрген қызметші,жалшы» дегенді білдірсе,башқұрт пен татар тілдерінде малай сөзі «бала» деген мағынада қолданылады.
Бала-шаға деген қос сөз құрамындағы «шаға» сөзі қазақ тілінде жеке қолданылмағанымен,түрік,әзірбайжан,түркімен тілдерінде «бала» деген мағынады жұмсалады.
Қыз-қырқын сөзінің құрамындағы қазір жеке қолданылмайтын қырқын сөзі көне түркі тайпалары тілінде күң қыз,яғни күңнен туған қыз мағынасында қолданылған.Кейін ол өзінің дербестігінен айрылып,бұл мағынады қолданылмайтын болған.Қазір қыз сөзімен қосарланып,қыздар,қыз балалар мағынасын береді.
Қазақ тіліндегі көкпар сөзі екі сөзден құралған: көк және бөрі .бөрі сөзі түркі тілдерінде «қасқыр» деген ұғымда жұмсалады.Бөрі сөзіне қосылған көк сөзі «мықты,азулы,нағыз көк жал қасқыр» деген ұғымды білдіреді.Кейін ұлт ойынының біріне айналып,көкпарға тартатын қасқыр емес лақ,қозы сияқты малдың төліне ауысты.
Сөздің лексикалық мағынасы,олардың өзгеру сипаты қазақ тілінің түсіндірме және этимологиялық сөздіктерінде ашылып отырады.
Кітаппен жұмыс : 38-жаттығу. Осы атаулардың қайсылары қазіргі қазақ тілінде қолданылады?
Мысалдармен дәлелдеңдер.
Білімді бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Білімді бағалау : Оқушылардың сұраққа жауап бергеніне қарай білімдерін бағалаймын.
Үйге тапырма : 39-жаттығу Мәтінді түсініп оқып дәптерлеріңе жазыңдар.Мәтіндегі қарамен жазылған сөздердің мағынасын анықтаңдар.
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Сөздің тура және ауыспалы мағынасы
Сабақтың мақсаты :
а) Балалардың есте сақтау қабілетін дамыту,өз ойын жеткізе білуге сауатты жазуға,мұхият тыңдап,ұқыпты жазуға дағдыландыру ;
ә) Болашақ ұрпақты имандылыққа,салауаттыққа тәрбиелей отырып,халықтық дәстүрді жүрегіне ұялату,танымдық деңгейін көтеру,ауызекі сөйлеуге,әңгімелей білуге үйрету,сын тұрғысынан ойлау қабілеттерін дамыту,шығармашылықпен жұмыс істеуге ұмтылдыру ;
б) Қазақ халқының өнерімен таныстыру,халық өнерін бағалай білуге тәрбиелеу,отансүйгіштікке,тапқырлыққа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : білімді жүйелеу,жинақтау
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап,жартылай ізденгіштік
Сабақтың көрнекілігі : суреттер, кеспе қағаздар
Пәнаралық байланыс : әдебиет,бейнелеу.
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Өткен сабақты еске түсіру мақсатында бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Ана тілінің қызметі дегеніміз не? 2.Әдеби тіл дегеніміз не?3.Әдеби тілдің түрлерін ата? 4.Мәтін дегеніміз не? 5.Лексика дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Сөздің затты я құбылысты атап білдіретін мағынасы тура мағына деп аталады.Тура мағына әр заттың өзіне ғана тән жеке мағынасы болып табылады,сол арқылы біз заттарды бір-бірінен айыра аламыз.Мысалы: аспан,жер,жел,бұлт,орман дегендер затты атаса,биік,жылы,жақсы дегендер сапаны,ал бару,салу,оқу дегендер қимылды атайды.
Сөздер әрқашан тура мағынада айтыла бермейді.Сөздің тура мағынасының негізінде туып,өрбіген,жалпы көпшілікке түсінікті ауыспалы мағыналары да болады.Лексикалық мағынаның бұл түрін туынды мағына деп атайды.Мысалы, көз – адамның немесе жан-жануардың көру мүшесін білдіретін оның бастапқы турамағынасы да,күннің көзі,бұлақтың көзі дегендегі көз – оның ауыспалы,туынды мағыналары.Тіл сөзінің бастапқы тура мағынасы – адамның баста орналасқан дене мүшесі,ауыспалы мағынасы – ана тілі,орыс тілі дегендердегі мағынасы.Аяқ деген сөз тура мағынасында дене мүшесін білдіреді.Ал жұмыстың аяғы,жиналыстың аяғы және т.б. осы тәріздес тіркестердегі «аяқ» - туынды мағына, «соңы» деген мағынаны білдіреді.Күту деген сөздің тура мағынасы – «тосу,аялдау». Сонымен бірге бұл сөздің «сыйлау,құрметтеу» деген ауыспалы мағынасы бар.ысалы: қонақ күту.
Сөздің ауыспалы мағынасы бір заттың негізгі атауыш мағынасын екінші затқа атау етіп ауыстырып қолданудан барып туады.
Кітаппен жұмыс : 43-жаттығу. Мәтінді мәнерлеп оқу.Шешен сөзін таратып,өз сөздеріңмен түсіндіріңдер.
Мәтіндегі сөз қандай мағынаны білдіріп тұр?
Білімді бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Оқушыларға сұрақтар қоямын.
1.Сөздің тура мағынасы дегеніміз не? 2.Сөздің ауыспалы мағынасы дегеніміз не?
3.Сөздің ауыспалы мағынасы қалай туындайды?
Білімді бағалау : Оқушылардың ынтасына,сұраққа жауап бергеніне қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 44-жаттығу. Берілген тіркестер құрамындағы сөздерді тура және ауыспалы мағынаны
білдіруіне қарай бөліа жазыңдар.Әр тіркестің мағынасын ауызша айтыңдар.
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Көп мағыналы сөздер
Сабақтың мақсаты :
а) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін артыру.Сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу;
ә) Оқушылардың туған жер тарихына деген патриоттық сезімін ояту,адамгершілікке баулу,халық даналығы,халық өсиеттерінен нәр алғызу,сөз өнеріне деген қызығушылығын арттыру ;
б) Ой еркіндігіне,ізденімпаздыққа баулу,сөйлеу мәдениетін жетілдіру,өз бетімен әрекеттенуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап
Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар,кітап.
Пәнаралық байланыс : әдебиет,тарих
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Өткен сабақты еске түсіру үшін сұрақтар қоямын.
1.Ана тілінің қызметі дегеніміз не? 2.Әдеби тіл дегеніміз не?
3.Әдеби тілдің түрлерін ата? 4.Мәтін дегеніміз не?
5.Лексика дегеніміз не? 6.сөздің тура мағынасы дегеніміз не?
7.Сөздің ауыспалы мағынасы дегеніміз не?8.Сөздіңауыспалы мағынасы қалай туындайды?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Тіліміздегі ұзақ уақыт қолданылып келе жатқан байырғы сөздер жаңа сөз,жаңа мағыналар жасауға ұйытқы (негіз) болады.Олар бұрынғы тура мағынасының үстіне бір не бірнеше қосымша,яғни туынды мағыналарға ие болып жатады.Соның нәтижесінде сөздік қордағы сөздер сан жағынан да,сапа жағынан да, дамып,жетіліп тілдің байлығы артады. Сөздің екі я одан да көп мағынаға ие болуын сөздің көп мағыналылығы дейміз. Көп мағыналы сөздер бір негізден таралады да,бір сөз табына қатысты болады.
Мысалы:
Бас (зат есім) – 1) адамның,айуанның,жәндіктің дене мүшесі; 2) шөптің,ағаштың ең жоғарғы жағы; 3) таудың ең үсті,төбесі; 4) өзеннің,бұлақтың басталған жері;5)таяқтың ұшы;6) балтаның,шоттың жүзі бар жағы; 7) бір нәрсенің айналасы.
Ата (зат есім) – 1) үлкен әке,әкенің әкесі; 2) ата жолы- ескіден қалған жөн-жоба,әдет-ғұрып; 3)ата жұрт – ежелгі мекен; 4) ата кәсіп – атадан келе жатқан шаруашылық.
Сонымен,сөздің қолданылу аясының өзгеруі,яғни бір саладан басқа бір салаға ауысуы оның мағынасының өзгеруіне әсер етеді.
Топпен жұмыс: 58-жаттығу.Алтын,маржан, шырын сөздерін ауыспалы мағынада қолданып,сөз тіркесін құраңдар.
Үлгі: ақ алтын,маржан сөз т.б.
Жаттығумен жұмыс: 60-жаттығу. Салмақты,әрекет,қарулы сөздерінің ішінен біреуін таңдап,сол бойынша шағын мәтін құраңдар.Мәтінде көп мағыналы сөздердің болуын ескеріңдер.
Білімді бекіту : Оқушылардыңтүсінбеген сұратарына жауап беремін.Оқушыларға сұрақтар қоямын. 1.көп мағыналы сөз дегеніміз не? 2.Көп мағыналысөздер қанша негізден таралады?
3.Көп мағыналы сөз қанша сөз табына қатыстыболады?
Білімді бағалау: Оқушылардың сұраққа жауап бергендеріне қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: 53-жатығу. Мәтінді рөлге бөліп оқыңдар.Мәтіннен көп мағыналы сөздерді табыңдар.Мәтінде айтылған оқиғаны өз сөздеріңмен баяндап жазыңдар.
5 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Омоним сөздердің көп мағыналы сөздерден
айырмашылығы
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың шығармашылықты жұмыс істеуіне ықпал ету.Ойлау шеберлігін,сөйлеу мәдениетін арттыру
ә) Оқушылардың ойын кеңейтіп,тілді байытатын мазмұнды да көркем сөз үлгілері мол мақал-мәтелдер,нақыл сөздер үйрету.
б) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,баяндау
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Пәнаралық байланыс : әдебиет,тарих
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
1.Сөздің ауыспалы мағынасы дегеніміз не? 2.Сөздің тура мағынасы дегеніміз не?
3.Сөздің көп мағыналылығы дегеніміз не? 4. Мәтін дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Омонимдер біркелкі дыбысталып айтылатын,бірақ мағынасы басқа-басқа сөздердің тобын білдіреді.Сыртқы формасы жағынан,яғни біркелкі дыбысталуы жағынан омонимдер көп мағыналы сөздерге ұқсас болып келеді.
Омонимдер мен көп мағыналы сөздердің айырмашылығы оларды білдіретін мағынасынан көрінеді.көп мағыналы сөздер бір негізден тұрғандықтан,мағыналары жағынан өзара жақын ұқсас болып олар бір ғана сөз табына жатады. Ал омонимдер мағыналары жағынан бір бірінен соншалықты алшақ болады да,кейде бір сөз тобына,әр басқа сөз табына да қатысты болып,дараланып тұрады. Мысалы : Қара : 1) қара шаш – заттың түсін білдіретін сындық мағыналы сөз ; 2) тақтаға қара – қимыл-әрекетті білдіретін етістік.
Айт : 1) айт болды – діни мейрам ; 2) ән айт – қимыл мағынасындағы сөйлеу ; 3) айт-итті бір нәрсеге айтақтап қосу үшін айтылатын одағай сөз..
Тілімізде көптеген омонтмдер сөзге жұрнақ жалғану арқылы жасалған.Түбір сөзге жұрнақтар қосылу арқылы нәтижесінде пайда болған омонимдер туынды омонимдер делінеді.
Мысалы : Арық : 1) зат-су ағызу үшін арнайы қазылған шағын су жолы. Ол егінін арықтан суарады екен;
сын – семіз емес,еті қашқан,жүдеу.Арық құп-қу балалардың беттерінде аштық табы бар.
Жаң сабақты түсіндіргеннен кейін,жаттығумен жұмыс жүргіземін.
Білімді бекіту : 1.Омонимдер дегеніміз не? 2.Омоним сөздердің көп мағыналы сөздерден қандай айырмашылығы бар: 3.Көп мағыналы сөздер дегеніміз не?
Бағалау : Оқушылардың ынтасына,сұраққа жауап бергеніне қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 70 – жаттығудағы айт,жөн,ен,бөле сөздерді омоним болатындай бірнеше сөйлем құрап жазуға беремін.
5 - с ын ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Синонимдер
Сабақтың мақсаты :
а) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін артыру.Сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу;
ә) Оқушылардың туған жер тарихына деген патриоттық сезімін ояту,адамгершілікке баулу,,халық даналығы,халық өсиеттерінен нәр алғызу,сөз өнеріне деген қызығушылығын арттыру ;
б) Ой еркіндігіне,ізденімпаздыққа баулу,сөйлеу мәдениетін жетілдіру,өз бетімен әрекеттенуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ - жауап
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.
1. Омонимдер дегеніміз не? 2.көп мағыналы сөздерден омонимдердің қандай айырмашылығы бар?
3.Мәтін дегеніміз не? 4.Ауызша тіл дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты тсіндіру :
Мағыналары бір-біріне жақын,бірақ әртүрлі дыысталып айтылатын сөздер тобы синонимдер деп аталады.Синонимдер мынадай белгілеріне қарай топтастырылады.
Сөздердің дыбысталуында өзгешелік болу керек ;
Сөздер бір ғана ұғымды білдіруі керек ;
Сөздер бір ғана сөз табына қатысты болуы керек.
Бұған қосымша синонимдер мәтінде бірін-бірі алмастырған жағдайда бір ғана сөйлем мүшесінің (не толықтауыштың,не анықтауыштың,не пысықтауыштың,не баяндауыштың,не бастауыштың қызметін атқарады. Мысалы : ас,тамақ,дәм,тағам,ауқат дегендер бір-біріне синонимдес сөздер.Бұлар дыбысталуы ,жазылуы жағынан әр түрлі.Бірақ бәрінің беретін ұғымы-адамбаласының жейтін қоректік заты.Бесеуі де сөз табы жағынан зат есім болады.Қонақтарға арналған ас өте дәмді болды деген сөйлемдегі ас сөзінің орнына қайсысын қойсақ та,бұлер бір ғана не? деген сұраққа жауап беріп,сөйлемде бастауыш қызметін атқарады.
Жаңа сабақтан кейін жаттығумен жұмыс жүргіземін
Білімді бекіту : 1.Синоним дегеніміз не? 2.Сөздің тура мағынасы дегенді қалай түсінесіңдер?
3.Омоним сөздер дегеніміз не? 4.ажар,жылдам сөздерінің синонимдерін табыңдар.
Үйге тапсырма : 72 – жаттығуды жазып,оның ішіндегі ғажап,уәде,шық,айла сөздерінің синонимдерін тауып жазып келуге беремін.
Бағалау :Сұрақ қою арқылы оқушылардың білімдерін бағалаймын.
5 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Синонимдер
Сабақтың мақсаты :
а) білімділік - оқушыарды сөз мағынасына мән беруге,сөздерді лексикалық жолмен талдай білуге үйрету;
ә) тәрбиелік – туған тіл әрбірелдің ұлттық мақтанышы екенін ұғындырып,келтірілген мысалдар арқылы елін,жерін,туған тілін сүйе білуге тәрбиелеу ;
б) дамытушылық – ойлау, пайымдау қабілеттерін дамыту,сөйлеу шеберлігіне,ой ұшқырлығына баулу.
Сабақтың түрі : жаңа материалды меңгерту сабағы.
Сабақтың әдісі : проблемалық ой тастау,баяндау,сұрақ-жауап,ізденушілік,зерттеушілік
Іс-әрекеттері,ойын түрлері.
Сабақтың көрнекілігі : жаңа сабақты меңгертуге байланысты жазылған плакат беттер,ВЕНН диаграммасы,әр түрлі тақырыптарға салынған суреттер,үнтаспа.
Пәнаралық байланыс : әдебиет,бейнелеу өнері,орыс тілі.
Сабақтың барысы :
1.Ұйымдастыру кезеңі: Оқушыларменамандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру,сабаққа назар аударту.
2.Үй тапсырмасын сұрау.Өткен тақырыпта өтілген «Омонимдер» тақырыбы бойынша сұрақ-жауап әдісімен түсінгендерін,сабақты қалай меңгергендерін сұрап білемін. «Лексика» бөлімінде өткен тақырыптарға қосымша шолу жасау.
68-жаттығудың шығармашылық деңгей тапсырмалары бойынша дайындап келген жұмыстары тексеріледі.Оқушы жауаптары төмендегідей болды
Жоғалса да атың, /зат есім/
Жоғалмасың атың, /зат есім/
Айыбымды кеш, /етістік/
Келсем де үйге кеш, /мезгіл мағ.үстеу/
Жағам дейсің қара, /зат есім/
Әліңе бірақ қара. /етістік/
Күйе,күйе,күйе ме? /зат есім/
Күйеге қолым күйе ме? /етістік/
Самат ванды бөле ме? /етістік/
Сара мен Сана бөле ме? /зат есім/
Дәл осы орында. /зат есім/
Сабағыңды орында. /етістік/
Келсең дағы жай /мез.мағ.үстеу/
Киіздерді жай. /етістік/, т.б.
Осы мысалдардың нәтижесінде омоним сөздер бір сөз табынан да жасала беретінін түсіндіріп,қорытынды жасауға болады.
Жаңа сабақ : Жаңа сабақты меңгерту алдын ала плакат бетке жазылған мысалдарды оқи отырып түсіндіруден басталады.
1. Зат есімдер 2. Сын есімдер 3. Етістіктер 4. Үстеулер
Кім? Қандай? Не істеу? Қашан?
Мұғалім қадірлі күту тез арада
Ұстаз қастерлі тоқтау жуықта
Педагог құдіретті кідіру таяуда
Оқытушы құрметті аялдау жуырда
Тәрбиеші қадірменді тосу жақында
Әр бағанға сөздерге сұрақ қойып,бір-бірімен мағынасы және жазылуы жағынан салыстыра отырып,синонимдердің ережесін оқушылармен бірлесе отырып шығарып,кітаптағы ережемен салыстырамыз.
Енді сол айтылған қорытындыны плакат бетке жазылған сөйлемдер арқылы дәлелдеу.
1.Абырой да,бақ та,атақ та,даңқ та – бәрі осы егістікте.
2. «Қырық өтірік» ертегісіндегі Тазша бала - өжет,тапқыр,шешен әрі ақылды кейіпкер.
3. Ата – анамыз бізді жан аямай бағады,өсіреді,тәрбиелейді.
4. Айшылық,алыс жерлерден,
Көзіңді ашып – жұмғанша,
Жылдам хабар алғызды.
Келтірілген мысалдар арқылы синонимдердің бір сөз табынан болатынын түсіндіріп,бір ғана сөйлем мүшесі қызметін атқаратынына көз жеткізу.
Демек,қазақ тілі – синонимге өте бай тіл. Синонимдік қатарлар әр сөз табының құрамында кездеседі екен деген тұжырым жасаймыз.
Синонимдік қатарға енетін сөздердің бәрі бірдей бірінің орнына бірі жұмсала бермейтінін,кейбіреулерінің басқа сөздермен тіркесу қабілеті шектеулі болатынын төмендегі мысалдар арқылы түсіндіру.
Қарт Кәрі Биік Бойшаң
адам адам мал тау адам
71-жаттығууды орындау (ойын түрінде орындалады )
Қазақ тілінің синонимдер сөздігін пайдаланып,әр синоним сыңарларын бір вагон деп есептеп,синоним қатарларынан пойыз жасау.Бұл тапсырманы орындау үшін төрт қатарға бір синоним сыңарын беріп,синонимдік қатарлармен толықтыру тасырылады.
1 –қатарға «Туысқан» сөзі /Туыс,тума,ағайын,туған-туыс,жекжат-жұрағат,жамағайын т.б./
2 – қатарңға «Данышпан» сөзі /ұлы, дана,ғұлама,ойшыл,білмдар,оқымысты,данагөй,т.б./
3 – қатарға «Қаймығу» сөзі /Қорқу,жасқану,сескену,айбыну,т.б./
4 – қатарға «Әрең» сөзі /әзер,азар дегенде,әзер-пәзер,өліп-талып,әрең дегенде,т.б./
Тіліміздегі бір сөздің мағыналық өрісін анықтау үшін оның басқа сөздермен жүйелі қатынасын анықтаған жаөн.Оны сызба арқылы оқушыларға түсіндіре кетудің артықшылығы жоқ.
Жомарт сөзінің мағыналық байланысы
Лексика – семантикалық қатынасы – Азамат, ер көңіл адам.
Жомарттық түбірлестік
Жомарт
Жомарттау қатынасы
Сараң – антонимдік қатынасы
Сахи
Мәрт синонимдік қатынасы
Береген
Сөздердің бұлайша ара-қатынасын анықтву оның мағынасын толық аша түсуге,еркін қолдануға,оқушылардың өз ана тіліне деген сүйіспеншілігін қалыптастыруға мүмкіншілігін арттыра түседі.
Суретпен жұмыс
1. Қой бағып тұрған кіснің суреті көрсетіледі де,оның кім екені сұралады. Оқушылар қойшы,бақташы, шопан,малшы,сақпаншы деп жауап береді де,ол сөздердің өзара синонимдес екенін түсінеді.
Келесі сұрақ : - Қойлар қайда жайылып жүр?
Жауап : - Өрісте,жайылымда немесе тауда, беткейде,қырда, жотада, белде, тегісте, далада деп жауап береді.
2. Дәрігердің суреті көрсетіледі.
- Бұл кім? Жауап : - Дәрігер,емдеуші,ақ халатты абзал жан,медицина қызметкері т.б.
- Ол кімді емдейді? Жауап : - Ол ауру адамды,дімкәс адамды,науқастарды,сырқат,дертті адамдарды емдейді деп жауап береді.Дәл осындай жұмыс оқушылардың ойлануына,білгенін есте сақтауына көмектеседі.
ВЕНН диаграммасы
Омонимдер
Өзіне тән белгілері
1) айтылуы бірдей,
Мағыналары бөлек сөздер.
2) әр сөз табынан болады,
соған орай атқаратын
қызметтері де бөлек
болады Ортақ
қасиеттері
1) тіліміздегі сөздердің қолданылу аясының кең екенін көрсетеді.
2) сөз байлығын көрсетеді
3) көркем әдебиетте,ұмбақ,жаңылтпаш,өлең жолдарында көркемдік әдіс ретінде жұмсалады. Синонимдер
Өзіне тән белгілері
1) айтылуы бөлек,мағыналары жақын сөздер
2) бір сөз табына қатысты болып,бір ғана сөйлем мүшесінің қызметін атқарады.
Орыс тіліндегі ережелер ұқсастығы мен айырмашылықтарына тоқталу.
Үнтаспасы Абай атамыздың «Ғылым таппай,мақтанба» өлеңі таңдалады да,ондағы синоним сөздерді табу жұмысы орындалады,талданады.
Үйге тапсырма : 72 – жаттығуды ауызша, 73 – жаттығуды жазбаша орындап келу тапсырылады.
Оқушы білімін бағалау : Сыныпта белсенділік танытып,тапсырманы орындау ерекшелігіне қарай оқушы біліміне тиісті баға қойылады.
5 – с ы н ы п қ а з қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Синонимдер
Сабақтың мақсаты :
а)Мағыналары бір-біріне жақын сөздер,яғни синонимсөздер туралы толық мәлімет беру ;
ә) Оқушылардың өз бетінше іздніспен топта жұмыс істеу қабілеттерін дамыту,басқаларды тыңдау,өз көзқарасын дәлелдеп қорғай білу қабілетін,сонымен бірге қазақ тілінің лексика тарауынан алған білімдерін жүйелі түрде қолдана білу дағдыларын арттыру;
б) Сұхбаттасыу мәдениетін қалыптастыру,тиянақты тұжырым жасауға баулу,оқушыларды адамгершілік,қайрымдылық,бірлік,достық,бауырластық рухында тәрбиелеу.
Мазмұнға байланысты міндеттері : синоним сөздердің мол әрі орынды қолданылуы сөйлеушінің тіл байлығы мол екендігін ғана емес,сонымен бірге оның қолданылуындағы талғампаздығын да танытатындығының сырын ашу.
СТО – ға байланысты міндеттері : болжау жасау,мәтінді талау,салыстыру арқылы оқушы қиялын дамыту.
Топтық жұмыс үрдісіне байланысты міндеттері : бірлесе жұмыс істеу,өз пікірін білдіруге,дәлелдеуге үйрету.
Сабақтың көркемділігі : синоним сөздерге арналған сызба,кеспе қағаз,буклет,бағалау парағы,синонимдер сөздігі.
Сабақтың түрі :танымдық әрі жарыс сабақ.
Сабақтың өту әдісі : сұрақ-жауап,жарыс, «Топтастыру» стратегиялары, «Идеялар тақтасы», «Жиг СО-1».
Сабақтың барысы.
Ұйымдастыру кезеңі. Сынып оқушыларын ұйымдастырып,сабаққа бейімдеу.
Негізгі кезең.
Қызығушылықты ояту сатысы.Ой қозғау.
Мағыналары мәндес,яғни бір-біріне жақын сөздерді білесіңдер ме?
Оқушылардың келтірген мысалдарын «Идеялар тақтасына» жазамыз.
Мағынаны ажырату.
Әр топтың оқушыларына тапсырма беріледі.
1-тапсырма. Мағыналары бір-біріне жақын,бірақ әр түрлі дыбысталып айтылатын сөздер тобы синонимдер деп аталады.Синонимдер мынадай блгілеріне қарай топтастырылады : 1) сөздің дыбысталуында өзгешелік болу керек ; 2) сөздер бір ғана ұғымды білдіреді ; 3) сөздер бір ғана сөз табына қатысты болуы тиіс.
2-тапсырма. Бұған қосымша синонимдер мәтінді бірін- бірі алмастырған жағдайда ғана сөйлем мүшесінің ( не толықтауыштың,не анықтауыштың,не пысықтауыштың,не баяндауыштың,не бастауыштың ) қызметін атқарады.
Мысалы : ас,тамақ,дәм,тағам,ауқат дегендер бір-біріне синонимдес сөздер.Бұлар дыбысталуы,жазылуы жағынан әр түрлі.Бірақ бәрінің беретін ұғымы – адам баласының жейтін қоректік заты.Бесеуі де сөз табы жағынан зат есім болады.Қонақтарға арналған ас өте дәмді болды деген сөйлемдегі ас сөзінің орнына қайсысын қойсақ та,бұлар бір ғана не деген сұраққа жауап беріп,сөйлемде бастауыш қызметін атқарады.
3-тапсырма. Қазақ тілі – синонимге бай тіл.Синонимдік қатарлар әр сөз табының құрамында кездеседі.Зат есімдерден болған синонимдер : өң,түр,түс, келбет,пішін,ажар,көрік,әлпет,кескін,рең,дидар,шырай. Сын есімдерден болған синонимдер : салмақты,сабырлы,байыпты,ұстамды. Етістіктерден болған синонимдер : амандасу,сәлемдесу,есендесу. Үстеулерден болған синонимдер : тез,жылдам,шапшаң,лезде.
4-тапсырма синоним сөздердің мол әрі орынды қолданылуы сөйлеушінің тіл байлығы мол екендігін ғана емес,сонымен бірге оның сөз қолдануындағы талғампаздығын да танытады.Синонимдерді көп білу бір сөзді қайталай беруден де арылтады.
5-тапсырма Синонимдік қатарға енетін сөздердің бәрі бірдей бірінің орнына бірі жұмсала бермейді.Өйткені кейбіреулерінің басқа сөздермен тіркесу қабілеті шектеулі болады. Мысалы,биік пен бойшаң өзара синоним сөздер болғанымен,тау сөзімен тіркескенде бірінің орнына бірі қолданылмайды :биік тау деп айтылғанымен,бойшаң тау деп айтылмайды Кәрі,қарт деген синонимдердің кәрі сөзі адамға да,малға да қатысты сөздермен тіркесе береді де, ал қарт сөзі адамға қатысты сөздермен ғана байланысқа түседі : қарт адам деп айтуға болса,қарт жылқы деп ешқащан да айтылмайды.
«Отбасы» тобында осы тақырыпта оқып талдайды.
«Жұмысшы» тобына топтасады.Мұнда мәтін рет-ретімен түсіндіріледі,талданады.Қайтадан «Отбасы» тобына топтасып,мәтінді тағы талдайды.Сосын жалпы ортақ ойды параққа түсіреді.Жасалған жобаны тақта алдында қорғайды.
Міне,осы «ЖИГ СО - 1» тәсілі арқылы оқушылар жаңа сабақты меңгереді.
Жаттығумен жұмыс.
Зат есімнен болған
синонимдер Етістіктен болған
синонимдер
Сабақты қорытындылау.
Синоним
Мағыеалары
Бір-біріне
жақын Бір ғана сөз табына
қатысты болады Әр түрлі дыбысталып
айтылады Синонмді білу
Тілді байытады Синоним сөздер
Талғампаз.
Үйге тапсырма : Синонимдер сөздігінен өзіне таныс емес синонимдер қатарын теріп жазу.
Бағалау.Мадақтау.Қоштасу.
5 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Синонимнің жасалу жолдары.
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың шығармашылықты жұмыс істеуіне ықпал ету.Ойлау шеберлігін,сөйлеу мәдениетін арттыру
ә) Тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу
б) Сөйлеу тілін сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорыта алуға,көркем,ұқыпты жаза білуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену
Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар,суреттер
Халықтық педагогика Еріншек егіншіден
элементтерін қолдану : елгезек масақшы озыпты.
Пәнаралық байланыс : әдебиет,
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.
1.Омонимдер дегеніміз нен?
2.синонимдердегеніміз не?
3.Сөздің тура және ауыспалы мағынасын қалай түсінесіңдер ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Қазақ тілі – синонимге өте бай тіл.Синонимдік қатарлар әр сөз табының құрамында кездеседі.Мысалы : - зат есімдерден болған синонимдер : өң,түр,келбет,түс,пішін,ажар,көрік,көріғ,әлпет,кескін,рең,дидар,шырай.
сын есімдерден болған синонимдер : салмақты,сабырлы,байыпты,ұстамды ;
етістіктерден болған синонимдер : амандасу,сәлемдесу,есендесу ;
Үстеулерден болған синонимдер ; тез,жылдам,шапшаң,лезде.
Синоним сөздердің мол ірі орынды қолданылуы сөйлеушінің тіл байлығы мол екендігін ғана емес,сонымен бірге оның сөз қолдануындағы талғампаздығын да танытады. Синонимдерді көп білу бір сөзді қайталай беруден де арылтады.
Білімді бекіту : 1.Синонимдер дегеніміз не?
2.Омонимдер дегеніміз не?
3.Мәтін дегеніміз не?
4.Ауызша тіл дегеніміз не?
5.Жазбаша тіл дегеніміз не?
6.Әдеби тіл нешеге бөлінеді?
Үйге тапсырма : 73 –жаттығуды жазып, синоним сөздердің астын сызып келуге беремін.
Бағалау : Оқшылардың ынтасына,сұраққа жауап бергеніне қарай білімдері бағаланады.
5 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Синонимдік сөздікпен жұмыс
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың шығармашылықты жұмыс істеуіне ықпал ету.Ойлау шеберлігін,сөйлеу мәдениетін арттыру
ә) Оқушылардың ойын кеңейтіп,тілді байытатын мазмұнды да көркем сөз үлгілері мол мақал-мәтелдер,нақыл сөздер үйрету.
б) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,баяндау
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Халықтық педагогика Отбасы толған жансың,
элементтерін қолдану : Бір-біріңе мейман жансың
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
1.Синоним дегеніміз не?
2.омоним дегеніміз не?
3.Бағалы,құнды,қымбат сөздері омоним сөздер ме,әлде синонимдер ме?
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Синонимдік қатарға енетін сөздердің бәрі бірдей бірінің орнына бірі жұмсала бермейді. Өйткені кейбіреулерінің басқа сөздермен тіркесу қабілеті шектеулі болады.Мысалы : биік пен бойшаң өзара синонимдер болғанымен,тау сөзімен тіркескенде бірінің орнына бірі қолданылмайды : биік тау деп айтылғанмен,бойшаң тау деп айтылмайды.Кәрі,қарт деген синонимдердің кәрі сөзі адамға да,малға да қатысты сөздермен тіркесе береді де,ал қарт сөзі, адамға қатысты сөздермен ғана байланысқа түседі : қарт адам деп айтуға болса,қарт жылқы деп ешқашан даайтылмайды.
Сабақты түсіндіргеннен кейін жаттығумен жұмыс жүргіземін.
Білімді бекіту : 1. Синоним дегеніміз не?
2.Омонимдер дегеніміз не?
3.Семіру,сөзінің синонимін тап.
4.Уәде сөзінің синонимін тап.
Үйге тапсырма : 85 – жаттығуды жазып көп нүктенің орнына бір-бірімен синоним болатын сөздерді қойып келуге беремін.
Білімді бағалау : оқушыларға сұрақ қою арқылы білімдері бағаланады.
5 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : АНТОНИМДЕР
Сабақтың мақсаты : білімділік - синоним сөздерді бір-біріменсалыстыра отырып,анықтамасын оқушылардың өздері ойланып шығаруға бағыт беру ;
Тәрбиелік – оқушыларды адамгершілік асыл қасиеттерге жетелей отырып,халқымыздың ұлттық салт-дәстүрлерін бойына сіңір ;
Дамытушылық – топта жұмыс істей білуге,өз ойларын еркін айтуға,оқшының тез қабылдауынажол ашу,өз пікірін айтуға төселдіру,ойлау қабілеттерін аоттыру.
Түрі : аралас сабақ
Әдісі : сұрақ-жауап,топпен жұмыс,тілдік талдау,топтастыру.
Көрнекілігі : плакатта жазылған сөздер,кеспе қағаздар,түрлі-түсті суреттер.
Пәнаралық байланыс : әдебиет,бейнелеу,география,биология.
Сабақтың барысы.Ұйымдастыру кезеңі : а) оқушылардың назарын аудару ; ә) сабақтың тақырыбы,оның мақсат-міндеттерімен таныстыру.
Үй тапсырмасын сұрау.
74,75-жаттығуларды тексеріп шығу.
1) Омоним дегеніміз не? Мысал келтір.
2) Көп мағыналы сөз бен омонимнің айырмашылығы.
3) Синоним дегеніміз не? Мысал келтір.
Жаңа сабақ. Тақтаға көрнекі етіп жазылған плакат ілемін.Онда антоним сөздерді түсіндіру үшін төмендегідей мақал-мәтелдер жазылған.
Үлкенге – құрмет, Әдепті бала – арлы бала,
Кішіге – ізет. Әдепсіз бала – сорлы бала.
Сонымен қатар биік таудың суреті мен аласа таудың суреті,кактус гүлі мен адыраспан шөбін салыстыру арқылы оқушылардан не түсінгендерін және ереже шығару керек екендігі ескертіледі.
Оқушылар : - Мағыналары бір-біріне қарама-қарсы болып келетін сөздер антонимдер деп аталады.
- Балалар, антоним мен жұрнақ арқылы жасалатын болымды-болымсыздық мағыналары бірдей емес.Оларды былайша салыстырып көруге болады.
Антонимдер Болымды-болымсыз
Жақсы-жаман жақсы-жақсы емес
ал-бер ал-алма
сулы-құрғақ сулы-сусыз
Антонимдер – ойды әсерлі,бейнелі түрде жеткізудің ең оңтайлы құралы.Мәселен,ғасырлар бойы атадан балаға мирас болып келе жатқан мақал-мәтелдердің,жұмбақтардың құрамында антонимдер жарыса қолданылады.
Тақтамен жұмыс.
89-жаттығу.Мәтінді көшіріп жазып,тірек сөздердің астын сызыңдар.
«Қандай әсем сөйлейді!» деген сөйлем тілдің қандай сипатына байланысты айтылып тұр?
Тез,шебер сөздерінің антаонимдерін тауып жазыңдар.
Тез – жай,шебер – олақ.
Жаңа материалды меңгергенін анықтау мақсатында 4 топқа төрт түрлі деңгейлік тапсырма беремін.
топқа : 1-деңгейлік тапсырма.
Берілген жұмбақтың шешуін шешуін тауып,антоним сөздердің астын сыз.
Үсті тас,асты тас, Аяғы бар,басы бар
Ортасында піскен ас. Арқалаған тасы бар.
(таба нан) (тасбақа)
2 – топқа : 2-деңгейлік тапсырма.Биік,ашық,жаңа,сұлу,жас сөздеріне әр түрлі қолданыста бірнеше антоним сөздер тауып жаз. Мысалы : биік тау – аласа тау, ашық түс – қоңыр түс.
3 – топқа : 3-деңгейлік тапсырма.Сурет бойынша әңгіме құрау (ішінде антоним болуы шарт).
4 – топқа : 4-деңгейлік тапсырма.Берілген тақырыптарға шағын әңгіме жазу немесе өлең шумақтарын құрау (ішінде антоним болуы шарт).
Сергіту сәті. «Кім тапқыр?» ойыны.Мақалдың жалғасын табу
Ашу . . . . . (дұшпан) Ақылдан жақын . . . (дос) жоқ
Ақыл . . . . (дос) Ашудан жаман . . . (қас) жоқ.
Бекіту кезеңі: Ойды жинақтау мақсатында оқушыларға антонимдердің негізгі белгілерін анықтау тапс-ды.
Антонимдер
Ойды бейнелі түрде жеткізеді Мағн-ры бір-біріне
Қрма-қарсы болып келетін сөздер әсерлі түрде
қалды Мақал-мәтелдерде
Жұмбақтарда жарыса қодан-ды Болымды-болымсыздық мағын-ры болад
Білімін бағалау : Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : а) антонимдер(40-бетті оқу); ә) 1,2-топқа 98-жаттығу; б) 3-4-топқа 100-жаттығу.
5 – с ы н ы п қ а з қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Табу
Сабақтың мақсаты :
а) Табу туралы түсінік беру.Оқушыларды қазақ тіліне қызықтыру.бір-біріне көмектесу қасиетіне тәрбиелеу ;
ә) Адам баласында кездесетін түрлі қылықтардан аулақ болуға,оларды сынай білуге үйрету.
б) Оқушыларды саналылыққа,адамгершілікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу,балалардың таным белсенділігін арттыру.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ.
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,талдау,тіл дамыту,жинақтау.
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар,кітаптар т.б.
Халықтық педагогика мақал-мәтелдер
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Өткен сабақтар бойынша оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Синоним дегеніміз не? 2.Омоним дегеніміз не?
3.Антоним дегеніміз не? 4.Сөздің тура мағынасы дегеніміз не?
5.Мәтін дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Табу негізінен этнографиялық ұғыммен байланысты.Мифтік наным бойынша атын тура айтуға тиым салынған сөздер тіл білімінде табу деп айтылады.Мұндай тиым салынған сөздер дүние жүзіндегі халықтардың көпшілігінде кездеседі.Бұл әдет әсіресе түркі халықтарының,оның ішінде қазақ халқының тұрмысында көп тараған.
Қазақтың ескі әдет-ғұрыпы бойынша келін болып түскен қыз күйеуінің туған-туыстарын өз атымен атамайтын болған.
Солардың әрқайсысына жақындықжолына,жаының үлкен –кішілігіне қарай лайықты атқоюға тиісті болған.Мәселен,қызға шырайлым,еркежан,бикеш десе,ұлға шырақ,мырза жігіт,төре жігіт т.б. деп атаған.
Осы ретпен абысын-ажын,,қайын-қайнаға,ата-ене,нағашы-жиен,тіпті жиеншарларға деінат қойып шығатын болған.
Қазақ тіліндегі табудың ендігі бір түрі қатал табиғи құбылыстарға,жыртқыш аңдар мен қауіпті жәгдіктерге,түрлі ауруларға байланысты қалыптасқан.Мысалы : жай түсудің апатынан сақтанып,жайдың атын атамау үшін «жасыл» деп атаған.
∆ Жаңа сабақты түсіндіргеннен кейін жаттығумен жұмыс жүргіземін.
∆ Кеспе қағаздарды үлестіріп жауап талап етемін.
Білімді бекіту : 1.Табу дегеніміз не? 2.Жаңа түскен келіндер қайын сіңілілеріне қандй ат қойған?
3.Табу сөздері қай халықта көп тараған?
Үйге тапсырма : Үйге 103-жаттығу.
Білімді бағалау : Оқушылардың ынталарына қарай білімдері бағаланады.
5 – с ы н ы п қ а з қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Тыйым сөздер
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушыығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету ;
ә) Сөйлеу тілін,сөз мағынасын түсініп шапшаң ой қорытуға,көркем,ұқыпты жаза білуге дағдыландыру.
б) Оқушыларды саналылыққа,адамгершілікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу,балалардың таным белсенділігін арттыру.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ.
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап.
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар,кітаптар т.б.
Халықтық педагогика Ас қайырмай дастархан басынан тұрма
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет,тарих
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Өткен сабақты қаншалықты меңгергенін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Табу дегеніміз не? 2.Лексика нені зерттейді?
3.Антоним дегеніміз не? 4.Фонетика нені зерттейді?
5.Мәтін дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Тиым сөздердің мәнін түсіндіремін.
1.адамға саусағыңды шошайтпа 2.адамды санама. 3.Тамақты асығысып ішпе
4.Ас қайырмай дастархан басынан тұрма. 5.Ауруға күлме 6.Әдепсіз болма
7.Бас киімді айналдырып киме 8.Босағаға сүйенбе 9.Бір қолмен нан үзбе.
Сабақты түрлендіру: ( топпен жұмыс )
Мына сөздердің ішінен солдан оңға қарай оқығанда жаңа сөз шығатын сөздрді теріп жазу.Сөз мағынасын ашу.
Қолқанат ішік есен түс
тымақ қыран балық күрек
нағашы шұлық қысым ұршық
Сабақты бекітіу . Бірнеше тиым сөздердің мағынасын түсіндіремін.
Үйге тапсырма : Үйге біраз тиым сөздер теріп жазып келуге беремін.
Бағалау :Сабақ соңында оқушылардың білімдері бағаланады.
5 – с ы н ы п қ а з қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Дисфемизм
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушыларға ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына ана тілімізді сүюге,ана тілін аяққабаспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру,соған дәріптеу ;
ә) Әр оқушының өзіндік ой – қиялына ерік беріп,өзінше ой қорытуға,ой түюге баулу,шығармашылық жұмысқа жұмылдыру арқылы таным – түсініктерін дамыту ;
б) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ - жауап
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Халықтық педагогика Бейнет түбі - зейнет
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет,тарих
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Үйге берілген тапсырманы тексеремін.
1.Табу дегеніміз не?
2.Қандай тиым сөздерді білесің?
3.Омоним дегеніміз не?
4.Синоним дегеніміз не? 5.Антоним дегеніміз не?
6.Сөздің тура мағынасы дегеніміз не?
7.Лексика нені зерттейді?
8.Мәтін дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Кейде бір нәрсенің не құбылыстың атын тікелей айту дөрекілеу естіледі,көңілге жағымсыз тиетіндей сыңайы байқалады.Мұндай жағдайда олар басқа сыпайы, жағымды сөздермен ауыстырылып айтылады.Бұл құбылыс тілде эвфимизм деп аталады.Эвфемизм әдепті,сыпайы сөйлеу мақсатынан шыққан.Мысалы, «мылжың» деудің орнына «сөзуар»,өтірік айту дегеннің орнына «қосып айту», «ұрланды» дегеннің орнына «қолды болды», «ұрлық жасамау» дегеннің орнына «ала жібін аттамау» деген сөз тіркестері қолданылады.
Білімді бекіту : 1.Эвфемизм дегеніміз не?
2.Дисфемизм дегеніміз не?
3.Екеуінің қандай айырмашылығы бар?
Үйге тапсырма : 106-жаттығуды Төмендегі сөздерді эвфемизммен ауыстырып жазыңдар.Әдепті сөйлеуді үйреніңдер.
Ұры,өсекші,боқмұрын,қырт,саңырау,соқыр,ақсақ,мылқау,топас,жынды.
Бағалау : Сабақ соңында оқушылардың білімдері бағаланады.
5 – с ы н ы п қ а з қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Эвфемизм мен дисфемизмнің әдеби тіл ерекшелігі
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету.Ойлау шеберлігін сөйлеу мәдениетін арттыру ;
ә) Болашақ ұрпақты имандылыққа,салауаттыққа тәрбиелей отырып,халықтық дәстүрді жүрегіне ұялату,танымдық деңгейін көтеру,ауызекі сөйлеуге,әңгімелей білуге үйрету,сын тұрғысынан ойлау қабілеттерін дамыту,шығармашылықпен жұмыс істеуге ұмтылдыру ;
б) Қазақ халқының өнерімен таныстыру,халық өнерін бағалай білуге тәрбиелеу,отансүйгіштікке,тапқырлыққа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап,тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Халықтық педагогика нақыл сөздер
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет,тарих
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.
1.Эвфемизм дегеніміз не 2.Дисфемизм дегеніміз не?
3.Табу дегеніміз не? 4.Сөздің тура мағынасы дегеніміз не?
5.Антоним дегеніміз не? 6.Синоним дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Перифразаның ерекше бір түрі-эвфемизм.Өтірікші - аузының желі бар;ұры – қолының жымқырмасы бар;
Ұрлық қылмайды – біреуің ала жібін аттамайды;ұрлану – қолды болду;өлді – қайтып кету,жан тәсілім қылу .
Эвфемизмдер осылайша әр-түрлі себептермен астарланып айтылады.Яғни жағымсыз қылықтарды сыпайылап жұмсартып айтуды көздейді.
Жалпы тілдік эвфемизмдердің негізінен анайы,тұрпайы сөйлеуден сақтандырып,сыпайы болуға баулитыны байқалады.
Ал дисфемизмді мәдениетті адамдар сөйлемейді.
Тақтамен жұмыс: Эвфемизм мен дисфемизмге бірнеше сөйлемдер құрап жазады.
Бүкіл оқушылармен жұмыс :
Үріп ауызға салғандай,жүрек жұтқан,жұмыртқадан жүн қырыққан,қу бстан қуырдақтық ет алған т.б.
Осы берілген тұрақты тіркестедің қайсысы жағымды,қайсысы жағымсыз екенін айтып мағынасын түсіндіріп сөйлем құрайды.
Үйге тапсырма : іске сәт,ұтты болсын,оң сапар,қырық жілік болғыр,сеспей қат,жер жастанғыр,мұратқа жет.
Осы тіркесті сөздерді қайсысы дисфемизм екенін ажыратып жазып келуге беремін.
Бағалау: Оқушылардың білімдері бағаланады.
5 – с ы н ы п қ а з қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Тұрақты тіркестер
Сабақтың мақсаты :
а) Тұрақты тіркестер туралы түсінік беру.Ауызша,жазбаша талдау жұмысын жүргізіп,теориялық білімін бекіту,оқушыларды дұрыс сөйлей білуге,сауатты жаза білуге іздендіре отырып нәтижеге өз беттерінше жетуге үйрету ;
ә) Ойлау қабілеттерін,қиялдарын дамыту,ой қорытып,нақты шешім жасауға үйретіп өздеріне сенімдерін арттыру ;
б) Сауатты жазуға,ұқыптылыққа баулу,топпен жұмыс жүргізіп,бір – бірін тыңдай білуге үйрету,сөйлеу мәдениеттерін қалыптастыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап.
Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар,кітаптар,мақал-мәтелдер жинағы
Халықтық педагогика көппен көрген ұлы той
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.
1.Эвфемизм дегеніміз не? 6.Синоним дегеніміз не?
2.Дисфемизм дегеніміз не? 7.Мәтін дегеніміз не?
3.Табу дегеніміз не? 8.Зат есім дегеніміз не?
4.Омоним дегеніміз не? 9.Сан есім дегеніміз не? 5.Антоним дегеніміз не? 10.Сын есім дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Бірнеше сөзден құралып,бір ғана ұғым беретін бір-біріне ажыратуға келмейтін,басқа сөзбен тобын жазбасынан барып байланысатын тіркесті тұрақты тіркес дейді.
Тұрақты тіркестер идиомалық тіркес және фразалық тіркес болып екіге бөлінеді.
Фразалық тіркестер : Ата жолын қуу,табан ақы маңдай тер,мидай дала,тепсе темір үзетін т.б.
Идиомалық тіркестер : жел аяқ, өгіз аяң,ұзын құлақ.мақтамен бауыздағандай,қырық пышақ,қол жаулық,әпер-бақан,қой аузынан шөп алмас,мұртын балта кеспейді.
Кітаппен жұмыс : Мәтіндегі тұрақты тіркесті тауып,мағыналарын айтып астын сызады.
Топпен жұмыс : Бірнеше тұрақты тіркес беремін,мағыналарын ашып,сөйлем құрайды.
1.Белінен бесік табы кетпеген.
2.Су жүрек
3.Ит шөлдеп өлетін жер
4.Үріп ауызға салғандай
5.жүрек жұтқан
6.Ит екеш иттен де бір сүйек қарыз.
Білімді бекіту : 1.Тұрақты тіркес дегеніміз не?
2.Тұрақты тіркес нешеге бөлінеді?
3.Идиомалық тіркес дегеніміз не?
4.Фразалық тіркес дегеніміз не?
Бағалау : Жауаптаына қарай оқушылардың білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : үш-төрт тұрақты тіркестерге сөйлем құрап келуге беремін.
5 – с ы н ы п қ а з қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Фразеологиялық тіркестер
Сабақтың мақсаты :
а) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық, жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін арттыру.Сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу;
ә) Оқушылардың туған жер тарихына деген патриоттық сезімін ояту,адамгершілікке баулу,халық даналығы,халық өсиеттерінен нәр алғызу,сөз өнеріне деген қызығушылығын арттыру ;
б) Ой еркіндігіне,ізденімпаздыққа баулу,сөйлеу мәдениетін жетілдіру,өз бетімен әрекеттенуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ - жауап
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Халықтық педагогика сақтықта қорлық жоқ.
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.
1.Эвфемизм дегеніміз не? 4.Мәтін дегеніміз не?
2.Дисфемизм дегеніміз не? 5.Эвфемизм мен дисфемизмнің әдеби тілдеен айырмашылығы неде?
3.Табу дегеніміз не? 6.Омоним дегеніміз не?
б) Жаң сабақты түсіндіру :
«Фразеология» термині кең мағынада алғанда,белгілі бір тілдегі тұрақты сөз тіркестерінің барлық түрлерінің жиынтығы деген ұғымды білдіреді.
Тілімізде қолданылатын және сөздермен бірге көптеген ерекше қалыптасқан сөз тіркестері және сөйлемшелер бар.оның сөз тіркестерінің екі не одан да көп компоненттері болады,бірақ сөз тіркестері семантикалық бірлікте болып,тұтас бір ұғымды білдіреді.
Мысалы: көз бояу,жүрегінің түгі бар,қу бастан қуырдақтық ет алған т.б.Мұндай тұрақты сөз тіркестерінің мағынасы ғасырлар бойы қалыптасып,ел аузында көп айтылып жалпы халыққа түсінікті болып кеткен.
Мағынасы жалпыға белгілі, грамматикалық байланысы жағынан бір бүтін еденица болып қолданылуы дәстүрге айналған тұрақты сөз тіркестерін тіл білімінде фразеологизмдер деп атайды.
Тақтамен жұмыс: фразеологиялық сөздердің синонимдерін тапқызу.
Телегей теңіз, көл-көсір (көп)
Ит жанды,жылқы мінезді (төзімді)
Маңдайы ашылған,қыдыр дарыған,бақ қонған (бақытты)
Сағы сыну,шағылу,жүрегі шайылу (беті қайту)
Білімді бекіту: 1.Фразеологиялық тіркестер дегеніміз не?
2.Тұрақты тіркестер дегеніміз не?
3.Эвфемизм дегеніміз не?
4.Дисфемизм дегеніміз не?
Бағалау: Сұрақтарға жауап бергендеріне қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : Мына фразеологиялық тіркестің мағынасын біліп келуге беремін.
Сақалын сипап қалу,мұзға отырып қалу,тақырға отырып қалу,аузы күю,көзді ашып жұмғанша,кірпік қаққанша,иек көтергенше,қаспен көздің арасында.
5 – с ы н ы п қ а з қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Мәтінмен жұмыс
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету.Ойлау шеберлігін сөйлеу мәдениетін арттыру ;
ә) Болашақ ұрпақты имандылыққа,салауаттыққа тәрбиелей отырып,халықтық дәстүрді жүрегіне ұялату,танымдық деңгейін көтеру,ауызекі сөйлеуге,әңгімелей білуге үйрету,сын тұрғысынан ойлау қабілеттерін дамыту,шығармашылықпен жұмыс істеуге ұмтылдыру ;
б) Қазақ халқының өнерімен таныстыру,халық өнерін бағалай білуге тәрбиелеу,отансүйгіштікке,тапқырлыққа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : білімді жүйелеу,жинақтау
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап,жартылай ізденгіштік
Сабақтың көрнекілігі : суреттер, кеспе қағаздар
Пәнаралық байланыс : әдебиет,бейнелеу.
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.
1.Эвфемизм дегеніміз не 2.Дисфемизм дегеніміз не?
3.Табу дегеніміз не? 4.Тұрақты тіркестер дегеніміз не?
5.қандай тұрақты тіркесті білесіңдер? 6.лексика нені зерттейді?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Тақтаға бірнеше суреттер іліп қойып,соған қарап мәтін жазғызамын.
Жаттығумен жұмыс: Мәтінді оқытқызып, оғанат қояды,тұрақты тіркесті бір бағанға,жай тіркесті бір бағанға жазады.
Мына тұрақты тіркестердің мағынасын ашып,сөйлем құрап жазады.
1.Үріп ауызға салғандай
2.Іші баыры елжіреген
3.Емешесі құрыған
4.Жүрек жұтқан
5.Қоян жүрек
6.Тас бауыр
7.Жұмыртқадан жүн қырыққан
8.Итекеш иттенде бір сүйек қарыз
9.Алдыңғы доңғалақ қалай жүрсе,соңғы арба солай жүреді
10.Сиыр су ішсе,бұзау мұз жалайды.
Білімді бекіту : Өткен сабақтарға байланысты оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін
Бағалау: Сұрақа жауап бергендеріне,мәтіннің мазмұнына қарай оқушылардың білімдері бағалаймын.
Үйге тапсырма:Үйге 123-жаттығуды жазып,оның ішінен тұрақты тіркестерді тауып,астын сызып келуге беремін.
5 – с ы н ы п қ а з қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Мақал-мәтелдер
Сабақтың мақсаты :
а) Мақал-мәтелдер тралы түсінік беру,мақал мен мәтелдердің айырмашылығын түсіндіру;
ә) Оқушылардың іскерлігі мен біліктілік дағдыларын жетілдіре отырып,ойлау қабілетін,сөздік қорын дамыту;
б) Сауаттылыққа,тұлға ретінде қалыптасуға баулу.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : баяндау,сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар,мақал-мәтелдер жинағы
Пәнаралық байланыс : әдебиет,тарих,анатомия
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушылардың білімін бақылау үшін бірнеше сұрақтар қоямын.
1:Тұрақты тіркестер дегеніміз не?
2.Эвфемизмдегеніміз не№
3.Дисфемизм дегеніміз не?
4.Табу дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
«Сөздің көркі - мақал» деген аталы сөз бар.Мақалдың көмегімен айтайын дегеніңді ұнамды да ұтымды жеткізе білуге болады.Мысалы, «Еңбек етсең ерінбей,тояды қарның тіленбей» деп айтылған ақыл кімге ұнамайды дейсің.Мақалды көп біліп,көп қолданатын адамдардың білімі де,ақылы да арта түседі.
Мақал-мәтелдер-ауыз әдебиетінің бір түрі.Мақал-мәтелдерде көбінесе нақыл,ақыл айтылады.жаманнан сақтандырып,жақсыны үлгі етеді.Мақал-мәтелдердің мәндері,тақырыптары әр алуан.Халық өміріндегі өз бақылауларын қорытындылап,тұжырым жасап,ұйқасты сөздермен өнеге,үлгі боларлық мақалдар жасап отырған.мақал-мәтелдер өлең сөз сияқты көркем,ұйқасып тұрады.
Кітаппен жұмыс: жаттығуды жазып,ондағы мақал-мәтелдердің мағынасын түсіндіріп, мақал ма,әлде мәтел ме соны ажыратып береді.
Топпен жұмыс : Екі оқушыны шығарып мақал-мәтелдердің әр түрлі тақырыптарына байланысты мақал айтып жарыстырамын.
Екеара жұмыс : Мақалдың бір сыңарын айтқызып,екінші сыңарын екіншісіне айтқызамын.
Білімді бекіту: 1.Мақал дегеніміз не?
2.Мәтел дегеніміз не?
3.Мақал мен мәтелдің арасында қандай айырмашылық бар?
Бағалау : Оқушылардың білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : Оқу-білім,еңбек туралы мақал-мәтел жаттап келуге беремін.
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы: Мақал-мәтелдер
Сабақтың мақсаты: білімділік –оқушылардың мақал-мәтелдер туралы білім,білігін тереңдету
салыстыру,ажырата білу дағдылары мен оқу,талдау машықтарын қалыптастыру;
тәрбиелік; - ана тілін ардақтап бағалай білуге,сөз қадірін терең ұғынуға тәрбиелеу;
дамытушылық – оқушылардың логикалық ойлауын,ой дәлдігін дамыту,сөйлеу мәдениетін дамыту,сөйлеу мәдениетін жетілдіру,түрлі амал-тәсілдер арқылы іздендіре отырып шығармашылыққа баулу.
Сабақтың көрнекілігі: кесте,тірек сызба,суреттер.
Сабақтың әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап,деңгейлік тапсырмалар,іздендіру.
Пәнаралық байланыс: әдебиет,тарих,бейнелеу,математика.
Сабақтың түрі:шығармашылық ізденіс.
Сабақтың барысы.Ұйымдастыру.Оқытудың қолайлы жағдайларын жарату,үй тапсырмасын сұрау.
«Ынта» тобы.Оқушылық деңгей.
Зымыран сұрақтар
1.Тұрақты тіркес деген не?
2.Тұрақты тіркесті ғылым тілінде басқаша не деп атаймыз?
3.Тұрақты тіркестер сөйлем мүшесі бола ала ма?
4.Тұрақты тіркестердің қандай баламасы болады?
5.Тұрақты тіркестер мән-мағынасы жағынан бір-біріне антоним болуы мүмкін бе?
6.Тұрақты тіркестердің мағыналары оның құрамындағы сөздердің мағыналарымен байланысты бола ма?
7.Ана тілімізде тұрақты тіркестердің маңызы қандай?
«Жігер» тобы.Суреттерге қарап(қас,көз,құлақ,мұрын)тұрақты тіркестер табу.
«Дарын» тобы.Шығармашылық деңгей.Кестені толтыру.
Тұрақты тіркестер Мағына Сұрақтар
Тілі шығу
Ит арқасы қиянда
......................
.....................
Таяқ тастам
...................
Қоян жүрек Сөйлеу
.............
Қуану
..............
..............
Жылдам
............ Не істеу?
..............
...............
Қандай?
............
..............
..............
Тақтаға мақал-мәтелдер жазылған форматты іліп,ондағы мақал-мәтелдерді оқушыларға оқыту.
Білімқымбат,білу қиын.
Ықыласты шәкіртке сабақтың ауыры жоқ,
Ықылассыз шәкіртке ұстаздың тәуірі жоқ.
- Балалар,бұл мақалдарды біздің бүгінгі сабағымыздың ұраны етіп алсақ,жаңа сабағымыз не туралы екенін аңғаруға болады.Демек бүгінгі жаңа сабақтың тақырыбы ...
- Мақал-мәтелдер.
- Дұрыс,балалар,олай болса жаңа сабақты зейін қоя,мұқият түсініпалыңдар.Содан соң жаңа тақырыпқа байланысты жұмыс жүргіземіз.
Жаңа сабақты түсіндіру.
Мақал-мәтелдер – халық даналығының,көрегендігінің айнасы,тіл байлығының алтын қазынасы.Мақал-мәтелдер - өмір шындығының көрінісі,халықтың кейінгі ұрпаққа қалдырған өсиеті,өмір сүру әрекетінің ережесі.
«Сөздің көркі – мақал» деп тегін айтылмаған.Мақал-мәтелдерді адам баласы өзі айтайын деген оймен орайластырып, орынды қолданса,сөзі мірдің оғындай өткір,көңілге қонымды,көркем әрі бейнелі болады.Мақал-мәтелдер аз сөзбен терең мазмұнды ойды бере алады.
Халық даналығының айнасы.
(Бетің қисық болса,айнаға өкпелеме)
Асыл сөз қазынасы.
(Алтын,күміс,гауһар,т.б.
Асыл тастар,бағалы бұйымдар – мүліктік қазына)
М-М
Халықтың ұрпағына өсиеті.
(Әкенің балаға
өсиеті)
а
Өмір сүру ережесі
(Жолда жүру,суда жүзу,қауіпсіздік ережесі)
салыстыру
Ой тиянақты,
дәлелді
екі бөлім
аяқталған
сөйлем
Мақал
Мақал – халықтың өмірден алған тәжірибесінің,ой-тұжырымының қорытынды жиынтығы,айқын ойды үлгі-өнеге,ақыл ретінде қысқа қайырып,көркем бейнелеп жеткізетін халықтың дана,нақыл сөзі.
Мақал-мәтелдер қосарлана айтылғанмен,олар бір-біріне туыс болғанмен,екеуінің өзара айырмашылықтары бар.Ол айырмашылықтар мақал мен мәтелдің ойды түйіндеу жағынан да,құрлымы жағынан да байқалады.
топшылау
Мағына тұспалды
Қорытынды пікір,дәлелдеу жоқ
Мәтел
Сөйлем немесе сөз тіркесі
Мысалы: «Тоқпағы күшті болса,киіз қазық жерге кірер» деген мақалды алсақ,бұл мақал екі жай сөйлемнен тұрады.Мұнан мақалдардың көбіне екі бөлімнен тұратынын білеміз.оның үстіне мақалдарда ой тиянақты болады.Алдыңғы ой екінші түйінді пікірдің шарты түрінде келеді.Яғни киіз қазықтың жерге кіруі тоқпағының күшті болуына байланысты.Сонымен қатар мақалдарда бір-біріне қарама-қарсы ұғымдар мен нәрселерді салыстыру арқылы ой-пікірді айқындай түсу тәсілі басым келеді.Мысалы: «Біреу тойып секіреді,біреуі тоңып секіреді», «Ер жігіттің екі сөйлегені - өлгені,»Еменнің иілгені – сынғаны» деген мақалдардан дәлелдеу мен қорытынды пікір бірдей жүріп отыратынын байқаймыз.Мәтел мақалға қарағанда ойды ақырына дейін жеткізбей,топшылап,болжам ретінде түсіндіретін,сөйлем түрінде де,сөз тіркесі түрінде де келетін фразеологиялық бірлік.
Мәтел құрылысы ойды түйіндеу жағынан мақалдан өзгешерек. «Әлін білмеген әлек», «Көппен көрген ұлы той» деген мәтелде тұспал ғана бар,мағына ашық емес,қорытынды пікір жоқ.Оны,бейнелік сөз айшығы арқылы берілген ойды тыңдаушы өзі топшылайды.Мәтелде тиянақты тұжырым да болмайды.
Мақал-мәтелдердің тақырыптары әр алуан.Ол халықтың әлеуметтік шаруашылық,рухани өмірін түгел қамтиды.
Жаңа сабақты бекіту.
Оқушыларды іздендіре отырып кестені толтыру.
№ Мақал-мәтелдер Тақырыптары
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7. Денсаулық – зор байлық
. . .
Досы көпті жау алмайды, . . .
. . .
Ата көрген оқ жонар
. . .
Ерді намыс өлтіреді, . . . . . .
Өнер – білім
. . .
Еңбек
. . .
Ынтымақ,бірлік
. . .
1.Мақал деген не?
2.Мәтел деген не?
3.Мақал мен мәтелдің айырмашылығы неден байқалады?
4.Мақал мен мәтелдің ой түйіндеу тұрғысынан қарағандағы ерекшеліктерін ата.
5.Мақал мен мәтелдің құрлымы жағынан айырмашылықтарын ата.?
133-жаттығу.Ауызша.Мақалдарды оқып,ағынасын түсіндіру.Епті,есті сөздерінің мағынасын түсіндіру.
«Ынта» тобы. Мақалдар мен мәтелдерді ажыратып.баған түрінде жазу (Кестемен жұмыс).
«Жігер» тобы. Құрамында сан есім бар 10 мақал жазу.
«Дарын» тобы. 134-жаттығу.Суретке қарап мәтін құру.
Сабақты қорыту.
Бағалау.
Үйге тапсырма. «Ынта» тобы: 135-жаттығу.Көшіріп жазу.
«Жігер» тобы: Ата-ана туралы 12 мақал-мәтел жазып келу.
«Дарын» тобы: «Жеті атасын білген – ер ...» тақырыбына мәтін құру.
5 – с ы н ы п қ а з қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Мәтінмен жұмыс.
Сабақтың мақсаты :
а) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін артыру.Сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу ;
ә) Оқушылардың туған жер тарихына деген патриоттық сезімін ояту,адамгершілікке баулу,,халық даналығы,халық өсиеттерінен нәр алғызу,сөз өнеріне деген қызығушылығын арттыру ;
б) Ой еркіндігіне,ізденімпаздыққа баулу,сөйлеу мәдениетін жетілдіру,өз бетімен әрекеттенуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап
Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар,кітап.
Пәнаралық байланыс : әдебиет,тарих
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.
1.Эвфемизм дегеніміз не? 2.Дисфемизм дегеніміз не?
3.Табу дегеніміз не? 4.Антоним дегеніміз не?
5.Синоним дегеніміз не? 6.Омоним дегеніміз не?
7.Лексика нені зерттейді?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Мәтін деп айтылған ой-пікірдің,белгілі бір шығармашылық жұмыстың,біреудің шығармасының не оның үзіндісінің қағазға түскен немесе ауызша айтылған түрін айтады.Мәтін өзара байланысты бірнеше сөйлемнен тұрады да,олардағы ойлар жинақталып келіп автордың белгілі бір пікірін,көзқарасын білдіреді.
Мәтін туралы түсінік берген соң суреттер қойып соған қарап мәтін құратқызамын.
Оқушыларға мынадай тапсырма беремін.
1.Жолдасына хат жазуды тапсыру.
2.Өзінің бір нәрсеге қуанған кезіндегі көңіл күйін баяндап жаздыру.
3.Бір нәрседен шошынып,қорыққан жай-күйін жаздыру.
4.Табиғат көрінісін суреттеу.
5.Әжесінің,атасының,әке-шешесінің айтқан жақсы әңгіме,тілектерін баяндап жаздыру.
Білімді бекіту: 1.Мәтін дегеніміз не? 2.Мәтіндегі ой бөліктері дегенді қалай түсінесің?
3.Мәтін мен мазмұнның байланысы дегенді қалай түсінесің?
Бағалау: Сабаққа қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: Үйге кез-келген тақырыпқа мәтін құрап келуге беремін.
5 – с ы н ы п қ а з қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Сөздік қор
Сабақтың мақсаты :
а) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін артыру.Сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу ;
ә) Оқушылардың туған жер тарихына деген патриоттық сезімін ояту,адамгершілікке баулу, халық даналығы,халық өсиеттерінен нәр алғызу,сөз өнеріне деген қызығушылығын арттыру ;
б) Ой еркіндігіне,ізденімпаздыққа баулу,сөйлеу мәдениетін жетілдіру,өз бетімен әрекеттенуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап,тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар
Пәнаралық байланыс : әдебиет,география
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.
1.мақал-мәтелдер дегеніміз не?
2.мақал мен мәтелдің қандай айырмашылығы бар?
3.тұрақты тіркестер дегеніміз не?
4.табу дегеніміз не?
5.синоним дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Тіліміздегі сөздердің көбі-қазақтың ғасырлар бойы қолданылып келе жатқан байырғы төл сөздері.Олар ең қажетті ұғымдарды білдіреді де жалпы халыққа бірдей түсінікті болады.Мысалы:туыстықты білдіретін атулар:ата,ана,нағашы,жиен,аға,,жеңге,бөле т.б. Аң-құс атаулары: бүркіт,торғай,түлкі т.б. Мал атаулары жылқы,түйе,сиыр,қой,құлын.. Табиғат құбылыстарының атаулары:күн,ай,жел,бұлт,тау т.б.
Заттардың түр-түсін,сапасын білдіретін атаулар: ақ,қызыл,көк,жеңіл,ауыр. т.б. Қимыл-қозғалысқа,әрекетке қатысты сөздер:кел,бар,кет,сөйле,күл т.б. Тамаққа қатысты атаулар : ет,сүт,айран т.б. Тұрмыс қажетіне байланысты атулар: қазан,ожау,қалың жастық т.б. Сан атаулары : бір,екі,жеті,тоғыз т.б. Есімдіктер : мен,біз,сен,ол,кім,? не?
Кітаппен жұмыс : 136-жаттығу.Мәтіннен сөздік қорға енетіндей сөздерді теріп жазады.
Дәптермен жұмыс: Дәптерлеріне «Біздің сынып» тақырыбына шағын мәтін жазғызамын.
Ілімді бекіту : Оқушыларға бірнеше сұрқтар қоямын,түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Бағалау : Оқушылардың сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 137-жаттығу
5 – с ы н ы п қ а з қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Қазақ тілінің сөздік құрамының жазба түрдегі
Бастауы көне түркі жазбалары.
Сабақтың мақсаты :
а) Балаларға көне түркі жазба мұралары жайлы мәлмет беру,зерттеу тарихы әдебиет тарихынан алатын орны,құндылығына тоқтау ;
ә) Көне түркі жазбаларынан бастау алатын тіліміздегі сөздік құрамды дамыту аясын кеңейтеді ;
б) тарихи мұраларды,ескерткіштерді қорғау,сақтау,.келер ұрпаққа жеткізу.
Сабақтың түрі : Лекция
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап,әңгімелесу
Сабақтың көрнекілігі : кітаптар
Пәнаралық байланыс : әдебиет,география
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Кеспе қағаздар таратып,үй тапсырмасын сұраймын.
1.Заттың қозғалаысын білдіретін сөздер жаз
2.Заттың түр-түсін білдіретін сөздер жаз.
3.мағынасы жоқ сөздерді теріп жаз.
4.Берілген сөз тіркестерін қатыстырып сөйлем жаз (түс көрдім,аттан түс)
5.Күнделікті тұрмысқа қажетті ззаттарды ата
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
а)Балалардан көне ескерткіштер,тарихи мұралар Орхон жазулары туралы сұрау
ә)Жазудың тарихы өте ерте заманнан басталады.Көне жазу мен қазіргі жазудың арасында ерекшелік өте көп.Алфавиттік жазудың пайда болу тарихы,шығу тегі өте күрделі,шешілмеген жұмбақтарға толы.Өйткені алфавиттік жазу дүние жүзі мәдентетінің қол жеткен орасан зор табысы болса,бұл мәдени мұраға біздің ата-бабаларымыз да өзіндік үлес қосып келер ұрпаққа мирас еткен Арғы замандағы жазудың тегі суреттен басталған.
Көне түркі тілі қазақ тілі
Суғ,бағ,шегін,иоған,қағур. су,бу,жиен жуан,қыр т.б.
б) «Шоқан және өнер» атты кітапты пайдалана отырып,балаларға көне түркі ескерткіштері туралы мәлімет беремін.
Білімді бекіту: 1.Көне жазу мен қазіргі жазудың арасында айырмашылық бар ма?
2.Пиктографиялық жазу дегеніміз не?
3.Идеографиялық жазу дегеніміз не?
4.Қазақ зерттеушілерін ата.
Бағалау : Оқушылардың сабаққа белсене қатысып отырғандарының білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 140-жаттығу. 5 – с ы н ы п қ а з қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Тілдің сөздік құрамы
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың лексика туралы түсінігін кеңейту,қазақ тілінің құрамы туралы түсінік беру,меңгерту ;
ә) Жаңа сабақты түсіндіру арқылы оқушылардың ойлау қабілетін арттыру,тіл байлығын,сөздік қорын дамыту;
б) Жаттығу жұмыстарын орындату арқылы оқушыларды табиғатты сүюге,сөздерді дұрыс қолдана білуге,ана тілін сүюге тәрбиелеу
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : түсіндіру сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар,деңгейлік тапсырмалар т.б
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген тапсырма еркін тақырып бойынша әңгіме жазу. Оқушылардың әңгімелерін оқытамын
Газет-журналдардан оқыған әңгімелері туралы сұраймын. Сөздік қордан өткенді қайталау үшін пысықтауға арналған сұрақтар.
1.Қазақ тілінің сөздік қорына жататын атаулар қандай ?
2. Туыстық қатынасты білдіретін атауларды ата.
3. Мал атауларына қандай атаулар жатады ?
4.Табиғат құрылыстарының атаулары ?
5. Аң-құс атауларына қандай сөздер жатады ?
6. Заттардың түр-түсін,сапасын білдіретін атаулар.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
1. Тілдегі сөздердің тұтас жиынтығы сөздік құрам деп аталады.Сөздік құрамға халықтың тұрмыс жағдайын,кәсібін,мәдени қалпын танытатын барлық сөздер енеді. Қазақ тілінің сөздік құрамына халқымыздың ғасырлар бойы сақталып келе жатқан байырғы сөздер де,кейінен пайда болған жаңа сөздер де,термин сөздер де, диалектизмдер мен кәсіби сөздер де кіреді.
2. Сөздік құрамдағы сөздер қолданылу жағдайына қарай жай қолданылатын сөздер және сирек қолданылатын сөздер болып бөлінеді.
Шығармашылық жұмыс : 144-жаттығу. 1.Күз суретіне зер салыңдар және сол бойынша мәтін құрап жазыңдар. 2. Мәтінде іс-әрекетті білдіретін сөздер-баяндау сынды сипатты білдіретін сөздер-суреттеу болады. Өздерің жазған мәтінде осылардың қайсысы басым екенін айтыңдар.
Жеке оқушылармен жұмыс : Төменде берілген сөздерге алдымен қосымша жалғап сонан соң сөйлем құрап жазыңдар.
1. Мен,жаз,өзен,көп,шомыл.
2. біз,ауыл,маңы,ағаш,қалың,өс.
3. Айжан,жолдас,кітап бер.
4. Таңертең,күн,шай,ашық,бол,кеш,қатты,өзгер
Білімді бекіту : Оқушылардың жаңа сабақтан алған білімдерін тереңдету әрі тиянақтау мақсатында пысықтауға арналған сұрақтар мен үлестірмелі кеспе қағаздар таратамын.
Бағалау : Оқушыларды үй тапсырмасының орындалу барысына,жаңа сабақта береген жауаптарына,сабаққа деген ынтасына қарай бағалаймын.
Үйге тапсырма : Қазақ тілінің сөздік құрамы туралы оқып келу. 145-жаттығу.Сөйлем құрау.
5 – с ы н ы п қ а з қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Көнерген сөздер
Сабақтың мақсаты :
а) Көнерген сөздер оның түрлері туралы түсінік беру. Ойлау шеберлігін,сөйлеу мәдениетін арттыру
ә) Оқушылардың ойын кеңейтіп,тілді байытатын мазмұнды да көркем сөз үлгілері мол мақал-мәтелдер,нақыл сөздер үйрету.
б) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,баяндау
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар, электронды оқулық
Пәнаралық байланыс : әдебиет,тарих
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін 1. Қазақ тілінің сөздік қорына жататын атаулар қандай ?
2.Туыстық қатынасты білдіретін атауларды ата.
3.Мал атауларына қандай атаулар жатады ?
4. Табиғат құбылыстарының атаулары ?
5. Аң-құс атауларына қандай атаулар жатады ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Тілдің сөздік құрамы баяу болса да үнемі өзгеріп отырады. Себебі халықтың әлеуметтік өміріндегі : өнеркәсіптегі,ауыл шаруашылығындағы,ғылымдағы және техникадағы,өнер мен мәдениет саласындағы әркезгі даму, олардағы ертелі-кешкі жаңалықтар лексикаға да үнемі ықпалын тигізіп отырады. Осы ретте кейбір сөздің қолданылу аясы бірте-бірте тари бастайды не кеңи түседі. Ал жеке сөздің қолданудан жалпы шығып қалуы бірден бола қоймайды.
Мысалы : би,болыс,старшын,қосын,бәйбіше,тоқал,әмеңгер,дулыға,өлара,сәукеле т.б.
Міне бұлар тілде көнерген сөздер деп аталады.Көнерген сөздер архайзм және историзм болып екіге бөлінеді.
Тіліміздегі арсы,дабыл,шың-бұлар да көне сөздер.Соңғы екеуі көбінесе эпостық шығармаларда жиі ұшырайды. Арсы-арман,тілек мағынасын білдіретінсөз.Жоғарыда аталған келе,арсы,дабыл,шың,бағы,тауарық сөзі ескілікті оқуы бар қарт адамдардың сөйлеу тілінде,көркем әдебиетте және ғылыми естеліктерде кездеседі.
Топпен жұмыс : Оқушыларға көнерген сөздер беріп,сөйлем құратқызамын.
Ояз,дулыға,пері,барымта,құн,дабыл,ілу т.б.
Білімді бекіту : 1.Көнерген сөздер дегеніміз не ?
2.Қандай көнерген сөздерді білесіңдер ?
Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін
Бағалау : Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады
Үйге тапсырма : 146-жаттығу. Мәтінді көшіріп жазып,ішінен көнерген сөздерді тауып келуге беремін.
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Сөздің қолдану өрісіне байланысты түрлері
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың лексика тарауы бойынша түсінігін кеңейту,қазақ тілінің сөздік құрамы туралы түсінік беру,меңгерту ;
ә) Жаңа сабақты түсіндіру арқылы оқушылардың ойлау қабілетін арттыру,тіл байлығын сөздік қорын молайту ;
б) Жаттығу жұмыстарын орындату арқылы оқушыларды табиғатты сүюге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : түсіндіру,сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : ребустар,кеспе қағаздар
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген тапсырма еркін тақырып бйынша әңгіме жасау.Оқушылардың әңгміелерін оқытамын.Сөздік қордан өткенді қайталау үшін пысықтауға арналған сұрақтар.
1.Қазақ тілінің сөздік қорына жататын атаулар қандай?т.б.
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Тілдегі сөздердің тұтас жиынтығы сөздік құрам деп аталады.Сөздік құрамға халықтың тұрмыс-жағдайын,кәсібін,мәдени қалпын танытатын барлық сөздер енеді.
Шығармашылық жұмыс: 144-жаттығу.
1.Қыс суретіне зер салыңдар және сол бойынша мәтін құрап жазыңдар.
2.Мәтінде іс-әрекетті білдіретін сөздер-баяндау,сынды сипатты білдіретін сөздер-суреттеу болады.Өздерің жазған мәтінде осылардың қайсысы басым екенін айтыңдар.
Жеке оқушылармен жұмыс: Төменде берілген сөздерге алдымен қосымша жалғап,сонан соң сөйлем құрап жазыңдар.
1.Мен жаз өзен көп шомыл
2.Біз ауыл маңы ағаш қалың өс.
Білімді бекіту:Оқушылардың жаңа сабақтан алған білімдерін тереңдету әрі тиянақтау мақсатында пысықтауға арналған сұрақтар мен үлестірмелі кеспе қағаздар таратамын.
Бағалау : Оқушылардың білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма :145-жаттығу.
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Сөздердің жасау өрісіне байланысты түрлері
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету ;
ә) Өз бетінше ізденуге,ойлау қабілетін арттыруға ықпал ету,өз ойын еркін жеткізуге баулу,жылдам жауап беруге дағдыландыру,тіл,сөйлеу тілдерін етілдіру,сөйлеумашықтарын,шығармашылық қабілеттерін дамытуға жол ашу,ойлау қабілеттерін,сөздік қорларын дамыту ;
б) Мақал – мәтел арқылы оқушылардың рухани байлығын қалыптастыру,адамгершілікке тәрбиелеу,тапқырлық,іздемпаздық қасиеттерін қалыптастыру,адамгершілік қасиеттерге,ұлттық құндылықтарды сүйе білуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап,тіл дамыту әдістері
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Халықтық педагогика мақал-мәтелдер
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Өткен сабақты еске түсіру үшін бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Лексика нені қарастырады?
2.тарихи сөздер дегеніміз не?
3.Жаңа сөздер дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Қазақ тіліндегі сөздер қолдану өрісі жағынан әр түрлі болып келеді.
Қазақ тілінің лексикасы 1.Жалпылама лексика. 2.қолдану өрісі тар лексика
Жаттығумен жұмыс :169-жаттығу. Төмендегі сөздерді білдіретін мағынасына қарай топ-топқа бөліп жазыңдар. Дәмді білдіретін сөздер : тәтті,дәмді,ащы,тұщы,тұзды,кермек т.б.
Білімді бекіту : 1.Сөздер жасалу өрісіне қарай нешеге бөлінеді?
2.Қолдану өрісі тар лексика нешеге бөлінеді?
3.Кәсіби лексика дегеніміз не?
Білімді бағалау: Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 170-жаттығу. 5 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Жалпылама лексика
Сабақтың мақсаты :
а) Жалпылама лексика туралы түсінік беру. Оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негезгі әселелерге аса көңіл бөлуге үйрету.
ә) Тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу..
б) Оқушылардың білімін бақылау арқылы дұрыс жаза білуге үйрету.
Сабақтың түрі : жаңа сабақты игеру
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар, деңгейлік тапсырмалар
Пәнаралық байланыс : әдебиет,тарих
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Өткен сабақты естеріне түсіріп бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Лексика нені зерттейді ?
2.Тіл білімі неше салаға бөлінеді ?
3.Табу дегеніміз не ?
4.Тұрақты тіркестерді қалай түсінесің ?
5.Эвфемизм дегеніміз не ?
6.Дисфемизм дегеніміз не ?
7.Антоним дегеніміз не ?
8.Омоним дегеніміз не ?
9.Синоним дегеніміз не ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Бір тілде сөйлейтін адамдардың бәріне түсінікті ортақ сөздерді жалпылама лексика дейміз. Жалпылама лексика адам баласының күнделікті тіршілігіне қажетті заттар мен құбылыстарды,әрекеттерді және т.б. ұғымдарды атайды. Мысалы : су,ауа,тамақ,үй,нан,мал,жеу,ішу,көру,жүру,ақ,көк,үлкен,кіші.
Жалпылама лексикаға тән сөздер өздерінің тура мағынасында жұмсалады.
Жалпылама лексикаға жататын сөздерді бала да,үлкен де,малшы да,аңшы да,ақын да,ғалым да бәрі бірдей түсінеді және сөйлеу мен жазуда қолданады.Мысалы : Биыл қар аз жауды.Кеше күн суық болды деген сөйлемдердегі әрбір сөз өзінің тура мағыналарында ғанақолданылып тұр.Осы сөйлемдердегі сөздердің бәрі жалпылама лексикаға жатады.
Жалпылыма лексикаға жататын сөздер жалпы халыққа түсініктілігімен,анықтығымен,қарапайымдылығымен ерекшеленеді.Олар әдеби тілдің негізгі қоры болып табылады.
Жаттығумен жұмыс : Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінен жалпылыма лексикаға жататын табиғат құбылыстарының атауларына қатысты бірнеше сөз теріп жазыңдар.Осы сөздерді қатыстырып жыл мезгілдерін суреттеңдер.
Білімді бекіту : 1. Жалпылама лексика дегеніміз не ?
2. Қазақ тілінің лексикасы нешеге бөлінеді ?
3. Жаңа сөздер дегеніміз не ?
4. Көнерген сөздер дегеніміз не ?
Бағалау : Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 169 – жаттығу. Төмендегі сөздерді білдіретін мағынасына қарай үлгіге сүйеніп топ – топқа бөліп жазыңдар.
5 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Жаңа сөздер
Сабақтың мақсаты :
а) Жаңа сөздер туралы түсініктерін қалыптастыру. Оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негезгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету.
ә) Сөйлеу тілін,сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорыта алуға,көркем,ұқыпты жаза білуге дағдыландыру.
б) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,ойын түрінде
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар,плакаттар
Пәнаралық байланыс : әдебиет,тарих
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Оқушыларға кеспе қағаздарды үлестіріп,жауап талап етемін.
1.Көнерген сөздер дегеніміз не ?
2.Көнерген сөздер нешеге бөлінеді ?
3.Тарихи сөздер дегеніміз не ?
4.Архаизм дегеніміз не ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Тілде жаңа ұғымды білдіретін сөздер жаңа сөздер немесе неогизмдер деп аталады.Олар тілге алғаш енген кезінде ғана жаңа болады.Кейін тілге сіңісіп,халыққа әбден танылып,жаппай қолданылған кезде жаңа сөз болудан қалады. Мысалы : космос,косманавт,спутник деген сөздер алғаш пайда полған кезде жаңа сөздер болатын.Кейін бұлар қоданыла келе жағңа сөз болудан қалады.Жиі қолданылатын сөздердің қатарына енген бұл сөздер,соңғы жылдары ғарыш,ғарышкер,жер серігі деген қазақтың төл сөздеріменберіліп,жаңа сөздер болып есептеліп жүр.Осы тектес жаңа сөздердің қатарына жолсерік,үнтаспа,жеделхат,саяжай,ермексаз,теңге,құжат,отбасы,кеден,зейнетақы,зейнеткер,сынып,үнқағаз т.б. сөздер жатады.
Соңғы жылдары қазақ тілінің мәртебесі өсіп,қоданылу аясы кеңеюіне байланысты өсімдік,бау-бақша саласына қатысты тілімізге көптеген жаңа сөздер енді : жылыжай,қызанақ,орамжапырақ т.б.
Кітаппен жұмыс : 164-жаттығу.
Мәтіндегі жаңа сипатқа ие болған байырғы сөздерді теріп жазыңдар.
Сол сөздердің қандай мағынаны білідіріп тұрғанын сөздіктерге сүйеніп анықтаңдар
Ауыл шаруашылығына қатысты тағы қандай жаңғырып қолданылып жүрген сөздер барын айтыңдар.
Білімді бекіту :
Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Бағалау : Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 165-жаттығу. Мәтіндегі неологизмдердің қалай жасалып тұрғанын айтыңдар.
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Кірме сөздер
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негезгі әселелерге аса көңіл бөлуге үйрету.
ә) Тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу..
б) Оқушылардың білімін бақылау арқылы дұрыс жаза білуге үйрету.
Сабақтың түрі : аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі : суреттер,кітаптар
Халықтық педагогика Ақылды қария – ағып жатқан дария
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет,тарих
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Жалпылама лексика дегеніміз не?
2.Қолдану аясы тар лексика нешеге бөлінеді?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Басқа тілден енген сөздерді кірме сөздер деп атайды.Өз тарихында қазақ халқы көптеген елдермен қарым-қатынас жасап,аралас-құралас болғаны мәлім.Соның нәтижесінде араб,парсы,монғол,орыс тілдерінен қазақ тіліне көптеген сөздер енген.
Жаттығумен жұмыс : 170-жаттығу.Қазақ тіліне енген он сөз жазыңдар.
Топпен жұмыс : 1-топ: Мына кірме сөздердің қазақ тіліндегі синонимдерін тауып көріңдер.
Мыс: пұл - ... , шайыр - ... , сарбаз - ... , ғибрат - ... , 2-топ: Мына кірме сөздерді қатыстырып бірнеше сөйлем құраңдар: білім,құн,талап,сабақ,самауыр.
Білімді бекіту : 1.Кірме сөздер дегеніміз не? 2.Омоним дегеніміз не? 3.Жаңа сөздер дегеніміз не?
Білімді бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 171-жаттығу.
5 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Диалект сөздер
Сабақтың мақсаты :
а) Диалект сөздер оның ерекшеліктерін түсіндіру.Оқушылардың шығармашылықты жұмыс істеуіне ықпал ету.Ойлау шеберлігін,сөйлеу мәдениетін арттыру
ә) Оқушыларды табиғаттысүюге,қоршаған ортаны бағалай білуге баулу,эстетикалықталғамдарын арттыру ;
б) Сөйлеу тілін сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорыта алуға,көркем,ұқыпты жаза білуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : кітаптар,диалектологиялық сөздік
Пәнаралық байланыс : әдебиет,тарих
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.
1.Кірме сөздер дегеніміз не ?
2.Жалпылама лексика дегеніміз не ?
3.Жаңа сөздер дегеніміз не ?
4.Көнерген сөздер дегеніміз не ?
5.Сөздік құрам дегеніміз не ?
6.Табу дегеніміз не ?
7.Эвфомизм дегеніміз не ?
8.Дисфемизм дегеніміз не ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Диалект сөздер – белгілі бір жердегі (аймақ,облыс,аудан ) тұрғындарының сөйлеу тілінде ғана қолданылатын сөздер.Диалект сөздер жалпыхалықтық болып есептелмейді. Өйткені олардың көпшілігінің әдеби тілде баламалары болады. Мысалы : әдеби тілдегі тәртіп сөзі Орал обылысында нұсқау,бұйрық деген мағынада қолданылады ; әдеби тілдегі шалбар сөзі Алматы,шығыс Қазақстан облыстарында сым деп айтылады ; әдеби қабырға сөзі Ақтөбе облысында жар дегенді білдіреді;әдеби жұмыртқа сөзін Оңтүстік Қазақстан облысынд тұқым деп атайды.
Диалект сөздер түрліше болып келеді. Мысалы : тыңла – тыңда,құдағай – құдаға т.б.
Қазіргі әдеби тілімізге біраз диалект сөздер еніп,жалпыхалықтық тілге айналды.
Топпен жұмыс : 184 – жаттығу.сөйлемдердегі диалект сөздерді тауып жазыңдар.
Білімді бекіту : Түсінбегенсұрақтарына жауапберемін
1.Диалект сөздер дегеніміз не ?
2.кірме сөздер дегеніміз не ?
Бағалау : Оқушылардың ынтсына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 185 – жаттығу.Диалект сөздердің әдеби тілдегі баламаларын табыңдар.
5 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Кәсіби және термин сөздер
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың шығармашылықты жұмыс істеуіне ықпал ету.Ойлау шеберлігін,сөйлеу мәдениетін арттыру
ә) Түрлі әдістермен оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту,өзіндік шығармашылыққа баулу ;
б) тәрбиелік – ұжымшылдыққа,тиянақтылыққа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар
Халықтық педагогика Татулық – табылмас бақыт
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет,география
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін
1.диалект дегеніміз не? 2.кірме сөздер дегеніміз не ?
3.жалпылама лексика дегеніміз не ? 4.табу дегеніміз не?
5.эвфмизм дегеніміз не ? 6.дисфемизм дегеніміз не ?
7.лексика нені зерттейді ? 8.антонимдер дегеніміз не?
9.синонимдер дегеніміз не ? 10.омонимдер дегеніміз не ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Кәсіби сөздер дегеніміз – жұрттың бәріне бірдей түсінікті бола бермейтін белгілі бір тәсілмен я шаруашылық саласымен шұғылданатын адмдардың арасында ғана айтылытын сөздер.Кәсіби сөздерді екі үлкен салаға бөлуге болады.
1. Қолөнершілікке ( ағашшылық,ұсталық,өрімшілік,тоқымашылық т.б. ) қатысты сөздер : тышқы ( араның бір түрі ), шербек ( үлкен ара ),ыңғыру (ағаш оятын құрал ) тышуыр (бұрап тесетін құрал ).
2. Ауыл шаруашылығына ( мал,астық,балық,аңшылық,бау – бақша,темекі,мақта,күріш,қызылша ) байланысты сөздер : 1) мақтаға байланысты қоза (мақта өсімдігі),шиіт)мақта тұқымы),терімші (мақта теруші) балдаң (мақтаныңсабағы ) 2) жүгері түрлері : дүмбі,пәшік,сота. 3) қауын аттары : әңгелек,жәмше,қауын,торлама.
Термин сөздер дегеніміз – ғылым,техника,өндіріс т.б. саласындағы арнаулы ұғымдар мен зат атауларын білдіретін сөздер.
Жаттығумен жұмыс : 193 – жаттығу. Мәтіннен ұсталық кәсіпке қатысты сөздерді теріп жазыңдар.
Білімді бекіту : 1. Ұсталық кәсіпке қатысты қандай кәсіби сөздерді – зат,ұғым атауларын білесіңдер ?
2. Ұста еңбегін өз көздеріңмен көргендерің бар ма? 3. Кәсіби сөздер дегеніміз не?4.термин сөздер дег не?
Білімді бекіту : оқушылардың білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : «Қазақтың тұрмыстық бұйымдары» деген тақырыпта шағын мәтін құрастырып келу.
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Тіл ұстарту
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушыларға ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына ана тілімізді сүюге,ана тілін аяққабаспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру,соған дәріптеу ;
ә) жаттығулар , мәтін арқылы бекіту,дағды – машықтарын қалыптастыру,шешен сөйлеуге мақал – мәтелдің оқушы тілінде қолданыс аясын кеңейту ;
б) Ақыл – ойларын,іскерлік белсенділіктерін арттыру,өз ойын дұрыс айта білу негізінде әдемі сөйлеуге баулу,адмгершілік тәрбиесін бойына сіңіру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап,іздендіру т.б.
Сабақтың көрнекілігі : суреттер,деңгейлік тапсырмалар
Халықтық педагогика нақыл сөздер
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Кеспе қағаздар үлестіріп беріп жауавп талап етемін.
1.Кірме сөз дегеніміз не?
2.Диалект сөздер дегеніміз не?
3.Кәсіби сөздер дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
«Кім сөз табар екен?» ойыны.
1 деңгей: Қосар дауыссызға аяқталған бірнеше термин сөз тауып жазыңдар.
2 деңгей: Г әрпіне аяқталған бірнеше термин сөздер тауып жазыңдар.
3 деңгей: Құрамында ф,ң,э әріптері бар әр түрлі термин сөздер тауып жазыңдар.
Әрқайсысына алты мысал жазу.
1 деңгей: Ауыл шаруашылығына байланысты кәсіби алты сөз жаз.
2 деңгей:Мал бағу кәсібімен байланысты алты сөз
3 деңгей: Аңшылық кәсібімен байланыстыалты сөз
«Не игі?» ойыны.Игі сөзімен аяқталатын алты мақал тауып айтыңдар.
Білімді бағалау : Оқушылардың ынтасына,жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма . Құрамында мынадай екі дауыссыз дыбыс қатар келген сөздер жазу.
кк, ққ, тт, сш, зш.
5 – с ы н ы п қ а з қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Лексикадан өткенді қайталау.
Сабақтың мақсаты :
а) Сөйлеу тілін,сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорыта алуға,көркем,ұқыпты жаза білуге дағдыландыру.
ә) Ана тілін қадірлеуге,білмділікке,сауттылыққа тәрбиелеу ;
б) Фонетика,лексика тараулары бойынша алған білімдеріне сүйене отырып сауатты жазу,оқу дағдыларын жетілдіру,дұрыс сөйлеуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Қайталау сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап
Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.
1.Кірме сөздер дегеніміз не ? 2.Диалект сөздер дегеніміз не?
3.Кәсібисөздер деп қандай сөздерді айтамыз?
4.Термин сөздер дегеніміз не ? 5.Эвфемизм дегеніміз не?
6.Табу дегеніміз не? 7.Қандай тұрақтытіркестерді білесіңдер?
8.Көнерген сөздер дегеніміз не ? 9.Көнеоген сөздер нешеге бөлінеді?
10.Жаңа сөздер дегеніміз не ? 11.Историзмге қандай сөздер жатады?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Лексика - белгілі бір тілдегі сөздердің жиынтығы.Сөздер заттар мен құбылстардың атын білдіреді.
Сөздердің мағынасы бірде өзгеріп,бірде жоғалып бірде жаңарып отырады.
Қазақ тілінде малай сөз «біреудің иелігінде жалданып жүрген қызметші,жалшы» дегенді білдірсе,башқұрт пен татар тілдерінде малай сөзі « бала » деген мағынада қолданылады.
Бала – шаға деген қос сөздің құрамындағы «шаға» сөзі қазақ тілінде жеке қолданылмағанымен,түрік,әзербайжан,түркімен тілдерінде «бала» деген мағынада жұмсалады.
Қыз қырқын сөзінің құрамындағы қазір жеке қолданылмайтын қырқын сөзі көне түркі тайпалары тілінде күң қыз яғни күңнен туған қыз мағынасында қолданылған.Кейін ол өзінің дербестігінен айырылып,бұл мағынада қолданылмайтын болған.Қазір қыз сөзімен қосарланып,қыздар, қыз балалар мағынасын білдіреді..
Кітаппен жұмыс : 220 – жаттығу. Өлеңді мәнерлеп оқыңдар
Өлеңнен ұлттық тағам атауларын теріп жазыңдар,олар сөздік қордың қай саласына жататынын дәлелдеңдер.
Кесел сөзінің синонимдерін табыңдар.
Тамақ,той сөздерінің омонимдік мағыналарын ашатындай сөйлем құраңдар.
Бүкіл оқушылармен жұмыс : Мақалдарды бір бөлек,мәтелдерді бір бөлек теріп жазыңдар.
1.Біреу күн нұрына малынса,біреу ай сәулесіне зәру.Жақсы адамға жау жоқ,Еңбек етсең ерінбей,тояды қарның тіленбей.Кәрі түлкі қақпанға түспес.
Білімді бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Бағалау : Оқушылардың білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 226 – жаттығу. Құрамындағы ауыспалы мағынадағы сөз бар мысалдарды теріп жазыңдар.
5 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Тіл дыбыстары
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына ана тілімізді сүюге,ана тілін аяққа баспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру,соған дәріптеу;
ә) Оқушылардың іскерлігі мен біліктілік дағдыларын жетілдіре отырып,ойлау қабілетін,сөздік қорын дамыту;
б) Сауаттылыққа,тұлға ретінде қалыптасуға баулу.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Халықтық педагогика Ұжданы ақтың жүзі ақ
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет,тарих,анатомия
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін тексеру үшін бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Лексика нені зерттейді ? 2.Сөздің көп мағыналығы дегенді қалай түсінесің ?
3.Омоним дегеніміз ен ? 4.Антоним дегеніміз не ?
5.Кірме сөздер дегеніміз е ? 6.Диалект сөздер дегеніміз не ?
7.кәсіби сөздер дегеніміз не ? 8.Терминсөздер дегеніміз не ?
9.Жалпылама лексика дегеніміз не? 10.Көнерген сөздер дегеніміз не ?
11.Жаңа сөздер дегеніміз не ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Фонетика – тіл білімінің дыбыстық жағын зерттейтін сала.Фонетика дыбыстардың жасалу,айтылу,естілу және буын,екпін,интонация мәселелерін қарастырады.
Адамның тілі – дыбыстық тіл.Тіл дыбыстары болмаса,тіл өмір сүре алмайды.егер сөз дыбыстардың тіркесі түрінде айтылмаса,тіл қатынас құралы да,пікір алмасу құралы да бола алмас еді.
Тіл дыбыстары сөз ішінде айтылады.Бір дыбыс әлденеше сөздің құрамында қайталанып қолданыла береді.Ол үш түрлі сипатта болады.
Біріншісі – оның сапалық сипаты.Мысалы : мал,тал,қал.Бұл сөздердегі дыбыстардың саны бірдей,бірақ бір дыбыс өзгеше болғандықтан мұндағы сөздердің мағынасы да әртүрлі болып тұр.
Тіл дыбыстары сөйлеу мүшелері арқылы жасалады.Сөйлеу мүшелеріне өкпе,дауыс шымылдығы,ауыз қуысы,мұрын қуысы,таңдай,тіл,ерін жатады.Әр дыбыстың жасалуына сөйлеу мүшелерің қатысы да әртүрлі.Соған орай тілдегі дыбыстар да әртүрлі болады.
Кітаппен жұмыс : 233 – жаттығу.Төмендегі сөздердің дыбыстарын мүмкіндігінше өзгерте отырып,олардың сөз мағынасына тигізетін әсерін бақылаңдар. Сал,жат,тас,тық,қаш,жан.
Білімді бекіту : Метаграммаларды шешкізе отырып білімді бекітемін.
Егер т – дан бастасаң - Екеуін де алып тастасаң
Биіктердің биігі. Балықшының бұйымы
Егер д – дан бастасаң –
Қиындардың қиыны ( ... , ... , ... )
Бағалау : Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады
Үйге тапсырма : 236 – жаттығу. 5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Қазақ әліпбиі
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушыларға ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына ана тілімізді сүюге,ана тілін аяққабаспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру,соған дәріптеу ;
ә) жаттығулар , мәтін арқылы бекіту,дағды – машықтарын қалыптастыру,шешен сөйлеуге мақал – мәтелдің оқушы тілінде қолданыс аясын кеңейту ;
б) Ақыл – ойларын,іскерлік белсенділіктерін арттыру,өз ойын дұрыс айта білу негізінде әдемі сөйлеуге баулу,адмгершілік тәрбиесін бойына сіңіру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап,тіл дамыту т.б.
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Халықтық педагогика нақыл сөздер
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Кеспе қағаздар үлестіріп беріп жауавп талап етемін
1.Қазақ тілінде неше әріп бар?
2.Әріп дегеніміз не?
3.Неше дыбыс бар?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Әліпби сөзі араб алфавитінің алғашқы екі әрпі-алиф пен би атауларының бірігуінен жасалған.Әліпби жазуда қолданылатын әріптердің рет тәртібі дегенді білдіреді.Әліпбидегі көрсетілген таңбалар-әріптер.Әріп-дыбыстың жазудағы таңбасы.
Жаттығумен жұмыс :237-жаттығу.Сөздерді әліпби тәртібімен теріп жазыңдар.
Кім айта алар екен? ойыны
1.Мынадай дауысты дыбыс әріптері:иуа,үу,уә,әуі қандай сөздерде қатар еле алады?Ондай сөздер көп пе?
2.Ішінде Һ бар бірнеше сөз ойлап жазыңдар.Кім көп сөз тауып жаза алар екен?
Білімді бекіту : 1.Латын тіліне қай жылы көшті?
2.Әліпби деген сөз қай елден келген?
3.Кирилицаға қай жылы көшті?
Білімді бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 238-жаттығу.
5 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і.
Сабақтың тақырыбы : Қазақ әліпбиіндегі әріптердің жазылуы
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушы дүниетанымын,ой - өрісін дамыту,өзін дамытуға ықпал жасау,жеке тұлғалық қасиеттерді жетілдіру;
ә) Туған елге ,жерге дегшен сүйіспеншілікке,ұлтжандылыққа тәрбиелеу;
б) Сауаттылыққа,тұлға ретінде қалыптасуға баулу.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ - жауап
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Халықтық педагогика мақал – мәтелдер
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет,тарих
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.
1.Фонетика нені зерттейді ? 2.Фонетика нені қарастырады ?
3.Тіл дыбыстары қалай жасалады ? 4.сөйлеу мүшелеріне нелер жатады ?
5. Тіл білімі неше салаға бөлінеді ? 6.Лексика нені зерттейді ?
7.Сөздің ауыспалы мағынасы дегенді қалай түсінесің ?
8.Тұрақты тіркестер дегеніміз не ? 9.Зат есім дегеніміз не ?
10.Етістік нені білдіреді ? 11Табу дегеніміз не ?
12.көнерген сөздер дегеніміз не ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Орыс әліпбиіне негізделген қазақ әліпбиінде қазақ тіліне тән дыбыстарды белгіліейтін 9 әріп бар ( ә,ғ,қ,ң,ө,ұ,ү,һ,і ) Қалғандыры – орыс тілі мен қазақ тіліне тән ортақ әріптер.
Әліпбидегі әріптердің баспахана ісіне бейімделген баспа түрі және қолмен жазу,құралдарына бейімделген жазба түрі бар.Әліпбидегі әріптердің бас әріптері және кіші әріптері бар.
Қазақ жазуында бас әріппен жазу латын әліпбиіне көшкеннен бастап пайда болды.
Бас әріпті қолдану кісі аттары мен жер – су атауларын газет – журнал, кітап аттарын басқа сөздерден тез жыратуға, сөйлем мағынасын тез түсінуге,және қысқарған сөздерді ( АҚШ,ҚазМУ ) белгілеуге өте қолайлы болды.
Кітаппен жұмыс : 238 – жаттығу. Мәтіндегі бас әріппен жазылуға тиісті сөздерді бас әріппен жазу арқылы көшіріңдер.
Шығармашылық жұмыс : Оңнан оқыса да солдан оқыса да өзгермейтін үш әріптен тұратын он сөз ойлап жазу ( а – дан басталмайтын болсын )
Мысалы : нан,қақ,көк,тұт,іні,шаш,кек,тот,сұс,құқ
Кейбір сөздерден сөз тіркесін жасап мысал келтіру
Мысалы : кек алу,тұт жинау,сұс көрсету,қақ тілу,тот басу,құқ қорғау.
Білімді бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Бағалау Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 239 – жаттығу.
5 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Дауысты дыбыстар
Сабақтың мақсаты :
а) Дауысты дыбыстардың жасалу жолдарын түсіндіру,сатылай кешенді талдау жұмыстарын жүргізе отырып,алған білімдерін бекіту ;
ә) Тілдік – эстетикалық сезімдерін тәрбиелеу,ұжымдық жұмыс барысында адамдық қасиеттерін дамыту,ұлттық рухты бойларына сіңіру ;
б) Сауатты жазу,оқу дағдыларын жетілдіру,оқушылардың белсенді ойлау қызметтерін жандандыру.
Сабақтың түрі : Іденіс сабағы
Сабақтың әдісі : сатылай кешенді талдау
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын..
1.Фонетика нені зерттейді ? 9. Диалекте сөздер дегеніміз не?
2.Қандай мәселелерді қарастырады? 10. Антоним дегеніміз не?
3.Тіл дыбыстары қалай жасалады? 11. Синоним дегеніміз не?
4.Дыбыстау мүшелеріне нелер жатады? 12. Омоним дегеніміз не?
5.Әдеп дегеніміз не? 6.Қазақ әліпбиіне тән әріптерді атап бер
7.Жаңа сөздер дегеніміз не? 8.Кәсіби сөздер дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Ауа өкпеден кедергісіз шығып,үннен ғана тұратын дыбыстарды дауыты дыбыстар дейміз.
Қазақ тілінде 12 дауысты дыбыс бар : а,ә,и,о,ө,е,э,у,ұ,ү,ы,і
Тілдің қатысына қарай дауысты дыбыстар жуан және жіңішке болып бөлінеді.
Тіл кейін шегініп,үсті дөңестену арқылы жасалған дауыстыдыбыстарды жуан дауыстылар дейміз. Жуан даысты дыбыстар мыналар : а,о,ұ,ы,у.
Тіл ілгері қарай,созылу арқылы жасалған дауыстыдыбыстарды жіңішке дауыстылар дейміз.
Жіңіщке дауысты дыбыстар мыналар : ә,ө,ү,і,е,э,и,у
Қазақтың топ сөзіндегі дауысты дыбыстар негізінен не бірыңғай жуан,не бірыңғай жіңішке болады. Түбір сөзге жалғанатын қосымшалар құрамындағы дауыстылар да осы заңға бағынады.
Тек кірме сөздерде және қос сөздерде бұл ерекшелік әрдайым сақтала бермейді.Мысалы : кітап (араб сөзі )
Ескерту : у дыбысы айтылуына қарай әрі жуан,әрі жіңішке дауыстылар тобына жатады.
Кітаппен жұмыс : 140 – жаттығу. Жұмбақтарды көшіріп жазып жуан дауыты сөздердің астын бір,жіңішке дауысты дыбыстардың астын екі сызыңдар.
Топпен жұмыс : Мына сөздердің ішінен жуан у дыбысы бар сөздерді бір бағанға,жіңішке у дыбысы бар бар сөздерді екінші бағанға теріп жазыңдар. Ашу,білу,қазу,сену,жазу, қу,беру,ілу,жолығу,кезу,сызушы,жу,көну
Білімді бекіту : 1.Дауысты дыбыстар дегеніміз не? 2.Тілдің қатысына қарай дауысты дыбыстар нешеге бөлінеді? 3.Жуан дауыстылар дегеніміз не? 4.Жіңішке дауысты дыбыстарға қандай әріптер жатады?
Үйге тапсырма : 242 – жаттығу. Көп нүктенің орнына тиісті дыбыстарды қойып көшіріңдер.
5 – с ы н ы п қ а з қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Жуан және жіңішке дауыстылар
Сабақтың мақсаты :
а) Дауысты дыбыстар тілдің қатысына қарай жуан және жіңішке дауыстылар болып бөлінетіндігін түсіндіру ;
ә) Оқушылардың туған жер тарихына деген патриоттық сезімін ояту,адамгершілікке баулу, халық даналығы,халық өсиеттерінен нәр алғызу,сөз өнеріне деген қызығушылығын арттыру ;
б) Ой еркіндігіне,ізденімпаздыққа баулу,сөйлеу мәдениетін жетілдіру,өз бетімен әрекеттенуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап,түсіндіру т.б.
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар,плакат
Пәнаралық байланыс : әдебиет,орыс тілі
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін
1.Фонетика нені зерттейді?
2.Қазақ тілінде неше әріп бар?
3.Дауысты дыбыс дегеніміз не?
б) Жаңа сабақтытүсіндіру:
Дауысты дыбыстар тілдің қатысына қарай жуан және жіңішке болып екіге бөлінеді.Тіл кейін шегініп,үсті дөңестену арқылы жасалған дауысты дыбыстарды жуан дауытылар дейміз:а,о,ұ,ы,у.
Тіл ілгері қарай созылу арқылы жасалған дауысты дыбыстарды жіңішке дауыстылар дейміз:ә,ү,ө,і,е,э,й,у.
Жаттығумен жұмыс : 240-жаттығу. Жуан дауысты сөздердің астын бір,жіңішке дауысты дыбыстардың астын екі сыз.
Топпен жұмыс: Мына сөздердің ішінен жуан у дыбысы бар сөзді бір бағанға,жіңішке у дыбысыв бар сөзді бекінші бағанға теріп жазыңдар.
Ашу,көну,білу,айту,бару,жазу,кебу,кезу,ілу,қу т.б.
Тақтамен жұмыс: Сөздерді математикалық тәсілмен талдайды.
3 (ә,і,и)
6
3∆ (л,п,б)
Білімді бекіту: 1.Жуан дауыстыдыбыстар дегеніміз не?
2.Жіңішке дауысты дыбыстар қалай жасалады?
Білімді бағалау: Оқушылардың Жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: 142-жаттығу.
5 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Ашық және қысаң дауыстар
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушыларға ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына ана тілімізді сүюге,ана тілін аяққабаспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру,соған дәріптеу ;
ә) Өз ойын,сезімін еркін жеткізе білу,өмірмен байланыстыру,шығармашылыққа баулу ;
б) Достықты аялау,сезімге адалдық,табиғатты қорғау,әсемдікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ - жауап
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Халықтық педагогика нақыл сөздер
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Кеспе қағаздарды үлестіріп жауап талап етемін.
1.Фонетика нені зерттейді? 7.Жіңішке дауысты дыбыстар дегеніміз не?
2.Фрнетика қандай мәселелерді қарастырады? 8. Әріп дегеніміз не?
3.Тіл дыбыстары дегеніміз не ? 9. Мәтін дегеніміз не?
4.Дауысты дыбыстар қалай жасалады? 10. Сөйлем дегеніміз не?
5.тілдің қатысына қарай нешеге бөлінеді? 11. Көнерген сөздер дегеніміз не?
6.Жуан дауысты дыбыстар дегеніміз не? 12. Жалпылама лексика дегеніміз не ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Жақтың ашылу қалпына қарай дауысты дыбыстар ашық және қысаң болып бөлінеді.
Жақтың кең ашылуы арқылы жасалған дыбыстарды ашық дауыстылар дейміз.
Ашық дауысты дыбыстар мыналар : а,ә,о,ө,е,э.
Жақтың тар ашылуы арқылы жасалған дауысты дыбыстарды қысаң дауыстылар дейміз.
Қысаң дауысты дыбыстар мыналар : ы,і,и,у,ұ,ү.
Кітаппен жұмыс : 244 – жаттығу. Мәтінді көшіріп жазып,ашық дауытылардың астын сызыңдар.
Мәтінде көнерген сөздер бар ма? Олар қандай мағынады жұмсалып тұрғанын айтыңдар.
Әл – фараби әмір тағына неліктен отырды деп ойлайсыңдар ? Негізгі ойды анықтаңдар.
Шығармашылық жұмыс : Мына жұмбақтардың шешуі қай дыбыс? Дауыстылардың қайсысына жатады?
Мысықта бар, Көлде бар,
Күшікте жоқ. Сайда жоқ.
Қасықта бар, Төлде бар,
Есікте жоқ. Тайда жоқ.
Білімді бекіту : 1.Ашық дауыстыдыбыстар дегеніміз не? 2.Қысаң дауысты дыбыстар дегеніміз не?
3 Жуан дауысты дыбыстар дегеніміз не? 4. Жіңішке дауысты дыбыстар дегеніміз не?
Бағалау : Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 246 – жаттығу. Мәтіннен ашық дауысты дбыстарды бір бөлек, қысаң дауысты дыбыстарды бір бөлек теріп жазыңдар. 5 – с ы н ы п қ а з қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Еріндік және езулік дауыстылар
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушыларға ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына ана тілімізді сүюге,ана тілін аяққабаспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру,соған дәріптеу ;
ә) жаттығулар , мәтін арқылы бекіту,дағды – машықтарын қалыптастыру,шешен сөйлеуге мақал – мәтелдің оқушы тілінде қолданыс аясын кеңейту ;
б) Ақыл – ойларын,іскерлік белсенділіктерін арттыру,өз ойын дұрыс айта білу негізінде әдемі сөйлеуге баулу,адмгершілік тәрбиесін бойына сіңіру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап,іздендіру т.б.
Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар,суреттер
Пәнаралық байланыс : әдебиет,орыс тілі.
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Дауысты дыбыстар тілдің қатысына қарай нешеге бөлінеді?
2.Жақтың қатысына қарай нешеге бөлінеді?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Еріннің дөңгеленіп алға созылуы арқылы жасалған дауысты дыбысты еріндік дыбыстар дейміз.
Езудің кейін қарай тартылуы арқылы жасалған дауыстыдыбыстарды езулік дауыстылар дейміз.
Жаттығумен жұмыс: 248-жаттығу. Мына өтірік өлеңдегі еріндік дауыстылары бар сөздерді бір бөлек,езулік дауыстылары бар сөздерді бір бөлек жазыңдар.
Тақтамен жұмыс: Тақтаға бірнеше сөздерді фонетикалық,математикалық тәсілмен талдайды.
Сызғыш балапан терезе
2 ( 2ы ) 3 ( 3 а ) 3 (3 е )
60 70 60
4 ∆ ( с,з,ғ,ш ) 4 ∆ (б,л,п,н ) 3 ∆ ( т,р,з )
Білімді бекіту : Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоя отырып,түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Білімді бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 249-жаттығу
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Мәтінмен жұмыс
Сабақтың мақсаты :
а) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін артыру.Сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу ;
ә) Оқушылардың туған жер тарихына деген патриоттық сезімін ояту,адамгершілікке баулу ,халық даналығы,халық өсиеттерінен нәр алғызу,сөз өнеріне деген қызығушылығын арттыру ;
б) Ой еркіндігіне,ізденімпаздыққа баулу,сөйлеу мәдениетін жетілдіру,өз бетімен әрекеттенуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап,тіл дамыту т.б.
Сабақтың көрнекілігі : суреттер т.б.
Халықтық педагогика сақтықта қорлық жоқ.
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Дауысты дыбыс дегеніміз не?
2.Дауысты дыбыстар тілдің қатысына қарай нешеге бөлінеді?
3.Қазақ тілінде неше дыбыс бар?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Көп нүктенің орнына жіңішке дауыстылардың тиістісін қойыңдар.
Б... р жарлы шал есг ... не м .. н .. п келе жатыр ед ... Олар шалды ... жуалап, мазақ етк ... пе ...р ... кел ... п :
- Ата, неге есег ..ң..зд ... өлең айтуға үйретт ... ң ... з? депті. –Есег..м ...лең айтпайды.Сендердей жақсы жолдасын к...рген соң қуанғаннан бақырады,-депт...
Топпен жұмыс : Мына сөздермен сөз тіркестерін құрыңдар.
бала
бала
әдепті әдепсіз
ниет
ізетті ізгілік
Білімді бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
Білімді бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: «Егер де мен ...» тақырыбына мәтін жазып келу.
5 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Дауыссыз дыбыстар
Сабақтың мақсаты :
а) Ауызша,жазбашаталдау жұмысын жүргізіп,теориялық білімін бекту,оқушылрды дұрс сөйлей білуге,сауатты жаза білуге іздендіре отырып нәтижеге өз беттерінше жетуге үйрету ;
ә) Ойлау қабілеттерін,қиялдарын дамыту,ой қорытып,нақты шешім жасауға үйретіп өздеріне сенімдерін арттыру ;
б) Сауатты жазуға,ұқыптылыққа баулу,топпен жұмыс жүргізіп,бір – бірін тыңдай білуге үйрету,сөйлеу мәдениеттерін қалыптастыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап,тіл дамыту,талдау.
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Халықтық педагогика мақал – мәтелдер
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Фонетика нені зерттейді? 7.Жіңішке дауысты дыбыстар дегеніміз не?
2.Фрнетика қандай мәселелерді қарастырады? 8. Ашық дауысты дыбыстар дегеніміз не?
3.Тіл дыбыстары дегеніміз не ? 9. Қысаң дауысты дыбыстар дегеніміз не?
4.Дауысты дыбыстар қалай жасалады? 10.Еріндік дауысты дыбыстар дегеніміз не?
5.тілдің қатысына қарай нешеге бөлінеді? 11.Езулік дауыстыдыбыстар дегеніміз не?
6.Жуан дауысты дыбыстар дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Өкпеден шыққан ауаның кедергіге ұшырап шығуынан жасалатын дыбыстарды дауыссыз дыбыстар дейміз.
Дауыссыз дыбыстар мыналар : б,в,г,ғ,д,ж,з,й,к,қ,л,м,н,ң,р,с,т,ф,х,ц,ч,ш,һ,у )
Дауыссыз дыбстарды айтқанда,өкпеден шыққан ауа сөйлеу мүшелеріне соқтығып,салдыр пайда болады.Сондықтан дауыссыз дыбыстарда үн болмайды немесе өте аз болады.
Мәтінмен жұмыс : Мәтінді оқып,осындағы дауысты,дауыссыз дыбыстарды ажыратыңдар.
Кітаппен жұмыс : 259 – жаттығу. Мына сөздерге көрсетілген жұп дауыссыздардың тиістісін жазыңдар.
П – б : . . . айдасыз, . . . аласыз, . . . алың, са . . . ар т.б.
Т – д : ба . . . пақ, қа . . . ақ, са . . . ақ, . . . абыс, . . . әрі.
Шығармашылық жұмыс : Мына жұмбақтардың шешуіндегі өзгешеліктерді түсіндіріңдер.
К – ден бастап оқысаң – Құс атауы,қарашы !
Е – ден бастап оқысаң –
Жалқау бала бағасы.
Білімді бекіту : 1. Дыбыстар нешеге бөлінеді? 2.дауыссыз дыбыстар дегеніміз не?
3. дауысты дыбыстар дегеніміз не? 4. дыбыстар не арқылы жасалады?
Бағалау : Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : Кез келген тақырыпқа шағын мәтін жазып келуге беремін.
5 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Дауыссыз дыбыстардың түрлері
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету.Ойлау шеберлігін сөйлеу мәдениетін арттыру ;
ә) адамгершілік қасиеттерге баулу,үлгі - өнеге ету ;
б) шығармашылық ізденіске бағыттау,ой бөлісу,өз ойын көркемдеп еркін айтуға баулу,мәнерлеп оқуға дағдыландыру,ізденімпаздыққа төселу.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап,тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Халықтық педагогика Жасында әдеп үйренбеген кісіден өскен соң қайран жоқ.
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Тіл дыбыстары нешеге бөлінеді? 2.Дауысты дыбыстар дегеніміз не ?
3.Дауысты дыбыстар тілдің қатысына қарай нешеге бөлінеді?
4.Жуан дауысты дыбыстар дегеніміз не? 5.Жіңішке дауысты дыбыстар дегеніміз не?
6.Дауысты дыбыстар жақтың ашылу қалпына қарай нешеге бөлінеді?
7.Дауыссыз дыбыстар дегеніміз не? 8.Дауыссыз дыбыстар нешеге бөлінеді?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Дауыссыздар салдыр мен үннің қатысына қарай қатаң, ұяң және үнді болып үш топқа бөлінеді.
Салдырдан жасалған дауыссыз дыбыстарды қатаң дауыссыздар деп атаймыз.қатаң дауыссыздар мыналар п,ф,к,қ,т,с,ш,щ,х,с,ч
Салдыр мен үннің қатысы арқылы жасалған,бірақ үннен салдыры басым дауыссыз дыбыстарды ұяң дауыссыздар деп атймыз.Ұяң дауыссыздар мыналыр : б,в,г,ғ,д,з,ж,һ
Үн мен салдырдың қатысынан жасалып,бірақ салдырдан үн басым болатын дауыссыз дыбыстарды үнді дыбыстар дейміз.Үнді дыбыстар мыналар : р,л,й,у,м,ң,н.
Кітаппен жұмыс : 267 – жаттығу. Мәтінді оқып, оған ат қойыңдар.Мәтіннен қатаң дыбыстан басталатын сөздерді теріп жазыңдар.
Қарамен жазылған сөздердің қандай мағынада қолданылып тұрғанын айтыңдар.
Шығармашылық жұмыс : Суретке қарап,жылдың қай мезгілі екенін айтыңдар.
Сурет көрінісі мен өзің өскен ортадағы табиғатты салыстыра отырып мәтін құраңдар.
Білімді бекіту : 1.Дауыссыз дыбыстар дегеніміз не? 2.Дауысты дыбыстар нешеге бөлінеді?
3.қатаң дауыссыздар дегеніміз не? 4.Ұяң дауыссыздар дегеніміз не? 5.Үнді дауыссыздар дегеніміз не?
Бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 278 – жаттығу. Сөздерді бірыңғай дауыстыдан не бірыңғай дауыссыздан басталатын 1 – 2 шумақ өлең жазыңдар.
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы. Дауыссыз дыбыстардың түрлері
Сабақтың мақсаты: а) білімділік – ауызша,жазбаша талдау жұмысын жүргізіп,теориялық білімін бекіту,оқушыларды дұрыс сөйлей білуге,сауатты жаза білуге,іздендіре отырып нәтижеге өз беттерінше жетуге үйрету; ә) дамытушылық – дыбыстарға математикалық тәсілмен мінездеме беру дағдысын қалыптастыру,дұрыс сөйлеуге машықтандыру,топпен жұмыс істеу,логикалық ойлау дағдысын қалыптастыру.б) тәрбиелік – ана тілін қадірлеуге,білімділікке,сауаттылыққа,анасын,отанын сүюге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: аралас сабақ.
Сабақтың әдіс-тәсілі: талдау,сұрақ-жауап,баяндау.
Көрнекілік: фрнетика саласына байланысты кесте-сызба, «Домино» ойыны, «Арқан тартыс» ойыны ..
Сабақтың барысы.
1.Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылармен сәлемдесу,түгендеу. Оқушы зейінін мына өлең жолдары арқылы сабаққа аудару.
Қазақ тілі!
Ол менің ана тілім.
Ләззат-қуат
Сөйлессем табатыным.
Тізілтіп сөз маржанын
Жазғанымда,
Білем анық бағымның
Жанатынын.
ІІ.Үй тапсырмасын сұрау.
Оқушылардың үйге берілген жаттығуды орындауын тексеріп шығып,екі-үш оқушыға жаттығуды оқыту.
«Арқан тартыс» ойыны арқылы оқушылардың өткен материалдарды меңгеруін қадағалау. «Тақтаға арқан орнына жіп бекітіледі де,екі оқушы шығып,екі жағында тұрып сұраққа жауап береді).
Сұрақтар
1.Фонетика не зерттейді? 2.Қазақ тілінде неше әріп,неше дыбыс бар? Әріп дегеніміз не,дыбыс дгеніміз не? 3.Қазақ тілінде дыбыстар нешеге бөлінеді? 4.Дауысты дыбыс дегеніміз не? Қазақ тілінде неше дауысты дыбыс бар? 5.Дауысты дыбыстар сөйлеу мүшелерінің қатысына қарай нешеге бөлінеді? 6.Дауыссыз дыбыстар дегеніміз не? 7.Салдыр мен үннің қатысына қарай дауыссыздар нешеге бөлінеді? 8.Қатаң дауыссыздан басталып,қатаң дауыссызға аяқталатын 5 сөз айт. 9.Ұяңға аяқталатын 5 сөз айт. 10.Қатаң дауыссызға басталатын ұлттық ойындырды ата.
ІІІ. Жаттығу,талдау жұмыстары (өз бетінше жұмыс).
276-жаттығу.Мәтіннен қатаң дауыссыз қосымшалар әсерінен ұяңдалған сөздерді тауып жазу.
Бесік – бесігіміз,жақ – жағымыз
Ой қозғау стратегиясы.
Туған жер,атамекен туралы кім қандай өлең-жыр,мақал-мәтел бледі?
Екі оқушы шығып тақтамен жұмыс жүргізеді.
«Атамекен», «бесігіміз» сөздеріне математикалық тәсілмен мінездеме беру.
Атамекен Бесігіміз
8 = 4/ 2a, 2e + 4/т,м,к,н; 9 = 4/е, 3і + 5/б,с,г,м,з;
4/2а,2е 4/е, 3і
= ? = ?
4/т,м,к,н; 5/б,с,г,м,з
2а – жуан жуан
1. ; 1. ;
2е – жіңішке е, 3і - жіңіше
2а, 2а – ашық е - ашық
2. ; 2. ;
Қысаң 3і қысаң
2а, 2е – езулік е, 3і - езулік
3. ; 3. ;
Еріндік Еріндік
4/т,м,к,н-? 5/б,с,г,м,з-?
т-қатаң с-қатаң
Ұяң + м,н-үнді б,з,г – ұяң + м - үнді
Тақтадағы балалар дыбыстарды математикалық тәсілмен мінездеме беріп жатқанда басқа оқушылармен «Домино» ойыны ойналады.
қатаң қ, щ, с қ, с, ф ц, т, ш ч, п, х
IV. Шығармашылық жұмыстар.
Ана тақырыбында кім қандай мақал-мәтел біледі?
Оқушылар мақал-мәтелдер айтады.
Тақтаға ана туралы нақыл сөздер ілінеді.
Ақ шашты ана
«Жастығым – балам» дейді.
Ақылды бала
«Ай-күнім – анам» дейді.
Ақ жаулығы ананың –
Ақ көрпесі баланың.
«Жастығым», «жаулығы» сөздеріне математикалық тәсілмен мінездеме беру.
«Кім жылдам» ойыны.
Оқушылар доп лақтыру арқылы сұрақтарға жауап береді.
Сыныптағы есімі қатаң дыбыстан басталатын ұлдар есімін ата.
Ұяң дыбыстан басталатын,бізге сабақ беретін ұстаздар есімін ата.
үнді дыбыстан басталатын қыздар есімін ата.
V. Бекіту.
Кубизм стратегиясы.
«Суретте».Қатаң,ұяң,үнді дауыссыздар туралы айт.
«Салыстыр». Қатаң,ұяң, үнді дыбыстардың айырмашылығын ата.
«Зертте». Фонетика салалары туралы,дауысты,дауыссыз дыбыстар туралы айт.
«Қолдан».Ана туралы бір өлеңді жатқа айт.Осы өлеңде қандай тәрбиелік мән бар?
«талда». Тақтада ілінген «Сыйынар ем ана деген тәңірге!» сөзіндегі тәңірге сөзіне математикалық мінездеме бер.
«Байланыстыр». Фонетика саласының қазақ тілінде алатын орны.
VI.Оқушыларды бағалау.
VII.Үй тапсырмасын беру. 277,278-жаттығуларды орындап келу.Бірдей дыбыстан басталатын ана тақырыбына өлең шығару.
VIII. Қорытынды.
5 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Буын
Сабақтың мақсаты :
а) Буын туралы мәлімет беру,оқушылардың ойлау қабілетін,сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету ;
ә) Ауызша,жазбаша сөйлеуде қолдана білу арқылы көркем,бейнелі сөз ретінде пайдалану,ұшқырлыққа,ойлылыққа тәрбиелеу ;
б) Адам өміріне жрап жатқан өзеннің пайдасын білуге,оны қорғауғ баулу,қоршаған ортаға құрметпен қарауға баулу,ойын еркін айта алатын қолайлы орта туғызу.
Сабақтың түрі : Жаңа білім беру сабағы,мәтінмен жұмыс
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап,әңгімелесу,талдау,жаттығу
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Дауыссыз дыбыстарнешеге бөлінеді? 2.Қатаң дауыссыз дыбыстар дегеніміз не?
3.Ұяң дауыссыздар дегеніміз не? 4.Үнді даыссыз дыбыстар дегеніміз не?
5.Дауысты дыбыстар тілдің қатысына қарай нешеге бөлінеді?
6.Ашық дауысты дыбыстар дегеніміз не? 7.Езулік дауысты дыбыстарға қандай дыбыстар жатады?
8.Жіңішке дауысты дыбыстар дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Сөз бірнеше фонетикалық бөлікке жіктеледі.Балалар ектепке келді деген сөйлемде үш сөз бар.Осы сөйлемдегі сөздер естілуі жағынан Ба – ла – лар мек – теп – ке кел – ді болып бірнеше шағын дыбыс түріне жіктеліп тұр.Осындай дыбыстық топқа жіктелген сөз ағымының шағын мүшесі буын делінеді.
Сөздердің әрбір фонетикалық бөлшегі болған буын бір не бірнеше буыннан құралады.Мысалы : қант, а – ла – мын сөздеріндегі бындароды алсақ,бірінші сөз бір буыннан,екінші сөз үш буыннан құралып тұр.Бірінші сөзде буын төрт дыбыстан,екінші сөздегі бірінші бын бір дыбстан,екінші буын еі дыбыстан,үшінші буын үш дыбыстан құралған. Демек,буын дегеніміз – сөз құрамындағы бір немесе бірнеше дыбыстардың тобынан жасалған фонетикалық бөлшек.
Кітапен жұмыс : 294 – жаттығу. Мәтіндегі сөздерді буынға бөліп оқыңдар.
1. Қазақтың аңшылық кәсібі жөнінде не білесіңдер?
2.Аңшылық туралы мақалдар тауып жазыңдар
3.Өздерің тұрған жерде қандай құстар мекендейді,олардың ерекшк қасиеттері қандай ?
Білімді бекіту : Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоя отырып,түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Бағалау : Оқушылардың жауаптаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 296 – жаттығу.
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы: Буын және оның түрлері
Сабақтың мақсаты: 1) сөздерді буынға бөлу,оның маңызы және буынның түрлерінің жасалу жолын үйрету;2) жаттығулар мен мысалдар арқылы буынның жасалу жорлы,қызметі жайлы мағлұмат беру,буынның түрлерін ажырата білуге дағдыландыру; 3) сөздік қорын,тілдерін дамыту,адами қасиеттерге баулу.
Сабақтың түрі: аралас сабақ.
Сабақтың әдісі: баяндау,анализ-синтез,сұрақ-жауап.
Сабақтың жабдығы: 1) сызба кестелер; 2) суретті плакаттар; 3) қалталы және үлестірмелі карточкалар.
Сабақтың барысы. 1. Ұйымдастыру кезеңі.
Сабақтың құрылымы
1.Үй тапсырмасын сұрау
2.Қалталы карточкалар арқылы өткен тақырыпты пысықтау
3.Жаңа сабақты түсіндіру.ББҰ стр. Бойынша
4.Тіл дамыту. «Түлкі мен қасқыр» ертегісі
5.Әдебиет теориясы. «Ұйқас түрлері»
6.Оқулықпен жұмыс
7.Сергіту ойындары
8.Сабақты бекіту.ББҰ стратнегиясы
9.Үйге тапсырма беру
10.Оқушылар еңбегін бағалау.
Сабақтың барысы.Ұйымдастыру
Үй тапсырмасын пысықтау
1.Жаттығуды пысықтау
2.Сол жаттығудағы сөздер арқылы теориялық тақырыпты пысықтау.Қалталы кестеге дауыссыз дыбыстар мен дауысты дыбыстарды жіктеу.
3.Теориялық сұрақтар
* Дауысты дыбыстардың жіктелуі
* Дауыссыз дыбыстардың жіктелуі.
Жаңа сабақты түсіндіру.
Кілтті сөз. «Буын»ББҰ стратегиясы қолданылады.
Карточкалар таратылады.
Нені білемін? Нені білгім келеді? Нені үйретеді?
Бірінші сұрақ бойынша бастауыштан алған білімдері сараланады.
Оқушылардың ойы талданады.
Сабақ бекітіледі.
Қалталы карточкадағы әріптермен буын құрап көреді.
Ба-қыт-ты ба-ла-лық шақ.
Осы тіркесті оқушылардың өздеріне буынға бөлгізу.Бөлшекке бөлгізу,сол арқылы буын туралы түсінік беру. Дыбыс/Фонема.Оның ішінде дауысты дыбыстар қызметін еске түсіру.
Үш топқа бөлінеді.Естілуі жағынан 6 шағын топқа бөлініп тұр.Буын – сөз құрамындағы бір немесе бірнеше дыбыстың тобынан жасалған фонетикалық бөлшек.
Ескерту.
1.Дауыссыз дыбыстар буын құрай алмайды.
2.Сөзде қанша дауысты дыбыс,сонша буын болады.
Буындардың жасалу жолына көңіл бөлу. ВА,ВАВ,ВА ВА,ВА,ВАВ,ВАВ
В дауыссыз дыбыс А дауысты дыбыс деп ойлайық.
Оқушылар өздері жазады. Осы сызба нені білдіреді деп ойлайсыңдар? Бұл арқылы нені түсіндіруге болады?
Буынның түрлері.
Тақтаға кесте ілініп,буынның түрлері түсіндіріледі.
Дәптерге жазып алады.
Балалар осы буындардан сөз құрауға бола ма?
Көк-ше-тау.
Біздің туған өлкеміз – Көкшетау.
Көкшетаудың табиғаты қандай?
Оқушылардың пікірін тыңдап алғаннан кейін магнитофоннан Мағжан Жұмабаевтың «Батыр Баян»
поэмасынан үзінді тыңдалады.
Тапсырма
Өлеңнен жер,су аттарын теріп жазып алу.
Сөздеріне мән беріп отыру.
Са)ры)ар)қа – Сар)ар)қа сөздерінің айтылуы мен жазылуындағы айырмашылықтарды ұғындыру.
Балалар,жаңа Көкшетауда қандай аңдар,жан-жануарлар мекендейді.
Бұғы,марал,түлкі,қасқыр т.б.
Түлкі қандай аң? жыртқыш
Қасқыр қандай аң?
Ертегілерде,мысалдарда адамдардың қасиеттері қалай бейнеленеді.Мәселен: түлкі – қу,өтірікші адам,қасқыр – аңқау,қомағай.
Диафильм. «Түлкі мен қасқыр» ертегісі көрсетіліп талданады.Ертегіні оқушылар өздері аяқтайды.
(шығармашылық қасиет)
Абай өлеңі ілінеді.
Бойы бұлғаң, 4б
Сөзі жылмаң 4б
Кімді көрсем,мен сонан. 7.
Бетті бастым, 4б
Қатты састым, 4б
Тұра қаштым жалма-жан. 7б
Бұл өлеңнің жаңағы ертегімен қандай байланысы бар?
Өлеңді қалай түсіндіңдер?
Мағжан Жұмабаев өлеңімен бірге талдау.Тақтаның артына жазып қою.Талдау.
Буын түрлерін ажыратып болған соң өлеңнің ұйқасына көңіл бөлгізу.
Буынның қызметі:өлеңнің ұйқасын,ырғағынкелтіріп тұрады.
Абайға дейін жыр ұйқасы,11 буынды қара өлең ұйқасы.
Ал мына өлең Абайдың өзінің қазақ поэзиясына енгізген жаңалығы екендігін түсіндіру.
Кітаппен жұмыс.
І қатар ІІ қатар ІІІ қатар
1 сөйлем 2 сөйлем 3 сөйлем
Сергіту ойындары.Тақтаға суреттер ілінеді.
1) Аяқта буын көп пе,қолда буын көп пе?
2) Шалда буын көп пе,балада буын көп пе?
3) а а а Бас киім малақай
а а а Құстың аты шағала
а а а Ұлттың аты қазақ
4)
- ?
Қай буын,мысал келтір.
Сабақты бекіту ББҰ стратегиясының «үйрендім» бөлігі бойынша жауап алынады.
- Сонымен,бүгін кім не үйренді?
Оқушылар өздері жауап береді.Үлгермегені жазып береді.
Үйге тапсырма.
293-жаттығу (ауызша).
302-жаттығу (жазбаша).
1 шумақ буын санын келтіріп,өлең құрастыру.
5 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Буын түрлері
Сабақтың мақсаты :
а)Буын туралы түсінікті еске түсіре оырып,буын түрлеріне тоқталу,сөз қолданыста,мәтін құрауда бунын түрлерін ажырата білгізу,буын түрлерін мәтін ішінде тапқызып,жасалау жолдарын ұқтыру ;
ә) сурет және дидактикалық ойын арқылы оқушының сөздік қорын молайту,тілін демыту,өз бетінше кез келген сөзді буынға бөле білуге дағдыландыру және мәтін құру арқылы оқушыны сөйлеутіліне төселдіру ;
б) Оқушылардың қоғамға деген өзіндік көзқарасының қалыптасуына ықпал ету,өз ойларын еркін,нақты жеткізе білуге баулу,тіл байлықтарын дамыту,өз бетімен ізденуге,ой қорытуға дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Жаңа сабақты меңгеру
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап,ой қозғау,талдау,жаттығу әдісі,іздендіру,ойын түрлері.
Сабақтың көрнекілігі : кесте,сызба,үлестірмелі парақшалар,дидактикалық материалдар,суреттер
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Әнұран айтқызу.оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушылардың білімін бақылау үшін бірнеше сұрақтар қоямын.
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Буын дегеніміз -сөздердің дыбыстық топқа жіктелеген бөлігі.Сөзде қанша дауысты дыбыс болса,сонша буын болады.Мысалы: қа – на – ғат, ә - ке.Буын жсаушы дауысты дыбыстың дыбысталу қалпына қарай жуан,жіңішке,аралас буын болады.Мысалы : ке – ме, ба – ла, кі – тап.
Буынның үш түрі бар : 1) ашық буын, 2) бітеу буын, 3) тұйық буын.
Әрқайсысына жеке – жеке тоқталып,мысалдармен дәлелдеп түсіндіремін.
Ашық буын дегеніміз - жалғыз дауыстыдан немесе дауыссыздан басталып,дауыстыға аяқталатын буын.
Мысалы : ә - ке, а – на,О – тан,ша – ға – ла.
Бітеу буын дегеніміз – дауыссыздан басталып,дауыссызға аяқталатын буын түрі.
Мысалы : қант,қыс,қар,төс,бор,жұрт.
Тұйық буын дегеніміз – дауыстыдан басталып,дауыссызға аяқталатын бын түрі
Осы жерде айта кететін жайт : тұйық буынды сөзге жалаң буын қосатын болсақ,буын жігі бұзылады : өрт+і өр-ті, ант+ы ан – ты.
Енді балалар, түсінген-түсінбегенімізді білуіміз үшін мына қалташыққа буын түрлеріне сөздерді тауып жапсыру керек (3 оқушыны шығарып тапқызу)
Сынып жұмыс.
- Дұрыс,балалар,түсінген екнбіз,ендеше,жазба жұмысын орындайық.
1) 302 – жаттығуға назарымызды аударайық.Сөздерді дефис арқылы буын санын көрсетіп,буынның қай түріне жататынын айтайық.Өзім талдап көрсетемін.
2 3 2 2 3 2 3 3 3 2 2 3 2 3
Ел қон - ба - са жер же - тім, Құс қон - ба - са көл же - тім
т.б. б.б. а.б. а.б. бб. а.б. б.б. б.б. б.б. а.б. а.б. б.б. а.б. б.б.
Қалғанын оқушыларға талдату.
Үлестіриелі парақшалармен жұмыс.
№ 1
Тіл тазалығы үшін күрес ешқашан толастамақ емес. Бауыржан Момышұлы.
№ 2
Ақылдың көркі – тіл,
Тілдің көркі сөз.
Жүсіп Баласағұни.
Орнында отырған оқушыларға 304 – жаттығуды орындауға беремін.Қалаған бір сөйлем жазып,бкын түрін,буын санын көрсету.
- Балалар, енді барлықтарың бері қараңдар, қазір I I топқа бөлінеміз.
1 – тапсырма
I топ 3 сөз айту I I топ буын түріне талдау.
2 – тапсырма
Мақал – мәтел құрастыру.
1.Білім – ер азығы, (Ер – ел азығы ) 2. Шебердің қолы ортақ, ( Шешеннің тілі ортақ ). 3.Білімді өлсе,қағазда аты қалар. 4. Ақыл – тозбайтын тон ( Ұста өлсе,істеген заты қалар ). ( Білім таусылмайтын кен ).
5.Екпей егін шықпас, ( Үйренбей білім жұқпас ). 6. Жеті жұрттың тілін біл, ( Жеті түрлі білім біл ).
1) Ашық буыннан келетін туыс атауын ата. 2) Бітеу буыннан келетін жер – су атауларын ата.
Сабақты бекіту : Оқушылармен бірлесе,сұрақ-жауап арқылы сабақты қорытындылаймын.
Үйге тапсырма : 1.Буын түрлерін оқып келу. 2. 305-жаттығуды көшіріп жазып,буынға дефис арқылы бөліп,буын түріне ажырату.
5 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Тасымал
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушыларға ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына ана тілімізді сүюге,ана тілін аяққабаспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру,соған дәріптеу ;
ә) жаттығулар , мәтін арқылы бекіту,дағды – машықтарын қалыптастыру,шешен сөйлеуге мақал – мәтелдің оқушы тілінде қолданыс аясын кеңейту ;
б) Ақыл – ойларын,іскерлік белсенділіктерін арттыру,өз ойын дұрыс айта білу негізінде әдемі сөйлеуге баулу,адмгершілік тәрбиесін бойына сіңіру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ - жауап
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Кеспе қағаздарды үлестіріп жауап талап етемін.
1.Буын дегеніміз не? 2.Буын нешеге бөлінеді?
3.Ашық буын дегеніміз не? 4.Тұйық буын дегеніміз не?
5.Бітеу буын дегеніміз не? 6.Дыбыстар нешеге бөлінеді?
7.Жуан,жіңішке дауысты дыбыстар дегеніміз не?
8.Ұяң,ашық дауысты,дауыссыз дыбыстар дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Сөздің жолға сыймаған бір я бірнеше буынын келесі жолға тасымалдауға болады
Сөздің жолға сыймаған бөлігін екінші жолға тасымалдау буын жігінен жасалады.Мысалы : са-бақ,мек-теп.
Мына төмендегі сөз түрлерін тасымалдауға болмайды.
1. Бір буынды сөздерді тасымалдауға болмайды. Мысалы : от,кел,ет,қарт.
2. Сөздердің бір әрпін келесі жолға тасымалдауға немесе жолдың соңынап қалдыруға болмайды. Сондай – ақ ата,аң,кең,еш,қия сөздеріндегі и,а,я,ю әріптерін тасымалдауға болмайды.
3. А.Құнанбаев,М.Жұмабаев деген сияқты қысқартылып жазылған кісі атын оның фамилясынан бөліп тасымалдауға болмайды.
4.Қысқартылып жазылған өлшем атауларын ( км,кг,м,см,мм ) алдындағы санынан бөліп тасымалдауға болмайды : 10кг,25см
5.Бас әріптері және бас әріп пен сөздің басқа буыны арқылы қысқарған сөздер тасымалданбайды.АҚШ.ТМД,ҚАЗ МУ.
Жаттығумен жұмыс : Сөздерді әуелі буынға бөліп және жолға тасымалдап жазыңдар.
Білімді бекіту : 1.Тасымал дегеніміз не? 2.Қандай сөздер тасымалданбайды ?
3. Буын нешеге бөлінеді? 4. Бітеу буын дегеніміз не?
Бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 309 – жаттығу. Боябаев жазған төмендегі сурет жазуды қазіргі әріп жазумен жазып шығыңдар.
5 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Үндестік заңы
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету ;
ә) Өз бетінше ізденуге,ойлау қабілетін арттыруға ықпал ету,өз ойын еркін жеткізуге баулу,жылдам жауап беруге дағдыландыру,тіл,сөйлеу тілдерін етілдіру,сөйлеумашықтарын,шығармашылық қабілеттерін дамытуға жол ашу,ойлау қабілеттерін,сөздік қорларын дамыту ;
б) Мақал – мәтел арқылы оқушылардың рухани байлығын қалыптастыру,адамгершілікке тәрбиелеу,тапқырлық,іздемпаздық қасиеттерін қалыптастыру,адамгершілік қасиеттерге,ұлттық құндылықтарды сүйе білуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ - жауап
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Кеспе қағаздарды үлестіріп жауап талап етемін.
1.Фонетика нені зерттейді? 2.дыбыстар нешеге бөлінеді?
3.Дауысты дыбыстар дегеніміз не? 4.Тіл дыбыстары қалай жасалады?
5.Буын дегеніміз не? 6.Буын нешеге бөлінеді?
7.Ашық буын дегеніміз не? 8.Тұйық буын дегеніміз не?
9.Бітеу буын дегеніміз не? 10.Дыбыстар нешеге бөлінеді?
11.Жуан,жіңішке дауысты дыбыстар дегеніміз не? 12.Үнді дауыссыздарды атап бер.
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Қазақ тлінің дыбстары сөз ішінде және сөз бен қосымшаның,сөз бен сөздің арсында бірімен-бірі үйлесіп,ыңғайласып келіп отырады.Түбір буынның жуан не жіңішкелігіне қарай қосымшаның дыбыстары да жуан не жіңішке болып айтлып тұрады. Мысалы : балалар (балалар емес ), үйлер (үлер емес ),ауылға (ауылға емес ) т.б.
Қазақ тіліндегі қосымшалар сөздің соңғы дыбысының сипатына қарай бейімделіп жалғанады мектепке (мектепке емес ),үйге (үйге емес ),жазда (жазда емес ) Сөйтіп сөзді бастан-аяқ біркелкі әуезбен айтуды үндестік заңы деп айтамыз.
Үндестік заңы екі түрлі а) буын үндестігі,ә) дыбыс үндестігі
Жаттығумен жұмыс : 310 – жаттығу Жуан сөздерді бір бағанға,жіңішке сөздерді екінші бағанға,аралас сөздерді үшінші бағанға жазыңдар.
Шығармашылық жұмыс : Оңнан солға қарай оқылса да,солдан оңға қарай оқылса да өзгермейтін 5 әріптен тұртын 7 сөз ойлап жазу. Мысалы : қызық қазақ кебек қалақ қырық кесек надан.
Топпен жұмыс : Сөз жұмбақты шешу және жұмбақ шешуінен жаңа сөз табу.
Табылады құлақтан Буын орнын өзгертсек
Әйел заты құмартқан Жүз жылға уақыт недеген
( сырға ) Жаңылмайтын жауаптан
(ғасыр )
Білімді бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарынажауап беремін.Сабақты «Шығамын білім шыңына» ойыны арқылы қорытындылаймын.
Бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білідері бағаланады.
Үйге тапсырма : 311 – жаттығу
5 – с ы н ы п қ а з қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Буын үндестігі
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету.Ойлау шеберлігін сөйлеу мәдениетін арттыру ;
ә) Болашақ ұрпақты имандылыққа,салауаттыққа тәрбиелей отырып,халықтық дәстүрді жүрегіне ұялату,танымдық деңгейін көтеру,ауызекі сөйлеуге,әңгімелей білуге үйрету,сын тұрғысынан ойлау қабілеттерін дамыту,шығармашылықпен жұмыс істеуге ұмтылдыру ;
б) Қазақ халқының өнерімен таныстыру,халық өнерін бағалай білуге тәрбиелеу,отансүйгіштікке,тапқырлыққа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап,тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға кеспе қағаздар үлестіріп жауап талап етемін.Тақтаға сөйлемдер жазып фонетикалық талдау жүргіземін.
К - дауыссыз,қатаң
ү - дауысты,жіңішке,қысаң,еріндік
н - дауыссыз,үнді
д - дауыссыз,ұяң
і - дауысты,жіңішке,қысаң,езулік
з - дауыссыз,ұяң
Күн – діз көр – ін – е – тін жұл – дыз қа – лай а – та – ла – ды?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Дауысты дыбыс буын құрайтын болғандықтан,сөздегі, сөз бен қосымшалардағы дауыстылардың не бірыңғай жуан,не бірыңғай жіңішке болып үндесуін буын үндестігі (сингормонизм ) деп атаймыз ).
Үндестік заңынасай қазақ тілінің байырғы сөздері не бірыңғайжуан,не бірыңғай жіңішке болады.Мысалы : ата,ана,бақыт,ьаға,сана,намыс,егіз,өріс,төсек,кереге,кілем т.б.
Жуан,жіңішке дауысты дыбыстар мынадай сөздерде араласып келеді.
басқа тілдерден енген сөздерде : кітап,кино,қазір,зағип,математика
біріккен сөздер мен қос сөздерде араласып келеді : шекара,баспасөз,аман-есен,алай-түлей,асты-үсті.
Буын үндестігі бойынша қосымша сөздің соңғы бкынының жуан-жіңішкелігіне қарай үндесіп жалғасады : соңғы буын,жуан болса- жуан қосымша,жіңішке болса,жіңішке қосымша жалғанады. Мысалы : өнер-лі,жет-ер
Жаттығумен жұмыс : 311 – жаттығу.Кірме сөздерге қосымшалардың жалғауындағы үндестік заңының ерекшелігін айтыңдар.
Білімді бекіту : 1.Үндестік заңы дегеніміз не ? 2.Үндестік заңы нешеге бөлінеді?
3. Буын үндестігі дегеніміз не?
Білімді бағалау : Оқушылардың ынтасына,берген жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 312 – жаттығу.Мәтіндегі көп нүктенің орнына тиісті қосымшаны қойып жазыңдар.
5 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушыларға ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына ана тілімізді сүюге,ана тілін аяққабаспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру,соған дәріптеу ;
ә) Әр оқушының өзіндік ой – қиялына ерік беріп,өзінше ой қорытуға,ой түюге баулу,шығармашылық жұмысқа жұмылдыру арқылы таным – түсініктерін дамыту ;
б) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап,іздендіру
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Кеспе қағаздарды үлестіріп жауап талап етемін.
1.Үндестік заңы дегеніміз не? 6.Буын нешеге бөлінді?
2.Үндестік заңы нешеге бөлінеді? 7.Ашық буын дегеніміз не?
3.Буын үндестігі дегеніміз не? 8.Тұйық буын дегеніміз не?
4.Дыбыстар нешеге бөлінеді? 9.Қандай сөздер тасымалданбайды?
5.Буын дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Қазақ тіліндегі қосымшалар негізінен буын үндестігіне бағынып жалғанғанымен біраз қосымшалар бұл заңдылыққа бағынбайды.
Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар мыналар :
Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар : 1.көмектес септік жалғауы.Мысалы : баламен,қонақпен,күрекпен 2. –нілі (-ділі,-тілі ) –тай,-тал,-дар,-еке,-тар Мысалы : даланікі,әкетай,діндар,ағаеке,өсімтал ; 3. –бей,-би,-кер,-гер,-қор,-паз,-қой,-пеш,-хана Мысалы: бейшара,балгер,жемқор,әсемпаз,сәнқой,емхана,жұмыскер,зиянкес. 4. –ов,-ова,-ев,-ева,-ин,-ина.мысалы: Әуезов,Жұмабаев,Сейфуллин,Жұмағазина т.б.
Жаттығумен жұмыс : 314 – жаттығу. Төмендегі әр сөз мына сызбалық үлгіге қарап қанша сөзбен байланысқа түсу мүмкіндігі барын анықтаңдар.
Жас бала екен
Жаңа мектеп болған
Жақсы емхана қаланікі деді
Киген киімі шығар
Көрінген жарық сияқты
Екеуара жұмыс : Мына сөздерге қосымша жалғап жазыңдар :чех,тарих,полюс,заряд,кінә,факт,ансамбль.
Білімді бекіту : Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын,түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Бағалау : Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тпсырма : 317 – жаттығу. Мәтіннен буын үндестігі байқалатын сөздерді теріп жазыңдар. Мәтіннен кәсіби сөздерді табыңдар.
5 – с ы н ы п қ а з қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Дыбыс үндестігі
Сабақтың мақсаты :
а) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін артыру.Сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу. ;
ә) Оқушылардың туған жер тарихына деген патриоттық сезімін ояту,адамгершілікке баулу,,халық даналығы,халық өсиеттерінен нәр алғызу,сөз өнеріне деген қызығушылығын арттыру ;
б) Ой еркіндігіне,ізденімпаздыққа баулу,сөйлеу мәдениетін жетілдіру,өз бетімен әрекеттенуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап,түсіндіру
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Үндестік заңы дегеніміз не? 2.Үндестік заңы нешеге бөлінеді?
3.Буын үндестігі дегеніміз не? 4.Дыбыстар нешеге бөлінеді?
5.Буын үндестігіне бағынбайтын қандай қосымшаларды білесіңдер?
6.Фонетика нені зерттейді? 7.Буын дегеніміз не?
8.Буынның түрлерін ата?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Сөз бен қосымшаның жігінде немесе сөз бен сөздің аралығында дауысыз дыбыстардың бірін – бірі өзіне ұқсата әсер етуі дыбыс үндестігі деп аталады. Мысалы : қаздар (қазтар емес ), есептер ( есепдер емес ).
Дыбыс үндестігі екіге бөлінеді : ілгерінді ықпал,кейінді ықпал.
Көрші дыбыстардың алғашқысы соңғысын өзіне ұқсата әсер етуін ілгерінді ықпал дейміз : тас-тан,жаз-ға,адам-нан.
Ілгерінді ықпал бойынша сөздің соңғы дыбысы қатаң болса,оған жалғанатынқосымша қатаңнан басталады.Сөздің соңғы дыбысы ұяң болса,қосымша ұяңнан,ал соңғы дыбыс дауысты немесе үнді дауыссыз болса,қосымша ұяң не үнді дауыссыздан басталады. Сөз бен қосымшаның жігінде немесе сөз бен сөздің аралығында кейінгі дыбыстың алғашқы дыбысқа әсер етуін кейінді ықпал дейміз.Мысалы :теп – теуіп.
Жаттығумен жұмыс : 324 – жаттығу.Төмендегі сөздерге көптік жалғауын жалғап,олардың неге түрліше жалғанатынын қандай дауыссыз дыбыстардан кейін көптік жалғауның бір түлі дыбыстың вариянты қолданылатынын түсіндіріңдер.
Ана,әйел,әшекей,мерген,көрме,сөз,бұрым,көркемөнер,қзақ,қолғап,көзілдірік,жігіт.
Білімді бекіту : 1.Дыбыс ундестігі дегеніміз не ? 2.Дыбыс үндестігі нешеге бөлінеді?
3.Ілгерінді ықпал дегеніміз не? 4.Кейінді ықпал дегеніміз не?
Бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма . 325 – жаттығу.
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Орфография
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету.Ойлау шеберлігін сөйлеу мәдениетін арттыру ;
ә) Болашақ ұрпақты имандылыққа,салауаттыққа тәрбиелей отырып,халықтық дәстүрді жүрегіне ұялату,танымдық деңгейін көтеру,ауызекі сөйлеуге,әңгімелей білуге үйрету,сын тұрғысынан ойлау қабілеттерін дамыту,шығармашылықпен жұмыс істеуге ұмтылдыру ;
б) Қазақ халқының өнерімен таныстыру,халық өнерін бағалай білуге тәрбиелеу,отансүйгіштікке,тапқырлыққа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап,тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Пәнаралық байланыс : әдебиет,тарих
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Үндестік заңы дегеніміз не? 2:Үндестік заңы нешеге бөлінеді?
3.Дыбыс үндестігі дегеніміз не? 4.Буын үндестігі дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
«Орфография» деген сөз «дұрыс жазамын» дегенді білдіреді.Орфография-сөзді бірізді жазудың тәсілдерін белгілейтін ереже.Орфография дыбыстарды қандай әріппен беруді,сөздерді,оның бөлшектерін бірге,бөлек немесе дефис арқылы жазуды,бас әріптің қолданылуын,тасымал тәртібін белгілейді.
Жаттығумен жұмыс : 339-жаттығу. Төмендегі сөздердің тұсына олардың орфографиялық нормасын сақтап жазыңдар.
Жылан гөз - жыланғұрт –
қайқаяқ – қайран ғалу –
қайрақ тас – қайыр ғош –
қақ пөлу – қағ алды –
саптаяқ – сарауыз –
сегіз ғанат –
Білімді бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
Білімді бағалау : Оқушылардың ынтасына,берген жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 340-жаттығу. Мәтіндегі қате жазылған сөздерді тауып,оларды дұрыс жазып шығыңдар.Хатты қалпына келтіріңдер,ол үшін көп нүктенің орнына тиісті сөзді,сөз бөлшегін немесе қосымшаны қойып жазыңдар.
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Орфоэпия
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету ;
ә) Өз бетінше ізденуге,ойлау қабілетін арттыруға ықпал ету,өз ойын еркін жеткізуге баулу,жылдам жауап беруге дағдыландыру,тіл,сөйлеу тілдерін етілдіру,сөйлеумашықтарын,шығармашылық қабілеттерін дамытуға жол ашу,ойлау қабілеттерін,сөздік қорларын дамыту ;
б) Мақал – мәтел арқылы оқушылардың рухани байлығын қалыптастыру,адамгершілікке тәрбиелеу,тапқырлық,іздемпаздық қасиеттерін қалыптастыру,адамгершілік қасиеттерге,ұлттық құндылықтарды сүйе білуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ - жауап
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Халықтық педагогика нақыл сөздер
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Кеспе қағаздарды үлестіріп жауап талап етемін.
1.Үндестік заңы дегеніміз не?
2.Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшаларды ата?
3.Дыбыс үндестігі дегеніміз не?
4.Орфография дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
«Орфоэпия» - «дұрыс айтамын» деген сөз. Орфоэпия – ауызша сөздің бірізді дыбысталуын қамтамасыз ететін ұлттық тіл нормасының жиынтығы.Әдетте сөздің бірізді дыбысталуы тілдесуді жеңілдетеді.
Дыбыс үндестігі орфоэпияның негізгі нормаларының бірі болып табылады.
Кейінді ықпал
Ілгерінді ықпал
Орфоэпиялық норма бойынша сөз бен қосымшаның шегіндегі,сөз бен сөздің аралығындағы дыбыстар бір-біріне үндесіп айтылуы керек.Мысалы:
Білімді бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
Білімді бағалау :Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 341-жаттығу.Мәтіндегі жазылуы мен айтылуында айырмашылық байқалатын сөзді тап.
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Екпін.Сөз екпіні
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушыларға ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына ана тілімізді сүюге,ана тілін аяққабаспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру,соған дәріптеу ;
ә) Әр оқушының өзіндік ой – қиялына ерік беріп,өзінше ой қорытуға,ой түюге баулу,шығармашылық жұмысқа жұмылдыру арқылы таным – түсініктерін дамыту ;
б) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ - жауап
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар,кітап
Халықтық педагогика Еріншек егіншіден
элементтерін қолдану : елгезек масақшы озыпты
Пәнаралық байланыс : әдебиет,тарих
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Буын үндестігі дегеніміз не?
2.Дыбыс үндестігі дегеніміз не?
3.Орфография дегеніміз не?
4.Орфоэпия дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Тілдің сөйлеу нормасына тән ендігі бір фонетикалық құбылыс – екпін.Сөйлеп тұрғанда,бір сөз басқа сөздерге,бір буын басқа буындарға,бір дыбыс басқа дыбыстарға қарағанда күшті,көтеріңкі айтылуын екпін дейміз.
Екпін сөз екпіні,ой екпіні,тіркес екпіні,дыбыс екпіні болып бөлінеді.
Екі немесе одан да көп буынды бір сөздің ішіндегі бір буынның көтеріңкі айтылуы сөз екпіні деп аталады.Қазақ тіліндегі сөз екпінінің орны тиянақты болады: екпін сөздің ең соңғы бөлігіне түседі.Мысалы: Үзді’к оқушыларға’ бағалы’ сыйлықта’р беріледі’.
Жеке оқушылармен жұмыс : Төмендегі сөздерде екпін қай буынға түсіп тұрғанын анықтаңдар.
Кәмшәт бөрік тек оның өзіне ғана арналып тігілгендей екен.
Білімді бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Білімді бағалау : Оқушылардың сұраққа жауап бергеніне қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 343-жаттығу.шеңбердегі сөздерде екпін қай буынға түскен?Екпін түспей тұрған ұқсас қосымшаларды табыңдар
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Ой екпіні
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың шығармашылықты жұмыс істеуіне ықпал ету.Ойлау шеберлігін,сөйлеу мәдениетін арттыру
ә) Тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу
б) Сөйлеу тілін сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорыта алуға,көркем,ұқыпты жаза білуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену
Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар,суреттер
Халықтық педагогика Еріншек егіншіден
элементтерін қолдану : елгезек масақшы озыпты.
Пәнаралық байланыс : әдебиет,
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Орфоэпия дегеніміз не? 2.Диалект сөздер дегеніміз не?
3.Екпін дегеніміз не? 4.Сөз екпіні дегеніміз не?
5.Тіркес екпіні дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Сөйлем ішінде ерекше көңіл аударуға тиісті болған бір сөзді оқшаулап,бөліп айту ой екпіні деп аталады.Ой екпіні тұрақты болмайды.Өйткені бір сөйлемдегі кез келген сөзге ерекше көңіл аударыла беруі мүмкін.
Мысалы: Атасы бүгін ауылға келді.
Атасы ауылға бүгін келді.
Ауылға бүгін атасы келді.
Осындағы бірінші сөйлем атасы ауылға келгенін,екінші сөйлемде атасы бүгін келгенін,үшінші сөйлемде ауылға басқа емес,атасы келгенін нақтылап хабарлау мақсаты көзделген.Сондықтан тыңдаушының назарын ой екпіні түскен сөзге аудару үшін ол сөздің қалыпты орны басқа орынға (баяндауыштың алдына ) ауыстырып қолданылған. Назар аударылатын сөз сөйлемнің басында не соңында,көбінесе баяндауыштың алдында тұрады.
Жаттығумен жұмыс : 344-жаттығу. Ой екпінін түсіру мақсатында мына сөйлемдегі сөздердің орнын ауыстырып көріңдер.
Олар ертең ауылға бармақшы.
Білімді бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Оқушыларға сұрақ қоямын.
1.Ой екпіні дегеніміз не?
2.Ой екпіні көбінесе қай сөйлем мүшесінің алдында тұрады?
Білімді бағалау : Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : Мына сөйлемдердегі сөздердің орнын ауыстыруға келе ме,жоқ па, байқаңдар. Себебін айтып көріңдер. Компьютер сабағы ұзақ жүріп жатыр.
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Тіркес екпіні
Сабақтың мақсаты :
а) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін артыру.Сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу ;
ә) Оқушылардың туған жер тарихына деген патриоттық сезімін ояту,адамгершілікке баулу, халық даналығы,халық өсиеттерінен нәр алғызу,сөз өнеріне деген қызығушылығын арттыру ;
б) Ой еркіндігіне,ізденімпаздыққа баулу,сөйлеу мәдениетін жетілдіру,өз бетімен әрекеттенуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап
Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар,кітап.
Халықтық педагогика Нақыл сөздер
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет,тарих
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Орфография дегеніміз не?
2.Орфоэпия дегеніміз не?
3.Екпін дегеніміз не?
4.Сөз екпіні дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Кейде тілімізде бірнеше сөз тізбектеліп барып түгелімен бір ғана екпінге ие болады.Екпіннің мұндай түрі тіркес екпін деп аталады. Мысалы: тәлім-тәрбие’,ата-ана’,оқу үші’н,сен ғой’,қырық шақты’,ән са’л,көк ала’,қыпша бе’л,Абай көшесі’,ат үсті’,қас пен көздің арасында’,құлақ са’л,көп сөйледі’,тез жазды’,т.б.
Айтылуда тіркес құрамына енген сөздердің ара жігі үзілмей,бірігіп айтылады.
Жаттығумен жұмыс :345-жаттығу.Үлгі-сызбада көрсетілген бір тіркес екпініне бағынатын сөздердің тұсына соған тұлғалас бірнеше сөз жазыңдар.
Жүн-жұрқа үйге дейін еңбек ет ну орман биік шың ұзақ сөйлесті жүрек жұтқан Білімді бекіту: Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Білімді бағалау: Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : Бірнеше сөйлемдер жазып екпін қай тіркеске түсіп тұрғанын анықта.
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Дыбыс екпіні
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушыларға ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына ана тілімізді сүюге,ана тілін аяққабаспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру,соған дәріптеу ;
ә) Әр оқушының өзіндік ой – қиялына ерік беріп,өзінше ой қорытуға,ой түюге баулу,шығармашылық жұмысқа жұмылдыру арқылы таным – түсініктерін дамыту ;
б) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру.
Сабақтың түрі : жаңа сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ - жауап
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Халықтық педагогика Өкініш біреу,ой тоқсан.
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Кеспе қағаздарды үлестіріп жауап талап етемін.
1.Буын үндестігі дегеніміз не? 2.Үндестік заңы дегеніміз не?
3.Орфография дегеніміз не? 4.Сөз екпіні дегеніміз не?
5.Тіркес екпіні дегеніміз не? 6.Ой екпіні дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Сөйлеушінің көтеріңкі көңіл күйін,абыржыған ішкі сезімін тыңдаушыға жеке бір дыбыс арқылы жеткізетін сәттер болады.Бір сөздің ішіндегі бір дыбысты көтеріп не созып айту тәсілі дыбыс екпіні деп аталады.Қуанышты көңіл күйді дауысты дыбыстарға түскен екпін білдіреді: тама-ша-а,бә-ә-рекелді,жара-а-йсың, т.б. Реніш,кею,қынжылу сезімдерін дауыссыз дыбысқа түскен екпін білдіреді: т-тарт қолыңды,тыныш отыр-р-р,ж-жап есікті,т.б.
Жаттығумен жұмыс : 347-жаттығу. Төмендегі сөздерде екпін қай дыбысқа түскенін анықтап,қандай көңіл күйді білдіретінін айырыңдар.Өздерің сондай көңіл күймен бірнеше сөз айтып көріңдер.
Ғажа-а-ап,кірі-і-ңздер,о-ойпырыма-ай,ә-ә-демі,с-сұмдық,кет-т,ж-жоғал,былай тұр-р,қысқарт-т,не-е де-е-ген жан.
Суретпен жұмыс : Суреттер топтамасындағы 2-суретке қарап,түлкінің,қоянның,үйректің мінез-қылығына лайық диалогтар құрап,әңгіме жазыңдар.
Білімді бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Оқушыларға сұрақтар қоямын.
1.Дыбыс екпіні дегеніміз не?
2.Дыбыс екпіні бір сөзге түскенде ол сөз қандай сезімдерді білдіреді?
Білімді бағалау : оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 352-жаттығу. Мәтінді мәнерлеп оқыңдар.Екпін ерекше түсетін сөздерді анықтаңдар.Ойларыңды дәлелдеңдер.
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Сөзжасам
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету ;
ә) Өз бетінше ізденуге,ойлау қабілетін арттыруға ықпал ету,өз ойын еркін жеткізуге баулу,жылдам жауап беруге дағдыландыру,тіл,сөйлеу тілдерін етілдіру,сөйлеумашықтарын,шығармашылық қабілеттерін дамытуға жол ашу,ойлау қабілеттерін,сөздік қорларын дамыту ;
б) Мақал – мәтел арқылы оқушылардың рухани байлығын қалыптастыру,адамгершілікке тәрбиелеу,тапқырлық,іздемпаздық қасиеттерін қалыптастыру,адамгершілік қасиеттерге,ұлттық құндылықтарды сүйе білуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап,тіл дамыту әдістері
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Өткен сабақты еске түсіру үшін бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Екпін дегеніміз не? 2.Сөз екпіні дегеніміз не?
3.Ой екпіні дегеніміз не? 4.Тіркес екпіні дегеніміз не?
5.Дыбыс екпіні дегеніміз не?
б) Жаңа сабақтытүсіндіру :
«Сөзжасам» дегеніміз – жаңа сөздердің жасалуы.Ойла дегенде ой деген сөзге –ла қосымшасы жалғану арқылы ойлау іс-әрекетін білдіретін жаңа сөз ( ойла ) жасалған.Мал деген сөзге –шы қосымшасы жалғану арқылы малды бағатын адам жөніндегі жаңа мағыналы сөз ( малшы ) жасалған.Бес және атар деген екі сөздің бірігуінен жаңа мағыналы бесатар сөзі жасалған,ол – мылтықтың бір түрі.
Кәрі және жас деген сөздердің қосарлануы арқылы (кәрі-жас) бүкіл жұртшылық дегенді білдіретін жаңа мағыналы сөз жасалған.
Тілімізде қол деген сөз бар: бастапқы мағынасы – дене мүшесінің атауы,кейінгі мағынасы - әскер (қол).
Айғыр және жуа сөздерінің тіркесуінен (айғыр жуа) өсімдіктің атын білдіретін жаңа мағыналы сөз туған.
Жаңа сөздер тудырудың бірнеше тәсілі бар:жұрнақ арқылы,екі сөзді біріктіру арқылы,екі сөзді қосарлау арқылы,екі сөзді тіркестіру арқылы жасалады.
Қазақ тіліндегі сөздер түбір сөздер туынды сөздер болып бөлінеді.Жоғарыдағы келтірілген мысалдар – туынды сөздер.Ал түбір сөзге сөздің бастапқы мағынасы жатады:
Ой,мал,бес,ат,кәрі,жас,бала,айғыр, т.б.
Жаттығумен жұмыс: 357-жаттығу. Мәтінді оқып,түсінгендеріңді ауызша әңгімелеңдер.Мәтіндегі туынды сөздерді табыңдар.Олардың қалай жасалғанын аңғарыңдар.
Білімді бекіту : Өткен сабақты еске түсіру үшін сұрақ қоямын.
1.Сөзжасам дегеніміз қандай сөздердің жасалуы арқылы жасалады?
2.Жаңа сөз тудырудың тәсілдерін ата?
Білімді бағалау :Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 355-жаттығу.Мына сөздердің қайсысы түбір,қайсысы жаңа мағынаға ие болған туынды сөз екенін айтыңдар.
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Лексикалық жолмен жасалған туынды сөздер
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың шығармашылықты жұмыс істеуіне ықпал ету.Ойлау шеберлігін,сөйлеу мәдениетін арттыру
ә) Оқушылардың ойын кеңейтіп,тілді байытатын мазмұнды да көркем сөз үлгілері мол мақал-мәтелдер,нақыл сөздер үйрету.
б) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,баяндау
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Халықтық педагогика Отбасы толған жансың,
элементтерін қолдану : Бір-біріңе мейман жансың
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Өткен сабақты еске түсіру үшін оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.дыбыс екпіні дегеніміз не? 2.ой екпіні дегеніміз не?
3.Сөзжасам дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Туынды сөздердің лексикалық жолмен жасалуы дегеніміз – сөздің сыртқы түрі өзгермей-ақ,жаңа мағыналарға ие болуы.Мысалы,Ақ: 1) ақ (ағу – бастапқы мағына); 2) ақ (ақ жіп,ақ сүт – түсті білдіретін бастарқы мағына); 3) ақ – жаңа мағына (сүттен жасалатын тағамның атауы). Айдар: 1) ерекшелікті көрсету үшін әскери бас киімнің үстіне жасалатын бөлігі (бастапқы мағына); 2) баланың шашын алғанда,көз тимесін деп маңдай шашын әдейі алмай қалдырған оның шоқ шашы (бастапқы мағына)басөзде, телерадиохабарларда берілетін жаңа тақырыптар (жаңа мағына).
Қазақ тілінде осындай жолмен жасалған сөздерге көп мағыналы және омоним сөздер жатады.
Тақтамен жұмыс : Мына сөздердің қанша мағынада жұмсалатынын табыңдар.
Жол,қырық,тоқсан,тамаша,ашық,тәтті,жаз,бас.
Жаттығумен жұмыс : қарамен жазылған сөздерді жақша ішіндегі сөздер мен тіркестіріп айтқанда,мағыналарында қандай өзгеріс болатынын түсіндіріңдер.
Үлгі: Арам (шөп,тамақ,тер,ойлы,ас) Арам шөп,арам тамақ, арам тер т.б.
Білімді бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремінОқушыларға сұрақ қоямын.
1.Туынды сөздер қандай жолмен жасалады?
2.Сөздің сыртқы түрі өзгермей-ақ,жаңа мағынаға ие болуын не деп атаймыз?
3.Көп мағыналы және омоним сөздер қандай жолмен жасалған сөздерге жатады?
Білімді бағалау: Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 364-жаттығу. Берілген сөздердің әрқайсысы бірнеше мағынада жұмсалатындай етіп сөйлем құраңдар.
Ер,асау,қорық,жақ,жарық,қал,шаш,түс.
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Жұрнақтар жалғану жолымен жасалған туынды сөздер
Сабақтың мақсаты :
а) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін артыру.Сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу ;
ә) Оқушылардың туған жер тарихына деген патриоттық сезімін ояту,адамгершілікке баулу,халық даналығы,халық өсиеттерінен нәр алғызу,сөз өнеріне деген қызығушылығын арттыру ;
б) Ой еркіндігіне,ізденімпаздыққа баулу,сөйлеу мәдениетін жетілдіру,өз бетімен әрекеттенуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ - жауап
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Орфография дегеніміз не? 4.Сөз екпіні дегеніміз не?
2.Орфоэпия дегеніміз не? 5.Сөз жасам дегеніміз не?
3.Екпін дегеніміз не? 6.Лексикалық жолмен жасалған туынды сөздер дегеніміз не?
б) Жаң сабақты түсіндіру :
Түбір сөздерге сөз тудырушы жұрнақтар жалғанғанда,жаңа мағыналы сөздер жасалады.мысалы: кес+пе,сүз+бе,көр+ме,қаш+қын,тас+қын,өр+мек,ек+ін (егін),жең+іс,біл+ім,қуан+ыш,ал+ғыр,тоң+ғақ,қол+да
ақ+та,көк+те.
Тақтамен жұмыс :1. Бір түбірге әр түрлі жұрнақ жалғау арқылы бірнеше туынды түбір жасаңдар.
2. Көп нүктенің орнына – хана жұрнағы арқылы жасалатын сөздерді тауып қойыңдар.
1.Үлгі: 2. Үлгі
Сіз . . .
ік
ті . . .
көр ме
гіш . . . хана
іс
ін . . .
сіз
ген . . .
ді
Көр,сез,біл,жаз,әдеп,айт,бол,жас,сана,оқы,көз.
Жаттығумен жұмыс:371-жаттығу Мәтінді оқып,ондағы қосымшалы сөздерді табыңдар.
Білімді бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Оқушыларға сұрақ қоямын.
1.Жұрнақтар жалғану жолымен жасалған туынды сөздер дегеніміз не?
2.Түбір сөздерге қандай жұрнақтар жалғанғанда,жаңа мағыналы сөздер жасалады?
Білімді бағалау: Оқушылардың ынтасына,сұраққа жауап бергеніне қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 372-жаттығу. Мәнерлеп оқыңдар.Мәтіннен туынды сөздерді табыңдар.Құс аттарын теріп жазыңдар.Сол құстар туралы білетіндеріңді әңгімелеңдер.
373-жаттығу. Мәтінді мәнерлеп оқыңдар.Мәтіннен туынды сөздерді тауып жазыңдар да,олардың қалай жасалып тұрғанын түсіндіріңдер.
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Бірігу жолымен жасалған туынды сөздер
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету ;
ә) Өз бетінше ізденуге,ойлау қабілетін арттыруға ықпал ету,өз ойын еркін жеткізуге баулу,жылдам жауап беруге дағдыландыру,тіл,сөйлеу тілдерін етілдіру,сөйлеумашықтарын,шығармашылық қабілеттерін дамытуға жол ашу,ойлау қабілеттерін,сөздік қорларын дамыту ;
б) Мақал – мәтел арқылы оқушылардың рухани байлығын қалыптастыру,адамгершілікке тәрбиелеу,тапқырлық,іздемпаздық қасиеттерін қалыптастыру,адамгершілік қасиеттерге,ұлттық құндылықтарды сүйе білуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап,тіл дамыту әдістері
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Халықтық педагогика мақал-мәтелдер
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Сөзжасам дегеніміз не?
2.Лексикалық жолмен жасалған туынды сөздер дегеніміз не?
3.Жұрнақтар жалғану жолымен жасалған туынды сөздер дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Екі я одан да көп сөзден бірігіп,жаңа лексикалық мағына беретін сөздер жасалады.Мысалы:Ақтөбе,көкқұтан,өнеркәсіп,үштөбе,Сырдария,болатбек,тасбақа,т.б.
Бұларды тіл білімінде біріккен сөздер деп атайды.
Тақтамен жұмыс : 374-жаттығу.төмендегі сөздердің қандай сөздерден бірігіп жаслғанын айтыңдар. Демалыс,көкжиек,еңбекақы,Ұлтуған,Қайыпқожа,Әзімхан,жалақы,Жезқазған,Алшағыр,Бұланбай,әркім,ашудас.
Жаттығумен жұмыс: 375-жаттығу. Мына біріккен сөздерді қатыстырып,бірнеше сөйлем құраңдар.
Шекара,аққұтан,жолбарыс,қалжыңбас,меймандос,алабота,алабұға,әнеугүні,жазғытұрым, тайталасу.
Топпен жұмыс : Бірігу тәсілімен жасалған қандай құс,аң,өсімдік,жер атауларын білесіңдер? Өз білімдеріңді тексеріп көріңдер.
Білімді бекіту: Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.өздеріне сұрақтар қоямын.
1.Бірігу жолымен жасалған туынды сөздер дегеніміз не?
2.Жаңа лексикалық мағына беретін сөздер қанша сөздің бірігуі арқылы жасалады? т.б.
Білімді бағалау: Оқушылардың жауап бергендеріне қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 379-жаттығу. Мәтінді түсініп оқыңдар.Мәтіннен біріккен сөздерді тауып жазыңдар.
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Қосарлану жолымен жасалған туынды сөздер
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету.Ойлау шеберлігін сөйлеу мәдениетін арттыру ;
ә) адамгершілік қасиеттерге баулу,үлгі - өнеге ету ;
б) шығармашылық ізденіске бағыттау,ой бөлісу,өз ойын көркемдеп еркін айтуға баулу,мәнерлеп оқуға дағдыландыру,ізденімпаздыққа төселу.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап,тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Орфография дегеніміз не? 2.Орфоэпия дегеніміз не ?
3.Екпін дегеніміз не? 4. Ой екпіні дегеніміз не?
5.Сөзжасам дегеніміз не? 6.Лексикалық жолмен жасалған туынды сөздер дегеніміз не?
7.Жұрнақтар жалғану арқылы жасалған туынды сөздер дегеніміз не?
8.Бірігу жолымен жасалған туынды сөздер дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Кейде екі сөз қосарланып,бір лексикалық мағына береді.Мұндай сөздерді қос сөздер деп атайды.қос сөздің сыңарлары мағыналық жағынан байланысы бар,бір тектес заттардың аттарынан,синоним сөздерден,кейде антоним сөздерден жасалады.Мысалы: сауыт-сайман,көрпе-жастық,ыдыс-аяқ,үлкен-кіші,жақсы-жаман,алыс-жақын,туған-туысқан,ығы-жығы.
Тақтамен жұмыс: Мына сөздерден қос сөз жасап жазыңдар.
Дәрі киім құрбы
мал ойын зорлық
жора ине ата
Топпен жұмыс : Төмендегі қос сөздердің қайсысында жаңа лексикалық мағына бар екенін,қайсысында жоқ екенін анықтаңдар.
Азды-көпті,қызыл-жасыл,құрт-құмырсқа,көре-көре,оқтын-оқтын,сөйлей-сөйлей,дүркін-дүркін,кәрі-жас,зәбір-жапа,азық-түлік,қазы-қарта,жетім-жесір,ауыл-аймақ,абысын-ажын,қайта-қайта,қора-қора.
Жаттығумен жұмыс: 383-жаттығу. Оқып шығыңдар.Қосарлану арқылы жасалып тұрған сөздердің мағынасын ашып түсіндіріңдер.
Білімді бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.Оқушыларға сұрақтар қоямын.
1.екі сөздің қосарланып бір лексикалық мағына беруін не деп атаймыз?
2.Қосарлану жолымен жасалған туынды сөздер қандай сөздер арқылы жасалады?
Білімді бағалау: Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 384-жаттығу. Мәтіндегі қос сөздерді теріп жазып,олардың жасалу жолдарын айтыңдар.
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Тіркесу жолымен жасалған туынды сөздер
Сабақтың мақсаты :
а) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық,есте сақтау қабілеттерін артыру.Сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу;
ә) Оқушылардың туған жер тарихына деген патриоттық сезімін ояту,адамгершілікке баулу,халық даналығы,халық өсиеттерінен нәр алғызу,сөз өнеріне деген қызығушылығын арттыру ;
б) Ой еркіндігіне,ізденімпаздыққа баулу,сөйлеу мәдениетін жетілдіру,өз бетімен әрекеттенуге дағдыландыру.
Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ - жауап
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Халықтық педагогика Жақсы болсаң жақын көп.
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1. Екпін дегеніміз не? 2.бірігу жолымен жасалған туынды сөздер дегеніміз не?
3.Ой екпіні дегеніміз не? 4.Қосарлану жолымен жасалған туынды сөздер дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты тсіндіру :
Тіркесу жолымен жасалған сөздер екі не одан да көп сөзден құралып,бір екпінмен айтылып,бір ғана лексикалық мағынаны білдіреді.Мысалы: он алты,қызыл ала,қол созым жер,көз ілмеді,темір жол,ғарыш кемесі,келіп кет,көк ала,жер жүзі,күн сәулесі, т.б. Мұндай күрделі сөздердің әрбір сыңары бөлек жазылады.
Тақтамен жұмыс: Төмендегі күрделі сөздер нелердің атауы болып тұрғанын түсіндіріңдер.
Кәрі жілік,сары шымшық,қара құс,асық жілік,тоқ ішек,ауыз омыртқа,бас бұзар,сүмбіл шаш,бесікке салу.
Кітаппен жұмыс: 389-жаттығу. Қарамен жазылған сөздер тіркесу жолымен жасалған туынды сөздерге жататын,жатпайтынын табыңдар.
Жаттығумен жұмыс: 387-жаттығу. Мәтінді түсініп оқыңдар.Біріккен сөздерді табыңдар.
Білімді бекіту : Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Білімді бағалау : Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 388-жаттығу. Мәтіндегі туынды сөздерді теріп жазып,олардың қалай жасалып тұрғанын айтыңдар.
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы : Тіл мәдениеті
Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету.Ойлау шеберлігін сөйлеу мәдениетін арттыру ;
ә) Болашақ ұрпақты имандылыққа,салауаттыққа тәрбиелей отырып,халықтық дәстүрді жүрегіне ұялату,танымдық деңгейін көтеру,ауызекі сөйлеуге,әңгімелей білуге үйрету,сын тұрғысынан ойлау қабілеттерін дамыту,шығармашылықпен жұмыс істеуге ұмтылдыру ;
б) Қазақ халқының өнерімен таныстыру,халық өнерін бағалай білуге тәрбиелеу,отансүйгіштікке,тапқырлыққа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : Аралас сабақ
Сабақтың әдісі : сұрақ – жауап,тіл дамыту
Сабақтың көрнекілігі : үлестірмелі кеспе қағаздар
Халықтық педагогика нақыл сөздер
элементтерін қолдану :
Пәнаралық байланыс : әдебиет
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :
Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Жұрнақ жалғану арқылы жасалған туынды сөздер дегеніміз не?
2.Қосарлану арқылы жасалған туынды сөздер дегеніміз не?
3.Бірігу жолымен жасалған туынды сөздер дегеніміз не?
4.Тіркесу жолымен жасалған туынды сөздер дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Тіл мәдениеті дегеніміз - сыпайы,ізетті,сауатты сөлей білу мен жаза білу және сөзді дәл айта білу,оны орнымен,әсерлі етіп қолдана алу шеберлігі.Халықтың ұшан-теңіз сөз байлығының ішінен ең қажетті,ең ұтымды тілдік құрамдарды таңдап алып,оларды айтылмақ ой мен мәтіннің мазмұнына,мақсатына сай етіп тіркестіре алу білгірлік пен шеберлікті қажет етеді.Мәтінді жүйелі түрде мазмұндай алу да тіл мәдениетіне жатады.
Кітаппен жұмыс: Әсем әннен ғажап ләззатты үн шығар,
Ойы сергек жан оны ұғынар.
Бар сезіміңді қозғар ән-күйге
Жастар,тілімді ал,бол құмар.
Үн сырын ұғар адам аз,
Айғайға құр болар мәз.
Мәтіндегі ой қандай тәсілмен берілген? Пікірлеріңді дәлелдеңдер.
Жаттығумен жұмыс: Төрт түлік малды төлінен бастап өсу ретімен атап көріңдер.Төрт түлікке қатысты өздерің білетін кәсіби сөздерді,Диалетілерді айтыңдаржәне тиым сөздерді теріп жазыңдар.
Үлгі . құлын,тай,құнан,дөнен,бесті,ат.
Білімді бекіту: Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
Білімді бағалау: Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 396-жаттығу. Көп нүктенің орнына қажетті сөздерді қою арқылы мақал-мәтелдерді қалпына келтіріп жазыңдар.
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы: Тіл ұстарту
Сабақтың мақсаты: тіл тазалығын,тіл байлығын,тіл өткірлігін түсіндіру,дүниетанымдарын кеңейтіп,рухани байлықтарын арттыру,дана,дара тұлғаны қалыптастыру.
Сабақтың түрі: ой толғау.
Көрнекілігі: Қазаққа сөз дарыған.
Бір сөз үшін семіріп,
Бір сөз үшін арыған (плакат);
Бағдаршам суреті(плакат);Керемет атты бүктеме;
Септіктер әлемі;
Барысы: І.Ұйымдастыру.
Оқушылардың сабаққа қатысуы.
ІІ.Жаңа сабақ.
а) Сабақтың тақырыбы,мақсаты,тәрбиелік мәніне тоқталу.
ә) Кіріспе.Алғы сөз
Ата-баба тарихы жол емемс пе!
Ата-баба ізі сөз емес пе!
Қазақтың жері ұлан-байтақ емес пе!
Қорғаған бәрін ар мен намыс емес пе!
Жеткізген бізге хан мен билер емес пе!
Мұра сөз өнері емес пе!
Сөз тәңірден емес пе!
Тегі ақыл емес пе!
Ұлылық – құлдық емес пе!
2030.Шәкіртім,5 – сынып сенікі емес пе!
Мен! Шәкіртім кезекті бердім емес пе!
Бағдаршам алдыңда емес пе!
«Бағдаршам! Бабалар сөзі емес пе!
Сөз ақылдан емес пе!
ІІІ. «Бағдаршам» бойынша үлестірмелі суретті 10 оқушы тауып,салады.
IV. Жүйесін тауып айтылған сөз жүрекке жетіп,жүйкені босатады.Ана тіл – мәдениеттің алғы шарты,дұрыс сөйлей білу.Сөз кезегі шешендерде.
1 оқушы. – Ең құдіретті нәрсе не: - Бір ауыз сөз.
- Сөзден «тәтті» нәрсе жоқ (айым,ботам,күнім,жаным ...)
- Сөзден «ащы» нәрсе жоқ (оңбаған,жексұрын,сүйкімсіз ...)
- Сөзден «жеңіл» нәрсе жоқ (қалжың,қойшы ...)
-Сөзден «ауыр» нәрсе жоқ (жетесіз,тексіз ...)
Ақылыңды,сөзіңді ақылсызға қор етпе,ақылдыға айт.
Не сөйлейтініңді біл.
Кімге сөйлейтініңді біл.
Қай жерде сөйлейтініңді біл.
Қалай сөйлейтініңді біл.
2оқушы. Бабама
Тілім дінім болатын!
Дінім бабам болатын!
Бабам дана болатын!
Данам дара болатын!
Дарам рух болатын!
Рух кием болатын!
Кием атам болатын!
Атам қазақ болатын!
Қазақтан мен болатын!
3 оқушы.
Қазақ: әрі дана,әрі дара,
әрі ақын,әрі ойшыл
әрі көсем, әрі батыр,
әрі шешен болатын!
Менде! Осы тектің қаны болатын.
V. Бабаларымыз дана,дара болған.Ұрпақтарының дүниетанымдық деңгейін көтеруге ауыз әдебиетін «мұра» етіп қалдырған.Кезекті жаңылтпаш әлеміне береміз.Кім тез?
Торта қойдым
Орта қойдым
Орта қойдым
Жорта қойдым,т.б.
Шарты: Әркім өзі білетін жаңылтпашын айтады.Екіншісі қайталайды.
VI.Кім тапқыр? Септіктер әлемі ортада.
А.Ақыл азбайды,білім тозбайды.
І.Шешеннің сөзі – мерген.
Шебердің көзі – мерген.
Б.Атаға қарап ұл өсер.
Т.Көпті сөкпе,кенді төкпе.
Ж.Құста сүт жоқ,жылқыда өт жоқ.
Ш.Ерлік тәрбиеден туады.
К.Көппен көрген ұлы той.
VII.Бабаларымыз бір сөзге көп мағына берген.Сөздер де сөйлейді. «Тіл құдіретіне» көңіл бөлейік.
«Тілді қадірлеу» дұрыс сөйлеуден.
Сөз анасы – құлақ(айту,есту,жазу,көру,тоқу).
Су анасы – бұлақ(терең-білім,кең,байлық,кен)
Дін анасы – ұят(арлы,иман,иба,ізет,жол).
Жол анасы – тұяқ(ұрпақ,шәкірт)
Билер сөз қадірін түсініп,аялаған.
Төле,Қазыбек,Әйтеке билер.Сөзбен ел басқарып,дау шешкен ... Тілін(діл,дін,дін білмеген түбін білмейді.Қазақ «Аталы сөз – баталы сөз) дегенде,осы дұрыс сөйлеуді айтқан.
VIII. Ата-бабамыз дұрыс сөйлеп,адал жүрген.
(Бізде бәрі керемет.Керемет бүктемені пайдаланып,керемет сөйлеп,мақал-мәтел құрап, сөздер айтамыз).
Ұя суреті.Ұяда не көрсең ...
Теңіз суреті.Білім – теңіз ...
Нан суреті.Арпа,бидай ас екен ...
Кітап суреті.Кітап – білім бұлағы ...
ІХ.Сабақты пысықтау.Лингвистикалық ойындар. а) «сөз – бабалар аманаты».
«Баба» деген сөзге фонетикалық талдау жасайық.
Б – дауыссыз дыбыс,ұяң.
А – дауысты дыбыс,жуан.
Біз сан алуан тарих жолдарынан өттік;
Сабақты қорытындылау.
Үйге тапсырма:Көрікті ойдан көркем сөз тақырыбына мәтін жазу.
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы: Тіл ұстарту.
Сабақтың білімділік мақсаты: оқушылардың білімін одан әрі дамыту,тереңдету, ізденгіштігінартыра отырып,ой-өрісін кеңейту,тіл байлығын молайту,ауызша және жазбаша сөйлеу мәдениетін,сауаттылығын арттыру,шығармашылық қабілетін дамыту.
Сабақтың тәрбиелік мақсаты: оқушылардың бойына адамгершілік қасиеттер дамыту,ізгілікке,ынтымаққа халықтық педагогика негіздеріне баулу,өзара сыйластық,достыққа тәрбиелеу.
Сабақтың әдісі:іздендіру,салыстыру,проблема қоя іздену,диалогты ойын түрлері,мәтін құрастыру.
Сабақтың түрі: танымдық,жарыс,тіл дамыту.
Сабақтың көрнекілігі: түрлі-түсті суреттер,сызбалар,топ аттары жазылған плакат.
Сабақтың барысы. І Ұйымдастыру.
ІІ. Бүгінгі сабағымыздың тақырыбы – «Тіл патшалығы елінде» деп аталады.
Сабақтың эпиграфы: «Тілдің қадірін білмеген,Кімнің қадірін білген?»
Тіл ұстарту сабағы тілінен өтіп жатқан лексика тарауына арналады.Қазақ тіліндегі сөз,оның мағынасын зерттейтін саланың қыр-сырын меңгеру-мақсатымыз.Сабақ топтық жарыс түрінде өтеді.Жарысжеті айналымнан тұрады.
І топ «Тілшілер»,ІІ топ «Тапқыштар», ІІІ топ «Шешендер».
І. Топтың аты – «Тілші,
Кәне,тауып білші.
ІІ.Тобымыз біздің – «Тапқыш»,
Білейік кім айтқыш?
ІІІ.Аталған топ – «Шешен»,
Не болса да шешем!
1-айналым.Топтық тапсырма.Әр топқа тірек сөздер беріледі.Сол сөздер қатысқан мақал-мәтел айту.
І. «Тілші: қазан,су,қой.
ІІ.»Тапқыш»: үй,қыс,мысық.
ІІІ. «Шешен»: тон,көз,тауық.
2-айналым.Балалар,қазақша ай аттарын жатқа білеміз бе?Кәне,енді «Жаңылдырсаң да жаңылмаймын» ойыны арқылы білім сынаймыз.
Тақтаға жазылған қате атауларды дұрыс жазып шығу.
І. «Тілшілер» - а) ҢАҚАРТ ә) ПАҚНА б) УАРЗЫН в) РЫММА
ІІ «Тапқыштар» а) МЫСУМА ә) РКҮҚЫЙКЕ б) АРҚАША в) ЗАҚАН
ІІІ «Шешендер» - а) ЛЕЖСАНТОҚ ә) МАЗЫТ б) ДЕЛІШ в) СУІРӘ
3-айналым.Топтық тапсырма.Үлестірмелі парақша суырып,тақтаға жауабын жазу.
І. «Тілшілер» - Тұрақты сөз тіркесінің мағынасын жазу.
а) Ит арқасы қиянда –
ә) қоян жүрек –
б) тісінен шығармау –
в) бармағын тістеу –
ІІ. «Тапқыштар» - Жеті,үш,тоыз сөзі қатысқан қандай тіркес,қандай халықтың ырым-тыйымы бар?
Мысалы: жұт жеті ағайынды,жеті шелпек,жеті күн,жетісін беру,ер кезегі үшке дейін,тоғыз тоқырау,жеті қазына,жігіттің үш жұрты,т.б.
ІІІ. «Шешендер» - Тыйым сөздердің мәнін түсіндір.
«Бүйіріңді таянба,түнде суға барма,тізеңді құшақтама,үйге жүгіріп кірме»,т.б.
4-айналым.Сурет бойынша әңгіме(мәтін).Төрт түліктің,жыл мезгілдерінің суреттері ілінеді.Суреті пайдалана отырып,тақырыпқа қатысты мақал-мәтел,тұрақты тіркестер жазу.
5-айналым. «Кім тапқыр» ойыны бойынша мақалдарды антонимдермен толықтыру.
І. «Тілшілер». а) Ненің ...қыс түскенде білерсің,
Кімнің іс түскенде білерсің.
ә) Ашу ..., ақыл- ...
б) ... сөз – көмір, ... сөз – алтын.
ІІ. «Тапқыш».Шаш,қас,бақ сөздері омоним болатын сөйлемдер құрау,осы қатысқан мақалды айту.
Мысалы.а) Әйелдің шашы ұзын,ақылы қысқа.
ә) Қасың берген асты дұшпан көрме.
б) Бақ – ұзатылған қыз.
ІІІ. «Шешендер».Табу,эвфемизм,дисфемизм аралас мәтін құрап әңгімелеу.
Үлгі: Менің былттыр ағам үйленді.Жеңешем бәрімізге ат қойды.Мені «Кішкенем»,інім «Шырақ»,сіңілімді «Шырайлым» деп атап кетті.
Ағайымның үлкен ағалары мен жеңгелерін де атымен атамайды. «Үлкен үйдегі қайнаға»,
«Жеделдес қайнаға», «Әнші жеңгем», «Үндемес», «Әкім абысын» деген аттары бар.Жеңешем о дүниелік болған адамдардың да атын тергейді.
Жақында жеңешем бәрімізге қуаныш сыйлайды.Біздің жанұя атұстатар мен шайқұяр бөпелермен толықты.Мен жеңешеме дән ризамын.
Осы мәтінде табу,эвфемизмдер бар.
6-айналым.Топ басшыларынатапсырма.
«Сөзтізбек ойыны».Шарты: әр сөздің соңғы дыбысынан басталатын сөздер тізбегін жасау.2минут уақытта 10 сөз жазып шығу.
7-айналым.Сабақ эпиграфына жауап ретінде.
«Тіл қадірін білмеген,Ел қадаірін білер» - тақырыбына ойтолғау жазу.
Сонымен сабақтың қорытындысынды үш топтың оқушыларының бағасы бағалау парақшалары бойынша шығарылады.Ең жақсы жауап беріп,белсенділік көрсткен әр топтың үш оқушысына «Озат тілші», «Тапқыш ұлан», «Зерделі шешен» атағы табыс етіледі.
Оқушылар құраған мәтіндер
Жаз
Жазда аспан айналып жерге түскендей болады.Бұл кезде адамдардың жаны жаз,көңілі көктем болады.Ми қайнтар ыстықта жаныңды қоярға жер таппайсың.Күн ұясына қонған кезде ғана жаның жай табады.
Жан-жануар да,жәндіктер де демалыс күйіне енеді.
Қыс
Қыс мезгілі қаһарлы.Күннің қабағынан қар жауып тұрады.Ақ қар,көк мұзда түкірігің жерге түспейді.Қыс – қатал сыншы.Қысқа дайындықты көз ілмей жасаған жөн.
Күз
Күз жылауық.Аспан лезде түнере қалады.
Ас атасы – нан.Кірпік қақпай күзеткен астық қамбаға сыймай жатады.Береке мезгілі күзде жатыпішерлік жараспайды.
Көктем
Нағыз жан жадыратар кез – көктем.Ағаштарға жан бітеді,жапырақ жаяды.Жерге жасыл кілем төсегендей.Күн күліп,көк аспан шуағын төгеді.Май тоңғысыз жылылық басталады.Шаруа бір қолын екі ете алмайды.Түн ұйқысын төрт бөліп еңбек еткен шаруа еңбегін бағалай біл.
Сабақты қорытындылау.
Үйге тапсырма:
5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і
Сабақтың тақырыбы: Білімді бекіту
Сабақтың мақсаты: білімділік –оқушыларға деңгейлік тапсырмалар беру арқылы білімдерін бағалау,біліктілік деңгейлерін байқау; дамытушылық – оқушының пәнге қызығушылығын арттыру,білім алуға деген саналы көзқарастарын,танымдық, ізденімпаздық қабілеттерін қалыптастыру,өз бетінше жұмыс жасауға төселдіру; тәрбиелік – іс-әрекет,мақсатқа жету әдіс-тәсілдерін таңдай білуге,өзін-өзі бағалай білуге дағдыландыру,достыққа,ұлтжандылыққа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі:қайталау сабағы.
Сабақтың әдіс-тәсілдері: қайталау,дамыта оқыту,тест,сұрақ-жауап,топтастыру.
Сабақтың көрнекілігі: дидактикалық материалдар,кеспе қағаздар,бағалау парақтары,тапсырмалар жазылған көрнекі плакаттар.
Сабақтың барысы.І.Ұйымдастыру кезеңі: а) кабинет жағдайы(кабинет ауасының тазалығы,бордың болуы); ә) оқушыларды түгелдеу,журналға белгі соғу; б) оқушылар назарын сабаққа аудару.
ІІ.Кіріспе бөлім. «Қазақ тілі» сөзіне топтастыру жасау. (5-сыныпта алған білімдері бойынша)
мақал-мәтел
екпін
сөздік қор
дыбыс
лексика
Тұрақты тіркес
дауысты
дауыссыз
Қазақ тілі
буын
омоним,синоним,
антоним
фонетика
тасымал
тіл білімі
сөзжасам
ІІІ.Негізгі бөлім.
Мұғалім: - Балалар,бүгінгі сабағымызда қазақ тілі пәні бойынша алған білімімізді пысықтап,өз-өзімізді бағалаймыз.Өздерің оқып жатқан қандай пән болмасын тілден,қазақ тілінен бастау алады.Сендер жоғарыда алған білімдеріңді ауызша қысқа да нұсқа еске түсіріңдер.Ендеше,соны іс жүзінде дәлелдейік.Бүгінгі сабағымыз үш кезеңнен тұрады.
Әр кезеңде екеуден 6 тапсырма бар.Тапсырмаларды орындау барысында «білім шыңына» жетесіңдер деген ойдамын.Білімдеріңді алдарыңдағы бағалау парақтарына ұпай арқылы белгілеп отырасыңдар.
Бағалау парағы
І ІІ ІІІ Ұпай саны
1 2 3 4 5 6 Оқушының аты-жөні І деңгей.1-тапсырма.
Сөз тіркесінің құрамындағы сөздерді тура және ауыспалы мағынаны білдіруіне қарай топтап жазу.
а) Жақсы сөз,жақсы адам,жақсы бала,жақсы ат
ә) Терең сай,терең білім,терең құдық,терең сезім
б) Долы ауыл,долы күш,долы жел,долы адам
в) Әкемнің көзі,қазынаның көзі,терезенің көзі,бұлақтың көзі.
2-тапсырма.Сөздерді орфография ережесіне сай жаз.
Бүгін,сөсіз,келемекен,тайақ,Ешшан,жаш шағында,бүрсігүні,жұмышшы.
ІІ деңгей. 3-тапсырма.Тиісті ұ,ү,ы,і әріптерін қою.
Ұз...н, құр...қ, б...рс...г...ні, күн...зг... ыст...қ, ...нт...мақ, сөзін мақ...лдау,үск...р...кт...ң соғу..., б...лай қарай кетті.
4-тапсырма.Қайсысы мақал,қайсысы мәтел? Мақал-мәтелдің жалғасын тап.
1)Кәрі түлкі қақпанға түспес.Еңбек етсең емерсің.Айдағаны бес ешкі,ысқырығы жер жарады.Әке – асқар тау,ана – етегіндегі бұлақ,бала – жағасындағы құрақ.Екі қораз ен қораға сыймас.
2) Мақал-мәтелді жалғастыр. «Жылы –жылы сөйлесең, ...», «Білгенің бір тоғыз ...»
ІІІ деңгей.5-тапсырма.Тұрақты тіркестердің мағынасын тап.
Бетінен оты шығу ...(ұялу), ит терісін басына қаптау ...(ұрысу).
Көз ілмеу ... (ұйықтамау), тас бауыр ...(мейрімсіз), ит өлген жер ...(алыс).
6-тапсырма.Тест тапсырмасы бойынша жұмыс.
(Парақшаларға алдын-ала жазылған тест тапсырмалары таратылады.)
1) Ауа өкпеден кедергісіз шығып,үннен ғана тұратын дыбыстарды ... дыбыстар дейміз.
а) дауыссыз ә) дауысты б) екпін в) буын,дауыссыз
2) Дауыстыдан басталып,дауыссызға аяқталған буынды ... буын деп атаймыз.
а) ашық ә) тұйық б) бітеу в) ашық,бітеу
3) Қайсысы артық?
өнеркәсіп,ата-ана,Айдар,тасбақа
Тасымалдаудың қайсысы дұрыс?
а)а-ра,о-ю,а-лақан ә) еле-уіш,ара-лас,қа-ра б) АҚ-Ш,Б-Ұ-Ұ в) 1995-жыл,ХХ-ғасыр,25-кг
5) Қатаң дауыссыз қайсысы?
а) б,в,г,д ә) р,л,м,н б) п,ф,к,қ в) а,о,ү,ұ.
Сергіту кезеңі.Жұмбақ шешу
1.Фонетикалық екі ұғым
Бітімен бірі сыбайлас.
Бірі айтылады да естіледі,
Екіншісі жазылады да көрінеді.(дыбыс,әріп)
2.Бір ағашта отыз жеті алма,
Оны алып жемек болсаң,
Он шақтысы еркін өтіп кетеді,
Қалғандары қақтығып барып өтеді.(дауыссыз,дауысты(
3.Оңға қарай оқысаң да бір халық,
Солға қарай оқысаң да бір халық.
Бір буыным – құс
Бір буыным – түс (қазақ)
Оқушылардың логикалық ойлауын дамытуға рналған дидактикалық ойындар
1. «Кім тапқыр» ойыны.Ойынның шарты:тақтаға жұмбақ жасырылған және ту,шар,елтаңбаның суреттері бейнеленген плакат ілінеді.Мұғалім жұмбақты оқиды, балалар жауабын суреттерге қарап айтады.
Желбірейді биікте,
Ел белгісі – ол сенің.
Айта қойшы,балақай,
Рәміздегі қай белгің? Жауабы: (ту)
Сабақты қорытындылап,үй тапсырмасы беріледі.
Оқулық соңындағы сынақ тапсырмаларымен жұмыс.