Сценарий внеклассного мероприятия Ш?ж?р? байрамы (праздник родословной).
СЦЕНАРИЙ ВЕКЛАССНОГО МЕРОПРИЯТИЯ
“ШӘЖӘРӘ БАЙРАМЫ” (праздник родословной)
Цель: Продолжать углублять представления учащихся о связи поколений, раскрывать творческие способности детей через различные виды художественной и музыкальной деятельности. Воспитывать уважение к традициям башкирского народа, семье, Республике Башкортостан.
Задачи:
- активизация лексики по теме;
- развитие коммуникативной компетенции, навыков «слушания», выразительного чтения, слуховой памяти, активизация творческих способностей учащихся и интереса к предмету;
- воспитание толерантности и уважения к другой культуре; воспитание личностных качеств (трудолюбие, активность, умение работать в сотрудничестве с другими, коммуникабельность, личная и взаимная ответственность).
Учитель. Здравствуйте, дорогие учителя, учащиеся, гости!
Сегодня мы собрались отпраздновать праздник “Шежере”. Слово “шежере” означает “родословная”. Как могучая и бурная река берет силу с маленьких ручейков, так и наша республика обогащается семьями, родами. В более широком смысле слова шежере – не только генеалогическая летопись, не только родословная, но и бесценный источник для изучения истории башкирского народа, летопись важнейших событий и фактов.
В древние времена башкиры, как и другие народы жили племенами. Одно племя обычно состояло из нескольких родов. Каждое племя и каждый род имели свои названия. Наиболее древними были, например, племена Бурзян, Мин, Ҡатай, Кипчак, Усерган, Юрматы, Табын и другие. У башкир издавна существовал обычай писать историю своего рода. Она называлась родословной. У башкир это называлось шежере. В течении веков они обновляли, дополняли свои шежере. Ежегодно, обычно летом, отмечали праздник “Шежере Байрамы”.
Праздник “Шежере Байрамы” был одним из самых дорогих для сердца праздников, который объединял, примирял духовные силы нации. Как же все – таки составлять шежере? В самом начале необходимо расспросить своих родителей, дедушек и бабушек. Если они затрудняются ответить на ваши вопросы, нужно обращаться в архивы. Уточнить паспортные данные дедушек и бабушек, их родителей и их детей.
Каждый должен знать свои семь колен родства. Это необходимо и с медицинской точки зрения – и для чистоты наследственных генов и в интересах молодых людей, собирающихся вступить в брак. За прошедшие годы могли быть межродственные браки, а науке известны факты рождения в межродственных браках детей с врожденными пороками. Задай себе вопрос: кто ты есть.
1-се алып барыусы: Хәйерле көн, хөрмәтле ҡунаҡтар! Бөгөн беҙ быуындар араһындағы бәйләнеште, туғанлыҡты нығытған, нәҫел тармаҡтарын барлаған шәжәрә байрамына йыйылдыҡ.
Ауылдашың, дуҫың, танышыңды
Һаумыһығыҙ! Тиеп ҡаршыла
Ошо һүҙҙән кәйеф күтәрелә,
Ошо һүҙҙән ниәт яҡшыра.
2-се алып барыусы.
Иҫәнмеһегеҙ, тип сәләмлә һин,
Түбәнәйтмәҫ һине илтифат
Ошо һүҙҙә - йөҙҙәр яҡтырыуы,
Ошо һүҙҙә - ниәт яҡтырыуы,
Ошо һүҙҙә йәнгә мең шифа!
1-се алып барыусы.
Башҡортостан илендә
Меңдәр ырыуы ерендә
Эй, хөрмәтле ҡунаҡтар
Рәхим итегеҙ беҙгә!
2-се алып барыусы.
Рәхим итеп инегеҙ,
Мәктәпте һеҙ күрегеҙ,
Беҙҙең менән бергәләп
Үткәндәрҙе гиҙегеҙ.
-Тыуған ерең ни?
-Башҡортостан!
-Милләтең кем?
-Башҡорт!
-Телең ниндәй?
-Башҡорт теле!
-Ырыуың ниндәй?
-Меңдәр!
-Кошоң нимә?
-Ҡарсыға!
-Ағасың нимә?
-Ҡайын!
1-се алып барыусы.
Шәжәрә - ул байрам ғына түгел,
Ул ҡурайҙай рухтың үҫеше,
Мең ғазаптар аша ҡан тартыуы,
Уттар аша ғүмер киҫеше.
Шәжәрә – билдәле бер нәҫел – ырыуҙың килеп сығышын, уларҙың нисек тармаҡланыуы, таралышы хаҡында яҙыу. Ғәрәп телендә ул "ағас” тигән һүҙ. Борон заманда беҙҙең олатайҙарыбыҙ ырыу-ҡәбиләне, нәҫел-нәсәпте, ата-бабаларҙың исемдәрен ағас рәүешендә тармаҡландырып яҙа барған. Ағас боронғо башҡорттарҙа һауаны, ерҙе, ер аҫтын берләштереүсе билдә булған. Шул уҡ ваҡытта халыҡтың торошон да сағылдырған. Тамыры – үткәнебез, атай олатайҙарыбыҙ; олоно – бөгөнгөбөҙ; тармаҡ, ботаҡ, япраҡтары – киләсәгебеҙ, балаларыбыҙ, ейәндәребеҙ. “Үткәне булмағандың киләсәге лә юҡ,» - ти халыҡ. Бөгөнгө быуыныбыҙ ҙа, киләсәгебеҙ ҙә тамырыбыҙҙан – тарихыбыҙҙан һут ала.
Шәжәрә - ул йәшәү тантанаһы,
Һулар һауа, тупраҡ, ғәзиз ер,
Ул тамырым буйлап аҡҡан ал ҡан,
Бороңғо ла, йәш тә, хәҙерге.
Шәжәрә - ул моңло “Буранбай”ҙай,
Иләүеңде һаҡлар ҡоралдай,
Буш тормаған бала бишегендәй,
Арҡа терәр мәғрүр Уралдай.
Ырыу ағасым һин, эй шәжәрәм!
Һин үҫкәндә донъя йәшәрә.
Кукрәк киреп олон тарбайтҡанда,
Күктә терәп ерҙә һин торғанда
Йәшәргә лә әле йәшәргә!
Уҡытыусы. Еләндәре сағыу ҡояш
Меңлеләр уйнай һорнай
Тыпырлатып оҫта баҫа
Һис тә оялып тормай.
(Ҡыҙҙар башҡарыуында башҡорт бейеүе.)
Шәжәрә – нәҫел ағасы тигән һүҙ! Ғәҙи генә бер һүҙ һымаҡ. Ә уның аҫылына төшөнһәң, ни ҡәҙәр мөғжизә. Ете быуынын белгән кеше элек-электән ысын кеше тип иҫәпләнгән. Был һис тә юҡҡа түгел. Бөтә халыҡ та өйрәнә үҙенең шәжәрәһен. Ҡытайҙарҙың 30 быуынға тиклем нәҫелен белеүе билдәле. Ғаиләлә шәжәрә ир кеше яғынан төҙөлгәне борондан уҡ билгеле. Шуға күрә лә, шәжәрәгә ҡатын-ҡыҙ яғы инергә тейеш түгел тигән һүҙҙәр ишетергә тура килә. Әсәй туғандары ла бик тә яҡын бит! Һеҙ нисек уйлайһығыҙ, хөрмәтле ҡунаҡтар? Был турала һөйләү өсөн һүҙҙе Василов Айнурға бирәбеҙ.
( Василов Айнур үҙ шәжәрәһе тураһында һөйләй )
2-се алып барыусы.
Борон заманда беҙҙең олатайҙар ырыу-ҡәбиләне, нәҫел-нәҫәпте, ата-бабаларыбыҙҙың исемдәрен ағас рәүешендә тармаҡландырып яҙа барғандар. Шәжәрә ғәрәпсә - "ағас”. Ни өсөн ағас һымаҡ төшөргәндәр? Ағас-боронғо башҡорттарҙа һауаны, ерҙе, ер аҫтын берләштереүсе билдә булған. Шул уҡ ваҡытта халыҡтын тормошон да сағылдырған.Тамыры – үткәнебеҙ, олоно – бөгөнгөбөҙ, ботаҡтары – киләсәгебеҙ. Ағас ни тиклем нығырыҡ,сыҙамлыраҡ булһа, ботаҡтары ла көслө була. Бына ни өсөн халҡыбыҙ шәжәрәне ағас рәүешендә яҙып ҡалдырған. Шәжәрә - оло хазина.Улар быуындан быуынға ҡәҙерле әйбер булараҡ күсә килгән.
1-се алып барыусы.
Тыуған өйөн белмәгән
Тыуған ауылын белерме?
2-се алып барыусы.
Тыуған ауылын белмәгән
Тыуған илен белерме?
1-се алып барыусы.
Нәҫел-нәсәбе кемлеге
Уның башына килерме?
Барыһы таныш, барыһы ғәзиз,
Ғүмер иткән төбәккенәм.
Һин булғанға мин бәхетле,
Һинһеҙ һулыр йөрәккенәм.
2-се алып барыусы.
Һөйләгәнде парлап, үткәндәрҙән һабаҡ алып, киләсәкте уйлап йәшәргә кәрәк, быуындар араһында бушлыҡ булмаһын. Шул саҡта ғына тормошобоҙ күркәм, мул һәм мәрхәмәтле булыр. Ҡәҙерле балалар, нәҫел ағастары тармаҡланһын, туғанлыҡ ептәре, быуындар сылбыры мәңге өҙөлмәһен. Ә хәҙер музыкаль номер. Ҡыҙҙар башҡарыуында йыр тыңлағыҙ.
(Йыр “Тал бөрөһө”)
1-се алып барыусы.
Дуҫтарым!
Башҡортостан тигән еребеҙҙә,
Ҡалайыҡ бер күс булып,
Шат йәшәйек түш киреп,
Бер-беребеҙгә көс биреп.
Илебеҙ – Рәсәй,
Ватаныбыҙ – Башҡортостан.
Ҡәзерле дуҫтар, хөрмәтле ҡунаҡтар, ҡәҙерле балалар, байрамыбыҙҙың тантаналы өлөшө тамамланды. Һеҙгә таҙалыҡ, бәхет теләйбеҙ. Хәҙер барығыҙҙы ла сәй эсергә саҡырабыҙ. Рәхим итегеҙ.
Список литературы
Знаешь ли ты свои корни? Научно-методическое пособие по подготовке и проведению народного праздника «Шежере байрамы» – Уфа: Белая река, 2006. – 64 с. /М. Мамлеев, Р. Мамлеев – Уфа: 2003. – 429 с.
Шежере как историко-литературный источник /Кузбеков, Ф.Т. История культуры башкир – Уфа: Китап, 1997. – С. 35-39.
Наше шежере /Х. Яппаров – Уфа: Китап, 1999. – 272 с.
Быуаттар аманаты. Эзләнеүҙәр, тикшеренеүҙәр /Р. Шәкүр - Өфө: Китап, 2002. – 480б.
Мирхәева, Ғ. Ә. Тарих яҙыр инем ташына… - Өфө: Китап, 2001. – 160 б.