Татар телен укыту методикасы. Анализ т?ртипл?ре
1. Фонетик анализ т‰ртибе:
1. С_зд‰ге авазлар квадрат G‰ял‰рг‰ иGекл‰рг‰ б_леп урнаштырыла, аларныS ачык яки ябык булуы билгел‰н‰.
2. Басым куела.
3. Авазлар, х‰рефл‰р k‰м аларныS саны ‰йтел‰.
4. СузыкларныS т™ре билгел‰н‰, сингармонизм, ирен гармониясе булу-булмавы ачыклана.
5. ТартыкларныS т™ре ‰йтел‰, чиратлашу яки борын ассимиляциясе булу-булмавы ачыклана.
6. С_знеS ‰йтелеше бел‰н язылышы, авазлар бел‰н х‰рефл‰рнеS туры кил_-килм‰ве ‰йтел‰.
2. Лексик анализ т‰ртибе:
1. С_знеS м‰гън‰се ачыклана:
- т™п (лексик) м‰гън‰се ‰йтел‰;
- нинди (туры яки к_черелм‰) м‰гън‰д‰ кулланылган;
- нич‰ (бер яки к_п) м‰гън‰ле с_з;
- омонимы, синонимы, антонимы бармы, юкмы.
2. Килеп чыгышы буенча татар теленеS _з с_земе яки алынмамы?
3. Кулланылыш ™лк‰се ягыннан нинди с_з?
- гомумхалык;
- k™н‰рчелек;
- термин;
- диалекталь.
4. Кулланылыш активлыгы буенча нинди с_з?
- актив яки пассив;
- искерг‰н яки яSа.
5. Бу с_з бел‰н фразеологизм т™зеп буламы?
3. С_з т™зелешен тикшер_:
1. F™мл‰д‰н тикшерел‰се с_з к_череп языла.
2. С_знеS тамыры билгел‰н‰. АSа тамырдаш с_зл‰р табыла.
3. КушымчаларныS т™рл‰ре билгел‰н‰.
4. С_знеS нигезе k‰м аныS т™ре к_рс‰тел‰.
4. Исемн‰рг‰ морфологик анализ ясау т‰ртибе:
1. С_з т™ркемен билгел‰рг‰.
2. Ялгызлык яки уртаклык исем булуын ‰йтерг‰.
3. Санын ‰йтерг‰.
4. Тартым бел‰н т™рл‰нг‰н яки т™рл‰нм‰г‰н булуын билгел‰рг‰.
5. Килешен ‰йтерг‰.
6. Кайсы с_зг‰ ияр_ен яки кайсы с_знеS аSа ияреп, аныS турында ни д‰ булса х‰б‰р ит_ен ачыкларга k‰м нинди G™мл‰ кис‰ге булуын ‰йтерг‰.
7. Тамыр с_зме, ясалмамы ик‰нен билгел‰рг‰. Ясалма булса, ясалу ысулын ‰йтерг‰.
3. Анализ _рн‰ге:
УрманнарыбызныS чисталы-гын сакларга кир‰к.
Телд‰н тикшер_ т‰ртибе:
УрманнарыбызныS с_зе тикшерел‰.
Урман – с_знеS тамыры; урман-лы, урман-сыз, урман-лык – тамыр-даш с_зл‰р;
-нар – м™н‰с‰б‰т белдер_че мо-дальлек, к_плек сан кушымчасы;
-ыбыз – м™н‰с‰б‰т белдер_че б‰й-л‰геч, I зат к_плек сандагы тартым кушымчасы;
-ныS – м™н‰с‰б‰т белдер_че б‰йл‰геч, иялек килеше кушымчасы;
Урман – тамыр нигез.
4. Анализ _рн‰ге:
БезнеS илебезд‰ кешене хезм‰т зурлый.
Илебезд‰ – исем, уртаклык исем, берлек санда, I зат к_плек сан тартым бел‰н т™рл‰нг‰н, урын-вакыт килешенд‰, зурлый фигылен‰ иярг‰н, х‰л, тамыр исем.
1. Анализ _рн‰ге:
Вакыт с_зе
1. [wа - кыт], 1нче иGек – ачык, 2нчесе – ябык.
2. Басым икенче иGекк‰ т™ш‰.
3. С_зд‰ 5 аваз: [w], [а], [к], [ы], [т],
5 х‰реф: “вэ”, “а”, “ка”, “ы”, “тэ” бар.
4. Сузыклар: [а ] – арткы р‰т сузыгы, чагыштырмача озын сузык аваз, 1нче иGект‰ бераз иренл‰шк‰н сузык; [ы] – арткы р‰т сузыгы, чагыштырмача кыска сузык аваз. С_з сингармонизмга буйсына.
5. Тартыклар: [w] – ирен-ирен тартыгы, яSгырау; [к ] – кече тел тартыгы, саSгырау, яSгырау пары [г]; [т] – тел-теш тартыгы, саSгырау, яSгырау пары - [д].
6. С_зд‰ге аваз k‰м х‰рефл‰рнеS ‰йтелеше бел‰н язылышы туры килми:
а) ирен-ирен тартыгы [w] язуда в х‰рефе бел‰н к_рс‰тел‰;
‰) кече тел тартыгы [к ] к х‰рефе бел‰н языла.
2. Анализ _рн‰ге:
К_з с_зе
1. К_р_ органы.
- туры (кара к_зл‰р) k_м к_черелм‰ м‰гън‰д‰ кулланыла (кырын к_з бел‰н карау);
- к_п м‰гън‰ле с_з: к_р_ органы; икм‰к, сыр к_зе; эн‰ к_зе; б‰йл‰м к_зе;
- синонимы: б‰б‰к с_зе; омонимы бел‰н антонимы юк.
2. Татар теленеS _з с_зе.
3. Гомумхалык с_зе.
4. Актив.
5. Фразеологизмнарда еш очрый: к_з ачылу – д™ньяны танып бел_; к_з ачып йомганчы – бик тиз; к_з бет_ – к_рми башлау.
5. Затланышлы (хик‰я, боерык k‰м шарт) фигыльл‰рг‰ морфологик анализ ясау т‰ртибе:
1. С_з т™ркемен билгел‰рг‰.
2. Затланышлы яки затланышсыз булуын ‰й-терг‰.
3. Т™ркемч‰сен билгел‰рг‰.
4. Барлыкта яки юклыкта булуын ачыкларга.
5. Зат-санын к_рс‰терг‰.
6. Заман бел‰н т™рл‰н_-т™рл‰нм‰вен аSла-тырга. Т™рл‰нс‰, заманын билгел‰рг‰.
7. Юн‰лешен ‰йтерг‰.
8. Нинди G™мл‰ кис‰ге булуын ачыкларга.
6. ФигыльнеS затланышсыз т™рл‰рен‰ морфологик анализ ясау т‰ртибе:
Сыйфат фигыль
1. С_з т™ркемен билгел‰рг‰.
2. Затланышсыз фигыльнеS т™ркемч‰-сен ‰йтерг‰.
3. Барлыкта яки юклыкта булуын ачык-ларга.
4. Заманын к_рс‰терг‰.
5. Юн‰лешен ‰йтерг‰.
6. Нинди G™мл‰ кис‰ге булуын ачык-ларга.
7. ФигыльнеS затланышсыз т™рл‰рен‰ морфологик анализ ясау т‰ртибе:
Х‰л фигыль, инфинитив
1. С_з т™ркемен билгел‰рг‰.
2. Затланышсыз фигыльнеS т™ркемч‰сен ‰йтерг‰.
3. Барлыкта яки юклыкта булуын ачыкларга.
4. Юн‰лешен ‰йтерг‰.
5. Нинди G™мл‰ кис‰ге булуын ачыкларга.
8. ФигыльнеS затланышсыз т™рл‰рен‰ морфологик анализ ясау т‰ртибе:
Исем фигыль
1. С_з т™ркемен билгел‰рг‰.
2. Затланышсыз фигыльнеS т™ркем-ч‰сен ‰йтерг‰.
3. Барлыкта яки юклыкта булуын ачык-ларга.
4. Юн‰лешен ‰йтерг‰.
5. Санын к_рс‰терг‰.
6. Килешен билгел‰рг‰.
7. Тартым бел‰н т™рл‰н_-т™рл‰нм‰вен ачыкларга.
8. Нинди G™мл‰ кис‰ге булуын ‰йтер-г‰.
7. Анализ _рн‰ге:
Сокланып GирнеS ямен‰, Йолдызлар янып тора. (Х.Туфан)
Сокланып – фигыль, затланыш-сыз, х‰л фигыль, барлыкта, т™п юн‰лешт‰, G™мл‰д‰ х‰л булып килг‰н.
Т_г‰р‰к к_л суы салкын, Куйдым г™лл‰р _рерг‰... (Халык Gыры)
^рерг‰ – фигыль, затланышсыз, инфинитив, барлыкта, т™п юн‰лешт‰, G™мл‰д‰ х‰л булып килг‰н.
8. Анализ _рн‰ге:
Сагындырды сызылып таSнар атуы, €нк‰емнеS ирк‰л‰п уятуы. (И.Юзеев)
Атуы, уятуы – фигыльл‰р, затланышсыз, исем фигыльл‰р, барлыкта, т™п юн‰лешт‰, берлек санда, баш килешт‰, тартым бел‰н т™рл‰нг‰нн‰р, G™мл‰д‰ ия булып килг‰нн‰р.
5. Анализ _рн‰ге:
Ай чыга Арча кырыннан, с‰гатен белеп кен‰... (Х.Туфан)
Чыга – фигыль, затланышлы, хик‰я фигыль, барлыкта, III зат берлек санда, заман бел‰н т™рл‰н‰, х‰зерге заманда, т™п юн‰лешт‰, G™мл‰д‰ х‰б‰р булып килг‰н.
Б‰хетле матур тормышны Безг‰ килеп к_регез! (А.€хм‰тов)
К_регез – фигыль, затланышлы, боерык фигыль, барлыкта, ™ченче зат к_плек санда, т™п юн‰лешт‰, заман бел‰н т™рл‰нми, G™мл‰д‰ х‰б‰р булып килг‰н.
Яшел ш‰л ябына каен, Сандугач-лы яз Gитс‰... (Л.Айтуганов)
6. Анализ _рн‰ге:
Иделг‰ сузылган айлы юлдан Тын гына, моS гына Gыр ага. (Х.Туфан)
Сузылган (юл) – фигыль, затланыш-сыз, сыйфат фигыль, барлыкта, заман бел‰н т™рл‰н‰, _тк‰н заманда, т™шем юн‰лешенд‰, G™мл‰д‰ аергыч булып килг‰н.
9. Сыйфатка морфологик анализ т‰ртибе:
1. С_з т™ркемен билгел‰рг‰.
2. Д‰р‰G‰сен ачыкларга.
3. Исемл‰ш_-исемл‰шм‰вен ‰й-терг‰.
4. Исемл‰шм‰с‰, кайсы с_з т™р-кемен ачыклавын аSлатырга.
5. Нинди G™мл‰ кис‰ге булуын ачыкларга.
6. Ясалышы ягыннан т™рен бил-гел‰рг‰.
10. Санга морфологик анализ т‰ртибе:
1. С_з т™ркемен билгел‰рг‰.
2. Т™ркемч‰сен ‰йтерг‰.
3. Кайсы с_з т™ркемен ачык-лавын яки м™ст‰кыйль кул-ланылуын аSлатырга.
4. Т™рл‰н_-т™рл‰нм‰вен ‰й-терг‰.
5. Нинди G™мл‰ кис‰ге бу-луын билгел‰рг‰.
6. Ясалышы ягыннан т™рен ачыкларга.
11. Р‰вешк‰ морфологик анализ т‰ртибе:
1. С_з т™ркемен билгел‰рг‰.
2. Т™ркемч‰сен ‰йтерг‰.
3. Кайсы с_з т™ркемен ачык-лавын аSлатырга.
4. Нинди G™мл‰ кис‰ге бу-луын билгел‰рг‰.
5. Ясалыш ягыннан т™рен ачыкларга.
12. Алмашлыкларга морфологик анализ т‰ртибе:
1. С_з т™ркемен билгел‰рг‰.
2. Т™ркемч‰сен ‰йтерг‰.
3. Т™рл‰н_-т™рл‰нм‰вен ачыкларга.
4. Нинди G™мл‰ кис‰ге булуын билгел‰рг‰.
5. Ясалышы ягыннан т™рен ачыкларга.
11. Анализ _рн‰ге:
Б_ген €тн‰д‰ м‰шk_р галим Шиkабетдин М‰рGани м_зее ачыла.
Б_ген – р‰веш, вакыт р‰веше, ачыла фигылен ачыклый, вакыт х‰ле булып килг‰н, ясалышы ягыннан кушма с_з.
12. Анализ _рн‰ге:
К_г‰рченн‰р г™рл‰ш‰л‰р
Язгы кояш нурында.
Алар Gырлый иS матур Gыр
Минем ‰ни турында. (F.Т‰рGеманов)
Алар – алмашлык, зат алмашлыгы, к_плек санда, баш килешт‰, G™мл‰д‰ – ия, тамыр с_з.
Минем – алмашлык, зат алмашлыгы, берлек санда, иялек килешенд‰, G™мл‰д‰ – аергыч, тамыр с_з.
9. Анализ _рн‰ге:
Fыегыз, балалар, сез GирнеS
Бу н‰фис k‰м ирк‰ г™лл‰рен.
Китерегез данлыклы х™р илнеS
Т‰брикл‰п шатлыклы к™нн‰рен. (М.F‰лил)
Н‰фис, ирк‰, х™р – сыйфатлар, т™п д‰р‰G‰д‰, исемл‰шм‰г‰нн‰р, г™лл‰рен k‰м илнеS исемн‰рен ачыклаганнар, G™мл‰д‰ аергыч булып килг‰нн‰р, ясалышлары ягыннан тамыр с_зл‰р.
Данлыклы, шатлыклы – сыйфатлар, т™п д‰р‰G‰д‰, исемл‰шм‰г‰нн‰р,
· илнеS k‰м к™нн‰рен исемн‰рен ачыклаганнар, G™мл‰д‰ аергыч булып килг‰нн‰р, ясалышлары ягыннан кушымча ялгау юлы бел‰н ясалган с_зл‰р.
10. Анализ _рн‰ге:
2000нче елныS декабрь аенда татар халкыныS с™екле шагыйре Х‰с‰н ТуфанныS тууына 100 ел тулды.
Ике меSенче – сан, т‰ртип саны, елныS с_зен ачыклаган, т™рл‰нми, G™мл‰д‰ аергыч составында килг‰н, тезм‰ с_з.
Й™з – сан, т™п сан, ел с_зен ачыклаган, т™рл‰нми, ия составында килг‰н, тамыр с_з.
13. Аваз ияртемн‰рен‰ морфологик анализ т‰ртибе:
1. С_з т™ркемен билгел‰рг‰.
2. М‰гън‰сен аSлатырга.
3. F™мл‰неS нинди кис‰ге булуын ачыкларга.
4. Ясалышын аSлатырга.
14. Б‰йлекл‰рг‰ морфологик анализ т‰ртибе:
1. С_з т™ркемен билгел‰рг‰.
2. Тал‰п итк‰н килеше буенча т™ркемч‰сен ‰йтерг‰.
3. С_зл‰рне яки G™мл‰л‰рне б‰йл‰вен аерып к_рс‰терг‰.
15. Терк‰гечл‰рг‰ морфологик анализ т‰ртибе:
1. С_з т™ркемен билгел‰рг‰.
2. Т™ркемч‰сен ‰йтерг‰.
3. С_зл‰рне яки G™мл‰л‰рне б‰йл‰вен ачыкларга.
16. Кис‰кч‰л‰рг‰ морфологик анализ т‰ртибе:
1. С_з т™ркемен билгел‰рг‰.
2. Т™ркемч‰сен ‰йтерг‰.
3. Кайсы с_зг‰ яки тулаем G™мл‰г‰ каравын ачыкларга.
15. Анализ _рн‰ге:
Яз килеп _теп т‰ китте, ‰ тормыш д‰вам ит‰. (Х.Туфан)
€ – терк‰геч, тез_че, каршы куючы терк‰геч, G™мл‰л‰рне б‰йли.
16. Анализ _рн‰ге:
Шул турыдан аз гына – биш-алты с_з с™йлим ‰ле,
Гад‰темч‰ аз гына Gырлыйм ‰ле, к™йлим ‰ле.
(Г.Тукай)
Гына – кис‰кч‰, чикл‰_че кис‰кч‰, аз с_зен‰ карый.
€ле – кис‰кч‰, _тен_, тел‰к, карар кылуны белдер‰ торган кис‰кч‰, с™йлим, Gырлыйм, к™йлим с_зл‰рен‰ карый.
13. Анализ _рн‰ге:
Чут-чут сайрый сандугачлар, G‰йге таS сызылып бара. (€.Ерик‰й)
Чут-чут – аваз ияртеме, сандугач тавышын белдер‰, G™мл‰д‰ р‰веш х‰ле булып килг‰н, парлы с_з.
14. Анализ _рн‰ге:
К_к й™зе соры болытлар бел‰н каплана. (Г.Ибраkимов)
Бел‰н – б‰йлек, баш килешне (алмашлыклардан - иялек) тал‰п ит‰ торган, с_зл‰рне б‰йли (болытлар бел‰н каплана).
17. Х‰б‰рлек с_зл‰рг‰ морфологик анализ т‰ртибе:
1. С_з т™ркемен билгел‰рг‰.
2. Х‰б‰рлек с_знеS м‰гън‰сен аSлатырга.
3. F™мл‰д‰ нинди кис‰к булуын ачыкларга.
18. Ымлыкларга морфологик анализ т‰ртибе:
1. С_з т™ркемен билгел‰рг‰.
2. Т™ркемч‰сен ‰йтерг‰.
19. Гади G™мл‰л‰рг‰ синтаксик анализ т‰ртибе:
1.Оештыручы _з‰кнеS нич‰ булуына карап, бер составлымы, ике составлымы ик‰нен билгел‰рг‰.
2. М‰гън‰ тулылыгы ™чен кир‰кле ки-с‰кл‰рнеS кулланылу-кулланылмавына ка-рап, G™мл‰неS тулымы, кимме ик‰нлеген ачыкларга.
3. Чынбарлыктагы к_ренешл‰рне рас-лау яки инкарь ит_енн‰н чыгып, G™мл‰неS раслаумы, инкарьме ик‰н-леген ‰йтерг‰.
4. F™мл‰неS гади яки кушма булуын билгел‰рг‰.
5. €йт_ максаты ягыннан т™рен ачык-ларга (хик‰я, сорау я боерык G™мл‰).
20. Тезм‰ кушма G™мл‰л‰рг‰ синтаксик анализ т‰ртибе:
1. F™мл‰неS кушма булуы ‰йтел‰, андагы гади G™мл‰л‰р аерып к_рс‰тел‰.
2. Кушма G™мл‰д‰ге гади G™мл‰л‰р-неS _зара тез_ юлы бел‰н б‰йл‰н_е ‰й-тел‰, б‰йл‰_че чаралар к_рс‰тел‰.
3. Кушма G™мл‰д‰ге гади G™мл‰л‰р арасындагы тыныш билгесенеS ни ™чен куелуы аSлатыла.
4. Кир‰к булганда, гади G™мл‰л‰рг‰ синтаксик анализ ясала.
19. Анализ _рн‰ге:
К_кт‰ болытныS ‰с‰ре д‰ к_рен-ми. (Г.Х‰с‰нов)
Бу – ике составлы, тулы, инкарь, гади хик‰я G™мл‰.
20. Анализ _рн‰ге:
1) Я капка башы алып ташлана, 2) я икенче урыннан юл салалар. (И.Гази)
Бу – терк‰гечле тезм‰ кушма G™м-л‰, ч™нки мондагы гади G™мл‰л‰р _зара тез_ юлы бел‰н б‰йл‰нг‰н. Я...я б_л_че терк‰гече – б‰йл‰_че ча-ра, шунлыктан гади G™мл‰л‰р ара-сына ™тер куела. F™мл‰неS схемасы т_б‰нд‰геч‰:
Я [ ], я [ ].
17. Анализ _рн‰ге:
Менм‰мен мин, Ходай кушса, мич башына,
Шигырьл‰рд‰н килер миSа кир‰к Gылы.
(Г.Тукай)
Кир‰к – х‰б‰рлек с_з, тал‰п ителг‰н; бу-луы тиешле, зарур м‰гън‰сенд‰; G™мл‰д‰ аергыч булып килг‰н.
18. Анализ _рн‰ге:
Аk, _л‰м бит бу б‰лад‰н кем килеп йолкыр мине?(Г.Тукай)
Аk – ымлык, кешенеS эчке кичере-шен белдер‰.
21. Иярченле кушма G™мл‰л‰рг‰ синтаксик анализ т‰ртибе:
1. F™мл‰неS кушма ик‰нлеге ‰йтел‰, баш k‰м иярчен G™мл‰ к_рс‰тел‰.
2. Иярчен G™мл‰неS т™зелеш k‰м м‰гън‰ ягыннан т™ре ‰йтел‰, иярчен G™мл‰не баш G™мл‰г‰ б‰йл‰_че чара к_рс‰тел‰.
3. Иярчен k‰м баш G™мл‰ арасында нинди тыныш бил-гесенеS ни ™чен куелуы аSлатыла.
4. Кир‰к булганда, баш G™мл‰г‰ – аерым, иярчен G™мл‰г‰ аерым синтаксик анализ ясала.
22. К_п иярченле катлаулы кушма G™мл‰л‰рг‰ синтаксик анализ т‰ртибе:
1. Баш k‰м иярчен G™мл‰л‰р, аларныS т™зелеш k‰м м‰гън‰ ягыннан т™рл‰ре, б‰йл‰_че чаралары билгел‰н‰.
2. Шулар барысы да к_р-с‰телеп, схема т™зел‰.
3. Схема ярд‰менд‰ к_п ияр-ченле катлаулы кушма G™мл‰неS т™ре билгел‰н‰.
23. Катнаш кушма G™мл‰л‰рг‰ синтаксик анализ т‰ртибе:
1. Икед‰н артык G™мл‰ табып к_рс‰тел‰, алар арасында ике т™рле (иярт_ k‰м тез_) б‰йл‰нешнеS булуы исбатлана, б‰йл‰_че чаралар ‰йтел‰.
2. Тез_ле б‰йл‰нешнеS баш G™мл‰ k‰м гади G™мл‰л‰р арасында булу-ына игътибар ител‰.
3. Кир‰к булса, G™мл‰л‰р аерым-аерым тикшерел‰.
24. С_зтезм‰л‰рне анализлау т‰ртибе:
1. F™мл‰д‰н с_зтезм‰л‰рне аерып чыгару. 2. Гадиме, катлаулымы ик‰нен билгел‰_. 3. Ияр_че k‰м иярт_че с_зне билгел‰_. 4. Иярт_че с_зд‰н чыгып, билгел‰м‰ бир_ (исем с_зтезм‰, сыйфат с., фигыль с., р‰веш с., сан с., алмашлык с.) 5. Ияр_че k‰м иярт_че с_зд‰н чыгып, тулы билгел‰м‰ бир_. 6. Компонентлары арасында м‰гън‰ м™н‰с‰б‰тен билгел‰_. Иярт_че с_зд‰н чыгып, ияр_чег‰ сорау кую. 7. Компонентлары арасындагы грамматик б‰йл‰_че чараларны к_рс‰т_. Иск‰рм‰. Ия бел‰н х‰б‰р, тезм‰ с_зл‰р с_зтезм‰ була алмыйлар. Фразеологик ‰йтелм‰л‰р тотрыклы с_зтезм‰л‰р булалар. С_зтезм‰л‰р ике м™ст‰кыйль с_з т™ркеменн‰н ген‰ т™зел‰л‰р.
23. Анализ _рн‰ге:
1) Малай комачаулый башласа, 2) Галиулла аSа зур яшел чикертк‰ тотып бир‰, 3) чикертк‰не, ик‰_л‰п, камылга арканлап куялар.
Бу G™мл‰д‰ ике баш G™мл‰ _зара тез_ юлы бел‰н б‰йл‰нг‰н, иярчен G™мл‰ беренче баш G™м-л‰г‰ -са шарт фигыль кушымчасы ярд‰менд‰ иярг‰н. Шулай булгач, бу – катнаш кушма G™мл‰.
-са
(...-са), [],[].
24. Анализ _рн‰ге. Машина килеп туктап, Фидая чыгуга,хатын-кызлар кулларын сузып, хуплап, ачык й™з бел‰н аSа таба атладылар, кочаклап аркасыннан каккаладылар.(М. Маликова) Хуплап атладылар- гади с_зтезм‰, иярт_че с_з – атладылар (фигыль), ияр_че – хуплап(фигыль). Бу фигыльле фигыль с_зтезм‰. Ияр_че с_з иярт_чед‰н аSлашылган процессныS _т‰л_ р‰вешен белдер‰. Ияр_че иярт_чег‰ -п кушымчасы ярд‰менд‰ ияр‰.
21. Анализ _рн‰ге:
1) КараSгы т™ш‰ башлагач, 2) без м‰кт‰пт‰н кайттык.
Бу – иярченле кушма G™мл‰, ч™н-ки монда ике гади G™мл‰ _зара иярт_ юлы бел‰н б‰йл‰нг‰н. Иярчен G™мл‰ – беренче G™мл‰, баш G™мл‰г‰ ул х‰-б‰р составында тора торган -гач х‰л фигыль кушымчасы ярд‰менд‰ ияр-г‰н. Синтетик иярчен вакыт G™мл‰д‰н соS ™тер куелган.
Бу – синтетик иярчен вакыт G™мл‰ле кушма G™мл‰. Схемасы – т_б‰нд‰геч‰:
(... -гач), [...].
-гач
22. Анализ _рн‰ге:
К™з Gитеп, к™нн‰р суыткач, алмалар Gыеп алынгач, ул быелгы т‰Gриб‰не гомумил‰штерерг‰ кереште. (Р.Т.)
Бу – бернич‰ т™р ияр_ле к_п ияр-ченле катлаулы кушма G™мл‰.
25. Туры с™йл‰мле G™мл‰г‰ синтаксик анализ ясау т‰ртибе:
F™мл‰неS туры с™йл‰мле булуы ‰йтел‰, автор k‰м туры с™йл‰м аерып к_рс‰тел‰.
Туры с™йл‰м янындагы тыныш билгел‰ре аSлатыла.
Туры с™йл‰мнеS башка кеше тарафыннан ‰йтелг‰н, уйланылан яки язылган (цитата) булуы к_рс‰тел‰.
25. Язмача тикшер_ _рн‰ге:
“Г™лбик‰ ничегр‰к эшли соS? – дим. – Бригадиры булгач, сиSа к_рен‰дер?”
“Т? – а. – Т?”
4. Баш G™мл‰
2. Вакыт G™мл‰
3. Вакыт G™мл‰
1. Вакыт G™мл‰
2. Баш G™мл‰
3. Баш G™мл‰
1. Синт. ияр. шарт G.
2. Баш G™мл‰
1. Синт. ияр. вакыт G.
15